Jan PronkWij gaan door met het bepleiten van een rode lijn: stop, tot hier en niet verder!

Vorige maand vond in Den Haag een topconferentie plaats van de NAVO. Men sprak daar niet over vrede, maar over veiligheid – de veiligheid van de bondgenoten wel te verstaan, niet die van mensen in Gaza die iedere dag worden gebombardeerd. Dat doet Israël, een partner van de NAVO die door het Westen op grote schaal militair wordt gesteund.  

Sinds 7 oktober 2023 zijn in Gaza meer dan 57.000 mensen omgebracht, vooral vrouwen en kinderen, maar de NAVO kijkt weg. Gaza stond niet op de agenda van de NAVO-top, want net zomin over vrede ging het over recht.  

Het in Den Haag gevestigde Internationaal Gerechtshof en het Strafhof van de Verenigde Naties hebben meermalen verklaard dat Israël de beginselen schendt van internationaal recht, maar daar gaan de NAVO-landen schouderophalend aan voorbij. Den Haag, internationale stad van vrede en recht, maar alleen als het zo uitkomt.  

Op het strand in Gaza verblijven tienduizenden mensen die geen kant op kunnen. Ze slapen in tenten, omdat hun huizen zijn verwoest. Ze zijn ernaartoe gevlucht omdat ze verjaagd werden. In hun land moesten ze vluchten van noord naar zuid en daarna terug, van oost naar west en omgekeerd, van de stad naar het platteland, heen en weer, van onveilige gebieden naar gebieden die hen door de Israëlische machthebbers als veilig werden toegewezen. Maar daar werden ze opnieuw beschoten en gebombardeerd. Vele gezinnen kregen meer dan tienmaal het bevel te vertrekken.  

Secretaris-Generaal Rutte van de NATO heeft in zijn vorige functie als premier van Nederland de situatie in Gaza in speltermen beschreven. Hij sprak over ‘gamechangers’. Dat verschafte hoop aan degenen die dachten dat het tij nog kon keren. Maar het gebeurde niet en de ‘gamechangers’ bleken de opmaat van een dodelijk spel, een combinatie van gejojo en Russische roulette, waardoor iedereen naar willekeur getroffen kon worden. De hele bevolking van Gaza, meer dan twee miljoen mensen, werd door Israël verplicht mee te spelen. En toen het volgens Israël niet snel genoeg ging, kwam er een nieuw spel bij: de hunger games.  

Gaza werd volledig afgesloten van voedsel, water, medische voorzieningen en andere vormen van humanitaire hulp. Alles werd schaars. Om nog iets te bemachtigen worden de mensen in Gaza gedwongen naar voedseluitdeelpunten te lopen, ver weg van waar zij verblijven. Velen lopen in een opzettelijk gecreëerde val: op weg daarheen wordt naar willekeur geschoten en iedere dag vallen bij de plekken waar voedsel wordt uitgedeeld twintig tot dertig doden. De anderen zien zich gedwongen, willen zij voedsel voor hun kinderen bemachtigen, elkaar te verdringen, met elkaar te vechten en van elkaar te stelen.  

Ouderen, vrouwen en kinderen leggen het als eersten af. Alleen de sterksten wordt nog enige tijd gegund te overleven. Zo laat Israël de beoogde Endlösung voltrekken door de Gazanen zelf. Wanneer Israëlische militairen zich door deze opzettelijk gecreëerde chaos onveilig voelen, hebben ze het consigne hen dood te schieten. De kogel is het enige middel om met Gazanen te communiceren, zei een militair die door de Israëlische krant Haaretz werd geïnterviewd.  

Sinds Israël een maand of vier geleden eenzijdig de wapenstilstand verbrak, komt iedere ochtend het bericht dat in de afgelopen 24 uur tussen de dertig en honderdtwintig mensen zijn gedood. Het bericht wordt in de Nederlandse media zonder commentaar vermeld. Het wordt als het nieuwe normaal beschouwd, als een fait divers, als iets dat geen toelichting behoeft, want krantenlezers, radioluisteraars en televisiekijkers zouden door al dat nieuws inmiddels zijn afgestompt. 

Maar dat zijn we niet. Integendeel. We blijven onze stem verheffen, net zoals de 100.000 mensen die op 18 mei op het Malieveld protesteerden en gezamenlijk een rode lijn trokken door Den Haag. Net zoals op 15 juni 150.000 mensen dat opnieuw deden, omdat de regering in Den Haag star bleef vasthouden aan de stelling dat Israël het volste recht heeft zich te verdedigen en wel onvoorwaardelijk. Voorwaarden hoeven niet te worden gesteld, sprak Rutte, want Israël is een beschaafd land. En Netanyahu verklaart iedere keer opnieuw dat er niets aan de hand is: het Israëlische leger is immers het meest humane ter wereld.   

Generaties 

Ik werd kort voor de Tweede Wereldoorlog geboren en behoor, met mijn ouders, tot een generatie die naar Israël kijkt met schuldbesef over de Holocaust. Die generatie had de Holocaust ofwel gepleegd, ofwel zich daartegen onvoldoende of in het geheel niet verzet, soms uit zelfbehoud weggekeken.  

De stichting van de nieuwe staat Israël vonden we een uitweg, maar we beseften onvoldoende dat we ons schuldbesef afwentelden op mensen die al in Jordanië en Palestina woonden en die part noch deelhadden aan de genocide op de Joodse bevolking in Europa. We erkenden volmondig het bestaansrecht van de nieuwe staat, gecreëerd krachtens internationaal recht in het kader van de Verenigde Naties, maar lieten na Israël te houden aan de verplichtingen waaraan het op grond van datzelfde internationale recht gebonden was. Die werden van het begin af aan door Israël geschonden en ook daarvan keken we weg.  

Twintig jaar later maakte ik deel uit van de politieke generatie die Israël steunde in oorlogen met Arabische buurlanden, ook wanneer Israël die oorlogen zelf was begonnen. We hadden alleen aandacht voor die oorlogen, doch niet voor het lot van de Palestijnse bevolking. We accepteerden dat Israël de gebieden die het in die oorlogen veroverde bleef bezetten en zich niets aantrok van het bevel van de Veiligheidsraad zich achter de eigen grenzen terug te trekken.  

Weer eens twintig jaar later behoorde ik tot een nieuwe politieke generatie die betrokken was bij onderhandelingen tussen Israël en de Palestijnen in het kader van een vredesproces. De uitkomsten waren schamel, maar zelfs die werden door Israël niet nagekomen. Israël kon overal mee wegkomen, omdat mijn generatie zich met Israël verbonden achtte en het behoud van de Westerse invloedsfeer in het Midden-Oosten belangrijker vond dan beginselen van internationaal recht. Weer waren de Palestijnen de dupe.  

Na de eeuwwisseling kon Israël met de Palestijnen alles doen wat men wilde. Bezetting, belegering, uitbreiding van nederzettingen van kolonisten, verwoesting van fysieke infrastructuur en ontwikkelingsprojecten, opsluiting in gevangenissen zonder juridisch proces, militaire operaties op de West Bank, oorlogen in Gaza, apartheid in Israël zelf. Uitspraken van de Veiligheidsraad en het Internationaal Gerechtshof legde Israël naast zich neer en het Westen verzaakte. Geen wonder dat de Palestijnen alle vertrouwen verloren in de internationale gemeenschap. 

Rechten en plichten

Krachtens internationaal recht heeft een bezettende macht de zorgplicht voor de bevolking in het gebied dat wordt bezet. Van die plicht heeft Israël zich niet gekweten. Integendeel, de bezetter ontpopte zich als onderdrukker.  

Krachtens datzelfde internationale recht heeft ieder volk het recht zich te verzetten tegen de bezetter, ook met geweld. Maar in die bevrijdingsstrijd heeft een beweging ook zelf de plicht zich te houden aan rechtsbeginselen, geen geweld te plegen tegen burgers en de mensenrechten te respecteren. Die plicht heeft Hamas op 7 oktober 2023 op gruwelijk verzaakt. Haar leiders zullen voor die oorlogsmisdaad moeten worden vervolgd en gestraft.

Maar als reactie daarop gold voor Israël als bezettende macht niet een recht op zelfverdediging. Zelfverdediging door een aanvaller tegen degenen die zich tegen de aanval verzetten is een gotspe. En men had zeker niet het recht de burgerbevolking van Gaza collectief te straffen. Wat zich de afgelopen anderhalf jaar heeft afgespeeld was overkill: massamoord, verdrijving en verdelging van een volk, vernietiging van een samenleving, etnische zuivering, volkerenmoord, genocide.  

Genocide 

Ik werd getroffen door een interview met een arts uit Cyprus die de afgelopen maanden in Gaza had gewerkt. Hij vertelt hoe Israëlische militairen het ziekenhuis binnenvielen waar hij werkte en artsen, zorgverleners en patiënten molesteerden.  

Zij mishandelden niet alleen vermeende Hamas-aanhangers, maar ook vrouwen en kinderen. Ze vernielden de medische apparatuur en beleefden er een genoegen aan om vooral MRI-scanners en couveuses kort en klein te slaan. Kennelijk worden Palestijnse baby’s gezien als gevaar voor de veiligheid van Israël: over vijftien jaar zijn het strijders en die mogelijkheid moet in de kiem worden gesmoord.  

Het is de preventieve verdelging van een volk, zoals ik die jaren geleden zag in Rwanda en Soedan. In Rwanda doodden Interahamwe-strijders zwangere vrouwen met een machete. Ze sneden hun buik open om de foetus te vernietigen.  

In Darfur vermoordden Janjaweed-milities moeders samen met hun kinderen, ook baby’s die zij met zich meedroegen in een draagdoek op de rug. Dat is doelbewuste infanticide en femicide, als opmaat voor genocide.  

In Gaza wordt hetzelfde bereikt door vrouwen en kinderen als eerste uit te hongeren.  

De uitspraken van Israëlische politici laten niets aan de verbeelding over. Zij spreken over Palestijnen als dieren, als kakkerlakken, als mensen die geen recht hebben er te zijn, en zeker niet in Gaza of op de Westbank. Het zionisme is verworden tot een hedendaagse strijd tegen de aartsvijand Amalek, religieus fanatisme dat anderen het recht ontzegt om te bestaan.  

Wie leest hoe in Gaza wordt huisgehouden, herinnert zich het Bijbelboek Jozua. Daarin wordt beschreven hoe de Israëlieten het Beloofde Land in trokken en in opdracht van God alle steden die zich verzetten met de grond gelijk maakten en de inwoners ombrachten. ‘Men sloeg de steden met de scherpte des zwaards; alle levende wezens die daarin waren sloegen zij met de ban, men liet niemand ontkomen’. Zo ging het toen. Zo gaat het ook nu. 

Talrijk zijn de verhalen van de slachtoffers in Gaza, van ooggetuigen en journalisten; de feiten zijn onweerlegbaar; de beelden spreken voor zich: dit is genocide. Wie dat ontkent is blind. Wie zegt dat het nog nader moet worden onderzocht, geeft een vrijbrief aan verder moorden.  

Wie dat niet wil inzien maakt zich schuldig, niet aan genocide, maar aan de misdaad niet alles te hebben gedaan om genocide te voorkomen. Tot dat laatste zijn alle landen gehouden, ook Nederland, toen zij in 1948 de VN Genocide Conventie ratificeerden. Dat deden ze niet alleen om een herhaling van de Holocaust tegen de Joden te voorkomen, maar om een dam op te werpen tegen genocide waar dan ook. Schuldigen moeten worden bestraft, maar nog belangrijker is genocide te helpen voorkomen. Ieder land is daartoe verplicht, zowel buiten als binnen haar eigen grenzen.  

Trek een rode lijn

‘Stop genocide’, riepen honderdduizenden demonstranten het afgelopen jaar op universiteiten en tijdens protestmarsen in steden in Europa en de Verenigde Staten. ‘Trek een rode lijn’, vroegen we de regering bij de manifestaties op het Malieveld. Er is toch een grens die niet mag worden overschreden, een rode lijn waar het geweld stopt en die bescherming biedt aan onschuldige burgers?   

Maar premier Dick Schoof, in navolging van zijn voorganger Rutte, die had verklaard dat Israël onvoorwaardelijk moet worden gesteund, sprak: ‘Er is geen rode lijn.’ Toen we daarmee geen genoegen namen, deed minister van Buitenlandse Zaken Caspar Veldkamp aarzelend een toezegging: hij zou de Europese Unie vragen uit te zoeken of Israël, in strijd met haar verplichtingen krachtens het EU-Israël Associatieverdrag, mensenrechten heeft geschonden. In dat geval zou overwogen kunnen worden het verdrag op te schorten.  

Geen rode lijn, maar ‘een streep in het zand’ aldus Veldkamp. Boterzacht. Een streep trekken in het zand is geen toezegging. Onderzoek is niet meer nodig. Alles is al bekend. Het is een uitstelmanoeuvre, bedoeld om helemaal niets te doen.  

Eind juni werd het onderzoek gepresenteerd. Israël heeft inderdaad mensenrechten geschonden, luidde de conclusie. De ministers namen het voor kennisgeving aan. Er moet nog eens verder naar gekeken worden, vond men.  

Dit wordt afstel, want een beslissing tot opschorting van het verdrag moet met algemene stemmen worden genomen. Enkele landen hebben al meegedeeld met geen enkele sanctie ooit te willen instemmen. Veldkamp wist dat. Israël kan voort.  

Bescherming of rugdekking?

Israël verdedigt haar optreden met het argument dat het van alle kanten wordt aangevallen en dat haar bestaansrecht in het geding is. Inderdaad: Hamas, Hezbollah en de Houthi’s hebben aanvallen gepleegd, maar Israël sloeg overweldigend terug.  

Libanon en Syrië werden vernietigend gebombardeerd. Iran, dat met de Verenigde Staten onderhandelde over de verrijking van nucleair materieel, werd nog voor het eind van de onderhandelingen met raketten bestookt. Israël ziet Iran als de grootste vijand in het Midden-Oosten en wil voorkomen dat het land een kernwapen ontwikkelt.  

Het regime in Iran is perfide en schendt de mensenrechten stelselmatig en op grote schaal, maar deze aanval van buitenaf was wederom een flagrante schending van internationaal recht. Iran heeft nog lang geen kernwapen en er was geen enkele acute dreiging die een preventieve aanval rechtvaardigde.  

Israël is de machtigste staat in de regio en bovendien daar zelf het enige land dat over kernwapens beschikt. Het handelt naar believen, trekt zich van internationaal recht niets aan, en heeft anders dan Iran het non-proliferatie akkoord niet eens getekend. Ook nu komt Netanyahu er mee weg.  

Demonstranten die opkwamen voor het recht van de Palestijnen om te bestaan vragen sinds jaar en dag om Israël geen militair materieel te leveren waarmee het land Gaza, de Westelijke Jordaanoever en de buurlanden kan bedreigen. Die roep wordt niet gehoord: Israël krijgt van alle kanten hulp.  

In de Tweede Kamer is door GroenLinks/PvdA een motie ingediend om hiermee te stoppen. Het zou betekenen dat niet alleen geen wapens meer worden geleverd waarmee Israël anderen kan aanvallen, maar ook geen defensief materieel waarmee het zich kan beschermen tegen raketten die worden teruggevuurd door de aangevallen partij.  

Fractielid Kati Piri, die de motie indiende, is scherp bekritiseerd. De mensen die hun toevlucht zochten in de kelders van Tel Aviv en Haifa moesten toch beschermd worden? Dat is een drogreden.  

Toen Irak in de jaren negentig van de vorige eeuw tijdens de Golfoorlog raketten op Israël afschoot, had Nederland Israël Patriots geleverd om de bevolking te beschermen. De agressor Sadam Hoessein moest worden gestopt en het aangevallen Israël geholpen zich te verdedigen. Nu zijn de rollen omgedraaid. Israël is de aanvaller en schendt het oorlogsrecht. Militaire steun van buitenaf om een tegenaanval af te houden is geen bescherming, maar rugdekking, die Israël helpt de aanval uit te breiden.  

De Israëische premier Netanyahu kan inwoners van zijn land die in kelders schuilen beschermen door te stoppen met de aanvallen op Gaza en Iran. De bevolking in Teheran heeft geen kelders, de mensen in Gaza niet eens een dak boven het hoofd.    

Dodelijk 

Het gaat maar door. Voor het treffen van een enkele Hamasstrijder mogen, volgens de rules of engagement van de IDF, tot honderd burgers worden gedood als collateral damage. Hoe diep kun je zinken?  

Tijdens de NAVO-top ging het niet over de vraag wat wel en niet is geoorloofd. Geen enkele westerse regeringsleider heeft de Amerikaanse president Trump bekritiseerd toen hij, in navolging van Netanyahu, ertoe overging in strijd met het Handvest van de Verenigde Naties bombardementen uit te voeren op nucleaire installaties in Iran.  

Integendeel, de Duitse bondskanselier Merz verklaarde blij te zijn dat Netanyahu het vuile werk voor het Westen opknapte. Europese Commissie-voorzitter Von der Leyen en de Britse premier Starmer stemden in met de oproep van Trump aan Iran om zich onvoorwaardelijk over te geven en aan de negen miljoen inwoners van Teheran om en masse de stad te verlaten. 

De Amerikaanse vicepresident Vance dreigde: ‘Sla niet terug, want de volgende klap is dodelijk.’  Hoe ver kunnen westerse naties zich verwijderen van de normen en regels die na de Tweede Wereldoorlog werden overeengekomen om de soevereiniteit van naties te waarborgen, oorlogen te voorkomen, conflicten door onderhandelingen op te lossen en mensenrechten te beschermen?   

Wie denkt er nog aan Gaza? Elke dag worden er weer tientallen mensen gedood. Kijken we er niet meer van op? Stompen we echt af? Kijken we weg? Beseffen we wel dat de mensen in de platgebombardeerde steden, scholen, ziekenhuizen en vluchtelingenkampen van Gaza, op weg naar voedseluitdeelpunten op Gaza Beach, iedere dag opnieuw gedwongen worden mee te spelen in een dodelijke combinatie van gejojo, Russische roulette en hunger games?   

Luister hoe Sigrid Kaag hun lot verwoordde in haar afscheidsinterview als VN-coördinator voor Gaza: ‘Als de dood een verlossing wordt, zijn we heel erg van het pad.’ Daar word je stil van. Maar stilte is niet hetzelfde als zwijgen.  

Luister naar Greta Thunberg, aan boord van de Gaza Flotilla op weg met humanitaire hulpgoederen naar Gaza Beach: ‘Silence, non-action, is deadly’. Tot de tanden gewapende Israëlische militairen hielden hen tegen. Gaza Beach werd niet bereikt.  Maar wij gaan door met het bepleiten van een rode lijn: stop, tot hiertoe en niet verder!  

Geactualiseerde versie van de toespraak die Jan Pronk hield op de manifestatie Gaza Beach in Scheveningen/ Den Haag, op 24 juni 2025