Een groeiend aantal burgemeesters spreekt het kabinet aan op zijn tekortschietende Gaza-beleid. Zij geven uiting aan de intense betrokkenheid van hun burgers, en aan de eis dat Nederland alle middelen inzet om de genocide te stoppen.
De ene gemeente na de andere spreekt zich uit over de situatie in Gaza en roept het kabinet op in actie te komen om de genocide te stoppen en voedsel onmiddellijk toe te laten tot Gaza. Dat is uitzonderlijk in Nederland, waar buitenlandbeleid niet op het bordje van lokale overheden ligt en gemeenten doorgaans terughoudend zijn op dit vlak.
Al bijna twintig gemeentes hebben zich uitgesproken over Gaza, van grote als Amsterdam en Utrecht tot kleine als Westervoort en Coevorden. In combinatie met de meer dan 100.000 mensen die in Den Haag een symbolische rode lijn trokken, neemt de druk op de Minister van Buitenlandse Zaken en het kabinet flink toe.
Nadat de Amsterdamse burgemeester Femke Halsema eerder deze maand het woord ‘genocide’ in de mond nam en het kabinet opriep Israël tot de orde te roepen, maakte Nieuwsuur een ronde langs grote gemeenten en bleek dat de burgemeesters van Den Haag, Groningen, Tilburg, Apeldoorn, Arnhem, Amersfoort, Leiden en Utrecht zich achter Halsema’s noodkreet schaarden.
Ook elders spraken burgemeesters zich uit. De burgemeester van Dordrecht riep op persoonlijke titel ‘iedereen die hier een rol in speelt of kan spelen op om zich in te spannen een einde te maken aan het bloedvergieten’, net als de burgemeester van Westervoort en die van Woerden.
In andere steden ging het hele College van B&W overstag. De bewoordingen zijn niet overal hetzelfde. Het college van Nijmegen betuigt solidariteit met Gaza en steunt ‘de inspanningen van minister Veldkamp om Israël tot een andere, vreedzame koers te bewegen en een eind te maken aan het menselijk lijden’, en hoopt dat het kabinet ‘bereid is met andere landen samen verdere stappen te zetten’.
In Groningen vraagt het college van B&W het kabinet om alles wat binnen zijn macht ligt te doen om het genocidale geweld in Gaza te stoppen en de noodhulp zo snel mogelijk op gang te brengen. Die bewoordingen koos ook het college van Gouda.
De gemeenteraad van Coevorden sprak zich tijdens de gemeenteraadsvergadering uit tegen het schenden van mensenrechten in Gaza en riep het college van B&W op dat ook te doen. Het college deed dat, maar zonder specifieke oproep aan het kabinet.
Elders grepen fracties in de raad het momentum aan om moties in te dienen die draaien om solidariteit met Palestijnen in Gaza en een actievere houding van het kabinet. In Helmond hebben meerdere fracties een gezamenlijke motie ingediend om ‘een rode lijn te trekken voor Gaza’. In de Haagse gemeenteraad dienden DENK en GroenLinks een motie in om, in navolging van Utrecht, in externe communicatie, verklaringen en uitingen over Palestina expliciet het woord ‘genocide’ te gebruiken. Die motie haalde het donderdagavond net niet. Een andere motie, die het college oproept zich aan te sluiten bij de groeiende groep gemeentes die het kabinet oproept het optreden van de regering Netanyahu te veroordelen en een halt toe te roepen, haalde het wel.
Burgemeesters, gemeenteraden en raadsfracties zien het wel degelijk als hun taak zich uit te spreken voor Gaza, niet alleen om humanitaire redenen maar ook omdat de genocide in Gaza de inwoners van hun stad raakt. Zo zegt de Arnhemse burgemeester Ahmed Marcouch: ‘Als gerenommeerde instituties spreken van genocide of genocidaal geweld in Gaza, dan kan de Nederlandse regering niet langer wegkijken. Deze hartverscheurende oorlog resoneert ook in de Arnhemse wijken. Arnhemmers voelen pijn, verdriet en onmacht bij wat ze in Gaza zien gebeuren.’
De burgemeester van Apeldoorn, Ton Heerts, zegt: ‘Hoewel het buitenlands beleid in de eerste plaats een taak is van de Rijksoverheid, raakt de situatie in Gaza ook onze inwoners. We zien emoties en zorgen. Daarom vinden wij het belangrijk om ruimte te bieden voor dialoog en de signalen uit onze stad door te geven aan Den Haag.’
De afgelopen decennia is het maar een paar keer voorgekomen dat gemeentes zich actief bemoeiden met internationale politiek. In de jaren ’80 van de vorige eeuw was er Lagere Overheden Tegen Apartheid (LOTA), een organisatie die op lokaal niveau probeerde de apartheid in Zuid-Afrika te bestrijden. Maar een Hilversumse boycot van Shell, dat de zakken vulde door olie te leveren aan het apartheidsregime in Zuid-Afrika, werd van hogerhand verboden. Amsterdam riep zichzelf in 1989 uit tot ‘anti-apartheidsstad’ en bood onderdak aan een kantoor van het Afrikaans Nationaal Congres (ANC).
In hetzelfde decennium, tijdens de Koude Oorlog, verklaarden tientallen Nederlandse gemeenten zich tot ‘kernwapenvrije gemeente’. Dit was een protest tegen de plaatsing van Amerikaanse kernwapens op Nederlands grondgebied, waartoe het eerste kabinet-Lubbers in 1985 besloot. Dat kabinet had daarmee lak aan massademonstraties die in 1981, 1983 en 1985 werden gehouden. Die in 1983 in Amsterdam was de grootste ooit in Nederland, met een opkomst van meer dan een half miljoen.
