Jan Schnerr is econoom, was ziekenhuisbestuurder, is actief in organisaties die zich met Palestina bezighouden en publiceert over internationale politiek en het Midden-Oosten.
7 December 2018 Lees meer overIsraël radicaliseert in hoog tempo. Als een woeste tank is het op weg naar de afgrond. Beweegt Europa niet, dan verslechtert de mensenrechtensituatie nog verder en worden Europese belangen geschaad.
Israël krijgt steeds meer de trekken van een apartheidsstaat. Tussen de Middellandse Zee en de rivier de Jordaan houdt het Israëlische leger met grof geweld ruim de helft van de bevolking onder de duim. De opeenvolgende extreemrechtse regeringen schurken aan tegen de Amerikaanse Republikeinse partij, christen-fundamentalisten en Arabische dictaturen. De joodse bevolking, inclusief de heersende elite, heeft het culturele contact met Europa en liberale stromingen in Amerika grotendeels verloren.
Wie is bij machte Israël voor nog groter onheil te behoeden? Daarvoor komen slechts twee partijen in aanmerking: op nummer één de Verenigde Staten, op nummer twee Europa. Maar de vraag is of we daar iets van kunnen verwachten.
Dertig jaar lang speelde de VS een leidende rol in het zogeheten ‘vredesproces’. Een onafhankelijk bemiddelaar is het nooit geweest en met het aantreden van Donald Trump probeert het ook die schijn niet meer op te houden. Dat de VS Israël zal corrigeren is dus niet waarschijnlijk – zelfs niet in het tijdperk na Trump.
In het afgelopen decennium is het Midden-Oosten voor de VS een zijtoneel geworden. Trump laat Israël/Palestina ‘doen’ door zijn schoonzoon en richt zich op China. Dat is geen nieuwe strategie, maar een continuering van het beleid van Trumps voorganger. Obama, de grote strateeg, zag dat in de Zuid-Chinese Zee het machtsmonopolie van de VS werd bedreigd door China en verplaatste de Amerikaanse militaire capaciteiten naar die regio. In zijn tweede termijn waren de Amerikaanse ‘vredesinspanningen’ in het Israëlisch-Palestijns conflict in feite een subtiel verpakte vorm van niets doen. De ‘pivot to Asia’ (draai naar Azië) was onder Obama al in volle gang.
De Amerikanen hebben in het Midden-Oosten dus veel minder machtsmiddelen dan een jaar of tien geleden en ze hebben ook geen olie en gas meer nodig uit de regio. Wat rest is militair-technologische superioriteit. Om toch invloed te behouden kiezen de VS voor het model van de ‘stadhouders’: breng één of twee landen die afhankelijk van je zijn – in casu Israël, Saudi-Arabië – met militair-technologische steun in een positie waarin zij de Amerikaanse belangen in de regio kunnen behartigen.
Israël bekleedde die stadhouderspositie deels al sinds 1967. Saudi-Arabië komt daar nu bij en wordt door Trump bevorderd van kleine bondgenoot tot cruciale schakel in het regionale machtsspel. De verhoudingen tussen Israël en Saudi-Arabië zijn de afgelopen jaren tegen deze achtergrond ‘ge-reset’. Meer nog dan de afgelopen vijftig jaar heeft Israël daarmee een belangrijke functie in de mondiale strategie van de VS. Daarom kan het land nog meer zijn gang gaan dan in het verleden.
Voor Europa staan grote economische, humanitaire en militair-strategische belangen op het spel bij de vraag of Israël wel of niet doordendert op zijn heilloze weg. Ten eerste draagt Israël bij aan de instabiliteit van het Midden-Oosten. De toestroom van vluchtelingen naar Europa in de afgelopen jaren kan het begin zijn van een nog veel groter probleem.
Ten tweede creëert Israël een apartheidsstaat voor de deur van Europa. Dat is op zijn minst een humanitair probleem, maar vormt tevens een zware belasting voor de relaties tussen de EU en de Arabische wereld. In de derde plaats heeft Israël een buitengewoon slechte reputatie bij de bevolking van de omringende landen. Het heeft daarom meer belang bij dictaturen dan bij ontluikende democratische systemen waarin een opkomende middenklasse invloed begint te krijgen op de politiek. Voorbeelden daarvan zijn Turkije, Libanon, Jordanië en Iran. De verstorende invloed van Israël in dit soort landen vormt voor Europa zowel een economisch als een humanitair probleem.
Ten vierde draagt Israël, inclusief de internationale Israël-lobby, bij aan middelpuntvliedende krachten in Europa. Het land speelt radicaal-rechtse regeringen en groeperingen in de kaart en de relaties met de Europese moslimbevolking worden extra belast. Tot slot verhindert Israël het streven naar een Midden-Oosten dat vrij is van nucleaire, chemische en biologische wapens en ondermijnt het land het non-proliferatiebeleid. De strategische dreiging die op termijn uitgaat van Israëls kernwapens wordt tot dusver volledig buiten beeld gehouden, als gevolg van de door de VS en Israël opgedrongen ‘zwijgzaamheid’ over die wapens.
Alle reden dus voor de Europese Unie om een actief beleid ten aanzien van Israël te ontwikkelen, en daarbij kan het in principe Israëls afhankelijkheid van de Europese markt gebruiken om het land in de goede richting te duwen. Toch is er nog amper sprake van zo’n beleid. De EU verschuilt zich nog altijd achter de rol van de VS in de kwestie-Israël/Palestina – in 2013 zei de Unie de uitkomst van het Kerry-initiatief af te wachten, vijf jaar later wacht ze Trumps Deal of the Century af – en lidstaat Groot-Brittannië werkte elke poging om tot een gezamenlijk buitenlands beleid te komen tegen.
Ook het verleden van de Holocaust en het antisemitisme speelt Europa parten; Israël en de Israël-lobby worden niet moe beide ten gunste van Israël in te zetten. Dat heeft met name een verlammende invloed op Duitsland. Zelfs oud-bondskanselier Helmuth Schmidt, die de moed had om te zeggen dat Duitsland geen verantwoordelijkheid heeft voor de veiligheid van Israël, gaf toe dat zijn land nog steeds chantabel was vanwege zijn oorlogsverleden.
Dat weegt des te zwaarder daar Duitsland de centrale macht is in de EU, zeker nu de Britten vanwege de Brexit binnenkort geen stemrecht meer hebben. Steun van Frankrijk is nodig, maar zonder medewerking van Duitsland komt er simpelweg geen volwassen Europees Midden-Oosten-beleid.
En dan is er nóg een sta-in-de-weg: de Verenigde Staten beginnen de EU te zien als een economische concurrent. Met een soeverein Europees Israël-beleid zal Washington naar verwachting weinig geduld hebben.
Nu de VS minder dan ooit geneigd is Israël af te vallen, is de EU als enige in de positie om de rampzalige ontwikkelingen in Israël te corrigeren. De kans dat ze die positie zal gebruiken is echter klein. Alles wijst erop dat Duitsland, met in zijn kielzog Frankrijk en de hele EU, zeer behoedzaam zal blijven opereren ten aanzien van Israël, al gaat dat ten koste van grote Europese belangen. Om van de Palestijnse belangen, en natuurlijk op termijn ook die van de joodse bevolking van het huidige Israël, maar te zwijgen.
Het probleem is allang niet meer de bezetting. Het probleem is het gedogen ervan.
Ramsey Nasr Schrijver / dichter / acteur
