Jan Schnerr is econoom, was ziekenhuisbestuurder, is actief in organisaties die zich met Palestina bezighouden en publiceert over internationale politiek en het Midden-Oosten.
4 November 2018 Lees meer overIsraël heeft een aanzienlijk belang bij een stabiel bondgenootschap met Saudi-Arabië. De recente blunders van beoogd troonopvolger Muhammad bin Salman in Jemen, Qatar, Libanon en in de zaak-Khashoggi vormen een tegenslag voor de Israëlische strategie. De definitieve ‘oplossing’ van het Palestijnse vraagstuk via een ‘vredesplan’ uit de koker van president Trump vormt daarvan een belangrijk onderdeel.
In de Israëlische krant Haaretz noemt de Israëlische commentator Daniel Shapiro de brute moord op de Saudische dissident Jamal Khashoggi een ‘ramp voor Israël’. In diezelfde krant bepleiten anderen om het brein achter de moord desondanks te handhaven, want deze kroonprins Muhammad bin Salman ‘wishes to legitimize Israel before embarking on open cooperation with it.’
‘MbS’, zoals hij wordt aangeduid, toont zich bereid de Palestijnse belangen te laten vallen en Trumps vredesplan te steunen. Dit zou de basis zijn voor erkenning (legitimatie) van Israël als joodse staat door Saudi-Arabië. En vervolgens ook door landen als Egypte en Jordanië, die afhankelijk zijn van de driehoek VS-Israël-Saudi-Arabië. In de slipstream van die legitimatie zou Israël op termijn grote economische voordelen kunnen behalen door de opening van belangrijke Arabische markten.
In andere artikelen, zoals dit op Mondoweiss, wijzen Amerikaanse en Palestijnse analisten op nog twee andere Israëlisch-Amerikaanse plannen die nauw samenhangen met de vraag of MbS stevig op zijn toekomstige troon komt te zitten. Saudi-Arabië is namelijk een belangrijke schakel in het Amerikaans-Israëlische project om Iran te destabiliseren – met als bijkomend voordeel de levering aan Saudi-Arabië van Amerikaanse wapens en Israëlische spionage-software. En de derde doelstelling waarvoor Israël en de VS de medewerking van MbS nodig hebben, en waartoe hij zich bereid heeft getoond, is het politiek neutraliseren van het verzet van de Palestijnse bevolking. Sommigen in Israël dromen over deals met Egypte en Jordanië over een transfer van Palestijnen. Feit is dat Saudi-Arabië een stevige greep heeft op deze landen.
Tegen deze achtergrond werd het optreden van MbS in Washington en Jeruzalem al enige tijd met zorg gadegeslagen. Zijn woeste optreden in Jemen en tegen Qatar, en zijn gijzeling van de Libanese machthebber Hariri, wekten verzet in de regio en in Europa. Verontrustend is ook zijn rücksichtsloze kruistocht tegen de concurrentie binnen de eigen Saudische elite. De Amerikaanse olie- en wapenindustrieën zijn nauw met deze elite vervlochten.
Tenslotte is er de kwestie van de mensenrechten. Voor de regering-Trump is dat vooral een onderwerp van public relations: ‘Dankzij MbS mogen vrouwen autorijden.’ Maar dan is het lastig dat bijvoorbeeld de 29-jarige mensenrechtenactiviste Israa al-Ghomgham op 21 november te horen krijgt of zij wordt gedood door onthoofding. Zo niet, dan ontgaat zij dit lot waarschijnlijk door de Khashoggi-affaire, die het toedekken van deze wreedheden – sinds begin dit jaar vonden meer dan honderd onthoofdingen plaats – moeilijker heeft gemaakt.
De familie Khashoggi maakt deel uit van de machtige en schatrijke Saudische bovenlaag. Deze macht en rijkdom berusten op olie, wapenhandel en investeringen in vooral Angelsaksische bedrijven en onroerend goed. De kern van de heerserskliek wordt gevormd door de ‘prinsen’, de leden van het koninklijke Huis Saud en hun families. In totaal behoren ongeveer 15 duizend Saudi’s tot deze inner circle. Het systeem berust op erfelijkheid, oude stamtradities en -loyaliteiten, ijzeren religieuze wetten en regels, en corruptie.
Honderden prinsen en aanverwanten werden eind vorig jaar hardhandig van hun vermogen ontdaan en daarbij soms gemarteld. Een deel van hen zit nog steeds in gevangenissen. Khashoggi had zich op tijd uit de voeten gemaakt en werkte als commentator voor de Washington Post. Hiermee is het sprookje van de eenheid binnen de elite voorgoed van tafel, waarbij moet worden aangenomen dat de latente wraakzucht zich vroeg of laat een uitweg zal banen; naar verluidt trekt MbS zich uit veiligheidsoverwegingen geregeld terug op zijn jacht van 500 miljoen dollar.
Tot voor kort stond het Saudische systeem als een huis: de halve wereld koopt Saudische olie, en Amerikaanse en Britse wapens maken het leger tot het op één na sterkste in het Midden-Oosten – na het Israëlische. Om de stabiliteit te garanderen had de oude koning Salman zijn opvolging tijdig geregeld door in 2017 zijn 30-jarige zoon MbS, sinds 2015 plaatsvervangend kroonprins, als kroonprins aan te wijzen. Deze favoriete zoon heeft zich in drie jaar tijd ontwikkeld tot een probleem voor zijn vader, die hem in de kwestie-Jeruzalem al deels corrigeerde, en voor Washington en Israël. De impulsiviteit en zelfoverschatting van MbS hebben nu geleid tot de barbaarse moord in het Saudische consulaat in Istanbul.
Wordt dit de druppel die de emmer doet overlopen? Als Trump en het Congres in Washington MbS laten vallen, welke doos van Pandora wordt dan opengetrokken in Saudi-Arabië? De vraag wordt gesteld of koning Salman nog in de positie verkeert om zijn zoon in te ruilen voor een andere troonopvolger. Hoe het ook zij, de VS en Israël hebben belang bij een stabiele dictatuur.
Israël heeft geen vrienden in zijn omgeving. De twee vredesverdragen die het heeft – met Egypte en Jordanië – zullen verdampen zodra de Verenigde Staten de heersers in die twee landen in de toekomst zouden laten vallen. Saudi-Arabië leek ideaal als strategische partner: het heeft geld, het kan Egypte en Jordanië financieel overeind houden, het leek stabiel en de corrupte bovenlaag is in wezen afhankelijk van de steun van Washington, en daarmee tevens van de Israël-lobby in de VS.
Al enkele jaren vóór Trump heeft Israël veel geïnvesteerd in zijn relatie met Saudi-Arabië. Premier Netanyahu spreekt vaak over de uitstekende betrekkingen die er zouden zijn met de ‘gematigde Arabische landen’, daarmee doelend op Egypte, Saudi-Arabië en het machteloze Jordanië. De hamvraag bij de Israëlische strategie voor de lange termijn is dus: hoe stabiel is Saudi-Arabië? Vanuit Israël gezien zijn er een paar zorgwekkende ontwikkelingen die nu door de Khashoggi-affaire in het volle daglicht komen.
Op de lange termijn bezien concurreert Saudi-Arabië met Iran en Turkije om het leiderschap van het islamitische Midden-Oosten. De destabilisatie van Iran door de VS zal Iran voorlopig op achterstand zetten. Maar voor de andere concurrent, Turkije, is ‘Khashoggi’ een godsgeschenk. Daarom zorgt Turkije er al weken voor dat de affaire in het wereldnieuws blijft door vooral de Angelsaksische media dagelijks brokjes informatie te geven.
De verschuiving van invloed in deze regio van Saudi-Arabië naar Turkije is slecht voor Israël. Turkije profileert zich als de leider van de moslimgemeenschap in de regio, in elk geval die van de sunniten. Dat betekent dat Turkije het in tegenstelling tot Saudi-Arabië niet met Israël op een akkoordje zal gooien rond de Palestijnen. Turkije heeft zich ook voldoende onafhankelijk gemaakt van de VS om zo’n politiek te kunnen volgen.
Inmiddels sluit Trump betrokkenheid van MbS bij de moord op Khashoggi niet meer uit. Anders gezegd: ‘Misschien moet hij weg.’ Maar zelfs als de kroonprins op zijn stoel kan blijven zitten en dus op afzienbare termijn koning wordt, zal zijn positie in binnen- en buitenland omstreden zijn. De Saudische troon wankelt en Israël en de VS zullen hun confrontatie met Iran moeten doorzetten met een verzwakte Saudische medestrijder.
En het doordrukken van een definitieve oplossing van het Palestijns-Israëlische vraagstuk? Washington aarzelt al maanden over Trumps ‘vredesplan’. De onduidelijkheid over de situatie in Saudi-Arabië is daarvan een belangrijke oorzaak. De speelruimte van Israël werd al minder door de terugkeer van Rusland op het Midden-Oostentoneel. Ook Turkije ontwikkelt zich tot een speler die machtspolitieke redenen heeft om de Israëlische politiek aanzienlijk kritischer te benaderen dan Saudi-Arabië zich kan veroorloven. MbS een ‘ramp voor Israël’ noemen lijkt wat overdreven. Maar behulpzaam is zijn optreden in het algemeen, en in de zaak-Khashoggi in het bijzonder, zeker niet.
Het probleem is allang niet meer de bezetting. Het probleem is het gedogen ervan.
Ramsey Nasr Schrijver / dichter / acteur
