Somoud Ghazal is een Palestijns-Libanese journaliste, geboren en getogen in het Palestijnse vluchtelingenkamp Burj al-Barajneh in Libanon.
10 December 2021 Lees meer overHoe zes Palestijnse amateur-actrices uit het vluchtelingenkamp Burj al-Barajneh de podia van grote Deense schouwburgen bereikten en die ervaring hun levens veranderde.
Het was geen gewone reis, die zeven vastberaden Palestijnse vrouwen uit het vluchtelingenkamp Burj al-Barajneh, ten zuiden van Beiroet, naar de Deense hoofdstad Kopenhagen bracht. Het was geen toeristische reis voor welgestelden, maar een verhaal dat het lijden samenvat van de Palestijnse vluchtelingenkampen in Libanon.
De reis begon op de luchthaven van Beiroet, waar de toneelschrijfster Fadia Loubani en zes actrices – Maha Murra, Wafiqa Loubani, Samira Yassin, Aya Qassem, Alaa Aweiti en Amna Berkaji – in de vertrekhal in de rij stonden. Hun vastberadenheid ten spijt waren de vrouwen nerveus en angstig, alsof ze schuldig waren. Ze probeerden de angst te verdrijven, maar hun emoties waren duidelijk: spanning, bezorgdheid en achterdocht.
De amateur-actrices behoren tot twee generaties, maar weten zich verbonden door gemeenschappelijke ervaringen. Het maakt niet uit hoe oud je bent als je in een overvol vluchtelingenkamp leeft, waar de ruimte beperkt is, de levensomstandigheden moeilijk zijn en de zorgen en verhalen van generatie op generatie worden doorgegeven. Het zijn verhalen van liefde, teleurstelling, hoop en opoffering, gedeeld onder de moerbeiboom in de achtertuin. Van daaruit vonden ze hun weg naar een bescheiden theater in het kamp, om uiteindelijk grenzen te overschrijden naar de podia van prestigieuze theaters in Denemarken.
Dat de moerbeiboom het symbool werd van het theater in het kamp sprak bijna vanzelf, vertelt toneelschrijfster Loubani. ‘De moerbeiboom is een verwijzing naar ons thuisland Palestina en de Palestijnse zaak, ónze zaak, aangezien de boom een traditionele plaats van samenkomst was voor de hele familie. Onze voorouders namen de boom mee naar het land waar ze naartoe vluchtten, om een troost voor hen te zijn.’
Bijna even vanzelfsprekend is de titel van het toneelstuk dat op de Deense podia werd opgevoerd: This Is Us. Het stuk geeft de verhalen van de zes actrices weer, realistische verhalen die hun levens weerspiegelen en door het Deense publiek enthousiast werden ontvangen. ‘Ik had dit succes niet verwacht’, zegt Loubani. ‘De Deense samenleving heeft ons geaccepteerd en is met ons in interactie getreden, met vragen die diep en precies waren. De Denen vroegen ons naar onze levens en onze eisen, die kortgezegd neerkomen op een waardig leven en het recht op terugkeer.’
De voorstellingen werden, verspreid over negen dagen, opgevoerd in de belangrijkste theaters van Denemarken, waaronder Menhat Alberg, Gelrup en het podium van de Riesling High School, en Loubani vertelt dat de actrices bij elke voorstelling de reactie en sympathie van het publiek voelden.
Vrouwen zijn kwetsbaarder voor vervolging en discriminatie dan mannen, vooral in vluchtelingensituaties. Veel vrouwen zijn gedwongen hun dromen op te geven en zich om economische of sociale redenen op te offeren. De verhalen van de actrices uit Burj Al-Barajneh getuigen daarvan. De thema’s zijn herkenbaar voor veel vluchtelingen, en vrouwen in het bijzonder: migratie, de zoektocht naar een beter leven en kansen op werk, de pijn van de dood en de scheiding van dierbaren, ingrijpende ziekten als schizofrenie, opoffering. De verhalen kregen vorm met steun van C:NTACT, een onafhankelijke Deense theater- en mediaorganisatie.
This Is Us begint met Aya, een 24-jarige vrouw die houdt van haar baan in een kleuterschool, maar verloofd is met een man die liever heeft dat ze thuis blijft. Ze is volledig in de war, want ze moet beslissen of ze haar droom van een werkend leven wil volgen of een relatie wil en voor een gezinsleven kiest.
Terwijl Aya worstelt met haar dilemma, vertelt Samira over haar gepassioneerde echtgenoot, die niet aan de verwachtingen van de mannen in het kamp voldoet. Geruchten en vooroordelen over haar man beïnvloeden de manier waarop Samira zijn liefdesverklaring voor haar aanvaardde. Dan begint Maha haar verhaal, over haar man, die aan schizofrenie lijdt, en over hoe de maatschappij hem niet accepteert, maar zij erop staat hem bij te staan, en ontdekt dat thuislandbouw een manier is om met hem om te gaan.
Het is algemeen bekend dat de sociale normen en economische omstandigheden die in en rond een vluchtelingenkamp ontstaan van bijzondere aard zijn en het leven van vrouwen diepgaand kunnen beïnvloeden. Tussen de ervaringen van de vrouwen door komt in het stuk het Palestijnse recht op terugkeer en zelfbeschikking aan de orde, aangezien Burj Al-Barajneh en de overige Palestijnse vluchtelingenkampen nadrukkelijk verbonden zijn met de kwestie-Palestina.
‘Het applaus versnelde, en zo ook mijn hartslagen.’ Met deze zin begint Maha haar verslag van het Deense avontuur. ‘Het is de eerste keer dat ik op reis was’, zegt ze, daaraan toevoegend dat het ook de eerste keer was dat ze alleen was, weg van haar familie. ‘Deze voorstelling was niet alleen een manier om onze verhalen te vertellen, maar schreef ook een nieuw verhaal. Mijn leven is veranderd.’
‘Het is voor mij nu duidelijk dat ik een beslissing kan nemen, kan reizen, mijn stem kan gebruiken en mijn pijn kan overbrengen. Alle beperkingen en verboden zijn doorbroken. Ik heb er 54 jaar voor moeten worden, maar dit keer was ik de beslisser én de ervaring.’
De Deense regisseuse Sophie Brickley is het met Maha eens dat het vertonen van het stuk in Denemarken het leven van de vrouwen heeft veranderd. ‘Ik heb vijf jaar lang met hen te maken gehad en ik voelde pijn en frustratie, maar vandaag zie ik heldere, ambitieuze vrouwen met een passie voor kennis. Ik denk dat de reis hun lot en hun kijk op het leven heeft veranderd.’
In 2016 kwam Sophie vanuit Denemarken naar het kamp in het kader van haar werk. Daar ontmoette ze de directrice en oprichtster van de Al-Qassam Kindergarten, tevens toneelschrijfster, Fadia Loubani. ‘Fadia deelde met mij de details van het dagelijks leven en de moeilijkheden van het leven in het kamp, en we tekenden samen de droom van het bezitten van een theater, dat we beschouwden als de enige plaats waar vrouwen zichzelf konden bereiken.’
‘In het begin hadden we problemen’, vervolgt ze. ‘Het was niet makkelijk om de vrouwen en hun families van het idee te overtuigen. Daarna breidden we beetje bij beetje uit, en we concentreerden ons op stukken waarin vrouwen zonder schaamte over hun problemen konden praten. Het theater streeft ernaar om alle mogelijkheden van de vrouwen naar boven te halen, zodat de toeschouwers de verhalen leren kennen die in het kamp bestaan, met al hun sombere maar ook mooie kanten.’
‘Tot nu toe zijn we erin geslaagd vier toneelstukken te presenteren, met de titels Tala’a, Goedemorgen mijn geliefde, Bij de moerbei en Dit is wat er met ons gebeurd is. Vooral Bij de moerbei had in Burj al-Barajneh veel succes, wat sommige Deense ambtenaren, toneelschrijvers en vertegenwoordigers van de Arabische gemeenschap in Denemarken ertoe bracht het idee van een theatervoorstelling in mijn land over te nemen.’
Samen met C:NTACT werd drie maanden hard gewerkt om de verhalen van This Is Us podiumrijp te maken. Eigenlijk had de voorstelling anderhalf jaar geleden al moeten plaatsvinden, maar met name de coronapandemie gooide roet in het eten.
Ook Sophie was onder de indruk van het Deense publiek. ‘Het publiek was zichtbaar ontroerd en genoot tegelijkertijd van de ervaringen van de vrouwen en de details van hun dagelijks leven. Ver van de oorlog en het vluchtelingenkamp raakten de verhalen de harten. Als we verhalen delen, vallen barrières weg.’
‘De reacties van het publiek, de pers en de mensen die ons volgden geven aan dat we erin geslaagd zijn de droom te verwezenlijken, dat er nu een theater is dat aan internationale maatstaven voldoet, waar de vrouwen van het kamp hun stem kunnen laten horen. Het succes maakt me blij.’
Kleine dromen worden geboren uit de baarmoeder van het lijden, en kunnen met goede wil en vastberadenheid werkelijkheid worden. Misschien is dat de belangrijkste les van de verhalen van zeven vrouwen die erin slaagden hun stem over te brengen van het kampterrein naar de grootste theaters van Kopenhagen.
