Bernie Sanders, Gideon Levy en het Multatuli-effect

Onlangs luisterde ik naar de wekelijkse podcast van de Israëlische krant Haaretz, waarin journalist Gideon Levy te gast was. Hem werd gevraagd wat hij vindt van het onverwachte succes van senator Bernie Sanders in de voorverkiezingen van de Democratische Partij. ‘Het is bijna te mooi om waar te zijn’, verzuchtte de 66-jarige Levy.

Insider en criticus

Door zijn snoeiharde kritiek op de Israëlische onderdrukking van de Palestijnen geldt Levy als een van de meest controversiële journalisten van zijn land. Zijn openlijke steun voor BDS en zijn aanduiding van Israël als een apartheidsstaat hebben hem door de jaren heen talloze beschuldigingen van landverraad en zelfs doodsbedreigingen opgeleverd. Een voormalig onderminister van Binnenlandse Veiligheid, Gideon Ezra, moedigde de Israëlische inlichtingendiensten in 2006 zelfs aan om Levy te monitoren als potentieel veiligheidsrisico.

Nu zijn er natuurlijk meer criticasters die de Israëlische misstanden jegens Palestijnen aan de kaak stellen, en menigeen gaat nog een stap verder dan Levy. Toch zijn er maar weinigen die zoveel emoties teweegbrengen als de veteraan-journalist van Haaretz. Als voormalig IDF-soldaat, assistent van wijlen Shimon Peres en kind van Holocaust-vluchtelingen is Levy niet alleen de ultieme Israëli, maar weet hij ook als geen ander hoe de Israëlische staat in elkaar steekt. Als ingewijde komt zijn meedogenloze kritiek op het land dan ook keihard aan bij landgenoten die zich in bochten wringen om het gewelddadige beleid van Israël goed te praten.

Wie Levy over de kwestie-Israël/Palestina hoort praten begrijpt dat zijn queeste voor een rechtvaardiger beleid evenzeer geworteld is in zijn liefde voor Israël als in zijn bekommernis om het Palestijnse volk. De gangbare reflexen – beschuldigingen van antisemitisme, whataboutisms en verwijten van naïviteit – die normaliter worden aangehaald om critici, waaronder The Rights Forum, de mond te snoeren, houden tegen Gideon Levy dan ook geen stand, en dus veranderen de mentale spagaten in ongefilterde emoties van woede en wanhoop. Helaas met de nodige dreigementen als gevolg.

Feel the Bern… in Palestina?

Op de vraag of Bernie Sanders wel ver genoeg gaat in zijn standpunten ten opzichte van de Israëlisch-Palestijnse kwestie is Levy duidelijk. Nee, dat niet. Sanders mag dan de eerste serieuze presidentskandidaat zijn die de Israëlische overheid als ‘racistisch’ heeft bestempeld, zijn onwil om BDS te steunen maakt hem in de ogen van Levy te mild. ‘Niemand is perfect’, zei de journalist over Sanders, die in het Congres overigens wel tegen een anti-BDS-wet stemde.

Ondanks dat Levy gedurende het interview zijn verwachtingen van Sanders probeerde te temperen (‘Aan het eind van de dag is het nog altijd het Witte Huis waar we mee te dealen hebben’), bespeurde ik toch een stille hoop bij hem. Hoewel hij er niet op inging – wellicht is hij er zich niet eens van bewust – begreep ik waarom: herkenning.

Net als Levy verkeert Sanders in een unieke positie. Mocht hij de Democratische nominatie in de wacht slepen, dan zou hij de eerste Amerikaanse presidentskandidaat zijn die in directe bewoordingen de huidige stand van zaken in Israël opsomt: dat het wordt bestuurd door een ‘racistische regering’ met aan het roer een premier die de Palestijnen ‘extreem onrechtvaardig behandelt’. In het onwaarschijnlijke, maar niet ondenkbeeldige scenario dat hij president van de Verenigde Staten wordt, zou Sanders zomaar het verschil kunnen maken.

De onvoorwaardelijke Amerikaanse steun die Israël sinds zijn stichting geniet is namelijk de voornaamste reden waarom het Israëlische beleid van onderdrukking en apartheid kan bestaan en in ernst blijft toenemen. Trek deze comfortabele deken weg en de kans is groot dat Israël zich gedwongen ziet zijn beleid te veranderen. Afkomstig van de eerste Amerikaanse president van joodse komaf zou een dergelijke koerswijziging een keerpunt kunnen zijn in de Israëlische benadering van de Palestijnen. Een benadering die volgens Levy nu nauwelijks menselijk genoemd kan worden. De mentale spagaten die het hedendaagse zionisme maakt om Israëls verschrikkelijke beleid goed te praten zouden eindelijk eens aan het wankelen kunnen worden gebracht.

De naakte waarheid

Helaas weet ik heel goed dat dit waarschijnlijk wishful thinking is en dat Levy’s scepsis niet meer dan terecht is. De kans blijft immers groot dat Donald Trump – zonder twijfel het mooiste cadeau dat de Netanyahu’s van deze wereld ooit hebben gehad – herkozen wordt.

Toch kies ik er vandaag voor om hoop te verkiezen boven pessimisme. Vandaag is het namelijk tweehonderd jaar geleden dat Eduard Douwes Dekker, bij ons vooral bekend onder zijn pseudoniem Multatuli, in Amsterdam geboren werd. Net als Gideon Levy en Bernie Sanders was hij, als ambtenaar in het door Nederland gekoloniseerde Nederlands Indië, een ingewijde in het systeem dat hij zelf bestreed.

Exact vanwege die eigenschappen wist Multatuli de façade van redelijkheid en lotsbestemming af te rukken van wat niets anders was dan afschuwelijke onderdrukking en uitbuiting. Het ‘opvoeden’ en kerstenen van barbaarse heidenen was plots niet langer een nobele zaak, maar een walgelijk excuus voor het onderdrukken en uitbuiten van een andere beschaving. In dezelfde trant wist Multatuli het Cultuurstelsel te deconstrueren van een beschaafde Nederlandse noodzaak om het primitieve Indië te ontwikkelen, naar een lafhartige manier om wrede misdaden af te schuiven op lokale vorsten die het vuile werk voor het koloniaal bestuur opknapten.

In de vorm van zijn bekendste werk, Max Havelaar, veroorzaakte Multatuli’s boodschap vanaf 1860 een schokgolf die zich lang niet alleen tot Nederland beperkte. Hoewel de koloniale onderdrukking van Indië nog bijna een eeuw zou voortduren, bracht Multatuli een mentaliteitsverandering onder Europeanen op gang. Langzamerhand begon men in te zien dat de koloniale bezetting van Indië niet goed te praten viel.

Vanuit dat oogpunt wil ik vandaag ook naar mensen als Gideon Levy en Bernie Sanders kijken. Namelijk als dappere mensen die er niet voor terugdeinzen om de volledig misplaatste paradigma’s van hun eigen cultuur, familie en vrienden te breken, met alle risico’s van dien. Want mocht het mensen als Levy en Sanders lukken om in deze uitzichtloze situatie toch een klein, hoopvol stipje aan de horizon te plaatsen, dan zou dat in de toekomst het verschil kunnen betekenen voor de Palestijnen en Palestina.

De zorgwekkende snelheid waarmee het Palestijnse grondgebied in de afgelopen jaren van zijn rechtmatige bewoners is afgenomen maakt echter wel duidelijk dat die kentering niet, zoals bij Multatuli het geval was, een eeuw moet duren. Want, met het oog op het huidige Israëlische beleid, heb ik er weinig hoop op dat er over honderd jaar überhaupt nog een Palestina bestaat.