Jan Schnerr is econoom, was ziekenhuisbestuurder, is actief in organisaties die zich met Palestina bezighouden en publiceert over internationale politiek en het Midden-Oosten.
9 January 2019 Lees meer overDoor de snelle radicalisering van de samenleving nadert Israël een historische tweesprong: ofwel het politiek zionisme triomfeert vooralsnog, ofwel het verval zet in. Voor beide scenario’s zijn argumenten aan te dragen. In dit artikel worden ze in beeld gebracht. Komt de onvermijdelijke omslag al op korte termijn?
Scenario 1: zionisme zet zich door
De zionistische ideologie is de motor achter het Israël zoals we dat kennen, tot uiting komend in voortgaande bezetting, kolonisering, minachting voor het recht, enzovoort. Er zijn zes factoren die voortzetting hiervan in de hand werken.
1 De steun binnen joods Israël voor de zionistische ideologie is groot. Dat bleek bijvoorbeeld uit het verhitte debat over en het (in juli 2018) aannemen van de wet op de natiestaat, die de basis legt voor een apartheidsstaat, en uit de massieve steun voor het gebruik van extreem geweld, zoals de bombardementen op de samengedreven bevolking in de Gazastrook.
2 Israël kan nog altijd rekenen op de onvoorwaardelijke steun van de Verenigde Staten. Van Clinton via Bush junior naar Trump: de stijl verschilt, de boodschap is dezelfde. Alleen Obama’s presidentschap maakte duidelijk dat de belangen van Israël en de VS niet meer naadloos op elkaar aansluiten. Maar onder Trump kan Israël zijn koloniseringsproject in hoog tempo voortzetten. De droom van de Palestijnse ‘staat’ is voorbij.
3 Het onvermogen van de Europese Unie (EU) om druk uit te oefenen op Israël duurt voort. De publieke opinie staat weliswaar steeds negatiever ten opzichte van Israël en op hoog politiek niveau heerst ergernis over Netanyahu en het beleid van Trump, maar sancties tegen Israël zijn nog altijd een taboe en stille ergernis is geen effectieve diplomatie.
4 De omliggende Arabische staten zijn afhankelijk van de as VS-Israël. De band met de VS en Israël is voor de heersers van Saudi-Arabië een levensverzekering mocht er weer zoiets als een ‘Arabische lente’ uitbreken. De Egyptische generaals worden financieel overeind gehouden door de Saudi’s. Jordanië zit ingeklemd tussen Saudi-Arabië en Israël.
5 De Israëlische economie loopt goed. De export door de belangrijke militaire en veiligheidssector loopt zelfs als een trein.
6 De Israël-lobby’s in het Westen zijn actief als nooit tevoren. Hun financiering lijkt dik in orde. Zij gaan zelfs in de aanval en proberen fundamentele kritiek op Israël als ‘antisemitisme’ in de strafrechtelijke sfeer te trekken.
Scenario 2: de neergang zet in
Bij nadere beschouwing zijn er sterke aanwijzingen dat de genoemde zes ‘pijlers van het succes’ minder sterk zijn dan ze lijken, en zelfs onder invloed van uiteenlopende ontwikkelingen aan het wankelen zijn.
1 De eenheid van joods Israël heeft veel te maken met mentaal isolement. Het contact met de Arabische wereld is nagenoeg afwezig. Joden en Palestijnen in Israël leven langs elkaar heen. Kritische bezoekers uit westerse landen worden genegeerd of erger: in 2018 werd aan 19 duizend mensen de toegang tot het land geweigerd. Contacten met het Westen lopen vooral via de politieke en zakelijke elites en die hebben de Israëli’s nooit een spiegel voorgehouden. Die eenheid is dus nooit op de proef gesteld en het lijkt erop dat joods Israël nog niet in de gaten heeft dat het klimaat in Europa en de VS begint te veranderen.
2 In de steun van de VS zijn drie barsten aan het ontstaan. Altijd gingen de Republikeinse Partij en de Democratische Partij hand in hand bij hun steun voor Israël. Maar de afgelopen jaren hebben de Republikeinen Israël als issue gekaapt, dankzij de ruzie tussen Obama en Netanyahu. Israël is een zaak van één partij aan het worden en wel een conservatief-christelijke, Republikeinse zaak. Een tweede voor Israël alarmerend punt is de inzakkende steun onder Amerikaanse joden, vooral onder jongeren. Ten derde is er door de opkomst van China een verschuiving gaande in de Amerikaanse buitenlandse politiek die ten nadele van Israël werkt: de Amerikanen trekken zich deels terug uit het Midden-Oosten en verleggen hun aandacht naar Zuidoost-Azië. De terugtrekking van Amerikaanse militairen uit Syrië past in deze trend.
3 Het onvermogen van de EU komt voort uit de afhankelijkheid van de VS en de verdeeldheid binnen de EU. Aan het geleidelijk verminderen van die afhankelijkheid wordt gewerkt, met dank vooral aan Trump. Wat de verdeeldheid betreft: nu het Verenigd Koninkrijk uittreedt verdwijnt een lidstaat die een gezamenlijk buitenlandbeleid altijd heeft gesaboteerd. De trend binnen de EU is dus niet gunstig voor Israël, maar een verandering in Brussel zal langzaam gaan. Een verschuiving in de publieke opinie in Europa kan zich echter sneller voltrekken.
4 Israël geeft hoog op van de samenwerking met Saudi-Arabië. Temeer omdat, zoals gezegd, de regimes in Egypte, Jordanië en veel kleine Golfstaten op hun beurt afhankelijk zijn van de Saudi’s. Maar het gaat hier om een regime dat steunt op oliemiljarden. De oorlog in Jemen, de behandeling van vrouwen en de recente moord op Kashoggi tonen aan hoe wreed, onvoorspelbaar en reactionair de hoogste machthebbers in dit land zijn en hoe slecht hun politiek zich verdraagt met Europese belangen en met humanitaire opvattingen die onder Europeanen een breed draagvlak hebben. Europa wordt bovendien steeds minder afhankelijk van de Saudische olie.
5 Het economisch succes van Israël is sterk afhankelijk van de voorkeursstatus die het van de EU krijgt. Zodra die ter discussie wordt gesteld zal duidelijk worden hoe geïsoleerd het land in de wereld staat. Er is nog een kwetsbaar punt. Van het economische succes profiteert vooral een kleine bovenlaag waarin oud-militairen en veiligheidsmensen ruim zijn vertegenwoordigd. Veel geld gaat ook naar het leger, de veiligheidsdiensten, het koloniseringsproject en het onderhouden van de niet-werkende ultra-orthodoxe joden. De prijs hiervoor wordt betaald door de Israëlische Palestijnen (verwaarlozing) en de joodse onderklasse (slechte kwaliteit van de sociale voorzieningen).
6 Tot slot de Israël-lobby. Loopt die echt zo goed? Hoeveel christenen, joden en Duitsers-met-schuldgevoel zijn nog enthousiast over de Israëlische vriendschappen met Saudische prinsen, Egyptische generaals, Trump en zijn schoonzoon, de Republikeinse Partij, Amerikaanse televisiedominees, foute Amerikaanse miljardairs (Sheldon Adelson: ‘Israel isn’t going to be a democratic state – so what?’), moslimhaters en extreemrechtse bewegingen in Europa?
De joodse staat is gebouwd op verwerpelijke uitgangspunten. Maar de toekomst wordt ook bepaald door macht en belangen, zoals hierboven geschetst. De binnenlandse radicalisering, de kosten van bezetting en onderdrukking, de onhoudbare situatie van de groeiende Palestijnse bevolking, aanzwellende externe kritiek en het gezelschap van veel foute vrienden maken de realisatie van scenario 1 op den duur onwaarschijnlijk. Wanneer het keerpunt wordt bereikt is moeilijk te zeggen. De les van Zuid-Afrika is belangrijk: zodra bij de vele profiteurs die het systeem overeind hielden de twijfel toesloeg, was het sneller gebeurd dan ieder voorspelde.
Het probleem is allang niet meer de bezetting. Het probleem is het gedogen ervan.
Ramsey Nasr Schrijver / dichter / acteur
