Jan KeulenVredesimago Shimon Peres sterk overtrokken

“Shimon vertegenwoordigde de essentie van Israël”, zei president Obama nadat het nieuws van Peres’ overlijden woensdag bekend was geworden. “De moed van Israëls’ strijd voor onafhankelijkheid, het optimisme dat hij deelde met zijn vrouw Sonya als ze hielpen om de woestijn te laten bloeien en de volharding die hem ertoe bracht zijn land in praktisch elke regeringspositie te dienen vanaf het ontstaan van de staat Israël”.

De loftuitingen op Peres waren woensdag niet van de lucht. Het voetstuk waar hij op werd geplaatst kon niet hoog genoeg zijn. Hij werd een groot staatsman genoemd. Een havik die vredesduif geworden was. Een visionair. Niet alleen Westerse leiders, waaronder onze eigen premier Rutte, maar ook de Russische president Putin loofden Peres voor zijn staatsmanschap, wijsheid en zijn streven het Midden-Oosten conflict vreedzaam op te lossen.

Bill Clinton noemde hem “een genie met een groot hart”. Volgens Clinton streefde Peres naar een betere wereld en stelde hij zich een toekomst voor “van verzoening, geen conflict; van economische en sociale vooruitgang, geen haat en frustratie”.

Haaretz-journalist Chemi Shalev merkte scherpzinnig op dat bij de wijze waarop Peres wordt neergezet de wens de vader van de gedachte is. De elegieën lijken vooral ingegeven door een perceptie van Israël zoals iedereen het graag wil zien. “Peres belichaamde een innovatief, toekomstgericht, vredelievende, kosmopolitisch Israël. Een Israël dat een goede reputatie heeft in de internationale gemeenschap; een lichtbaken is voor de volkeren in plaats van een recalcitrante bezetter die Palestijnen onderdrukt”, aldus Shalev.

Het probleem is echter dat Israël anno 2016 allesbehalve vredelievend, kosmopolitisch en tolerant is. Er is sprake van polarisatie, discriminatie, verrechtsing en verharding. Israël onderwerpt de Palestijnen aan een permanente bezetting. Het is een staat die 1,8-miljoen Palestijnen opsluit in Gaza, die doorgaat met het bouwen en uitbreiden van illegale nederzettingen en die zich niets aantrekt van internationale kritiek. Als je de beschouwingen over Peres leest, lijkt hij uit een ander land te stammen. Niet uit Israël.

Toch is Peres wel degelijk een van de architecten van het Israël van nu, een van de founding fathers. In 1948, het jaar van de Nakba en de stichting van de staat Israël, voorzag Peres de Haganah-militie en daarna het Israëlische leger van wapens. Hij had een actief aandeel in de Nakba – de etnische zuivering van Palestina, die leidde tot de vlucht en verdrijving van 750.000 Palestijnen naar de buurlanden.

In 1956 plande hij, als directeur-generaal van het ministerie van Defensie, de Israëlische invasie in Egypte. Hij was een drijvende kracht achter Israëls geheime nucleaire programma en de ontwikkeling en verwerving van atoomwapens in de jaren vijftig en zestig. Peres wordt gezien als de vader van het Israëlische atoomprogramma.

Als Shimon “de essentie van Israël vertegenwoordigt”, zoals Obama zei, dan is het niet verwonderlijk dat hij voor de Palestijnen een symbool is van het hen aangedane onrecht. In schril contrast met alle loftuitingen in het Westen, reageerden veel commentatoren in de Arabische wereld uiterst kritisch en sommigen noemden hem een oorlogsmisdadiger. Peres mag de laatste 25 jaar van zijn leven veel over vrede hebben gepraat en geschreven, vrienden onder de Palestijnen en andere Arabische volkeren heeft hij niet echt gemaakt.

Peres speelde een sleutelrol in de jaren zeventig bij het bouwen van de eerste illegale nederzettingen in de bezette gebieden, die Israël in 1967 had veroverd. Zelfs na de sluiting van de Oslo-akkoorden in 1993 en onder zijn politiek leiderschap als premier, ging de grootschalige bouw van nederzettingen en de daarbij horende infrastructuur onverminderd door.

Hij was premier in 1996 toen Israël een grootscheepse militaire operatie in Libanon uitvoerde. Honderdduizenden Libanezen moesten huis en haard verlaten. Op 18 april 1996 beschoot het Israëlische leger een VN-basis in het Libanese dorp Qana. 102 Libanese burgers, die er hun toevlucht hadden gezocht, kwamen om het leven. In opdracht van de VN onderzocht de Nederlandse generaal Van Kappen of de aanval per ongeluk of opzettelijk was. Hij concludeerde dat er zeer waarschijnlijk Israëlische opzet in het spel was. Inderdaad: een oorlogsmisdaad.

De lange politieke carrière van Peres weerspiegelt Israël in z’n verschillende fases: de verdrijving van de Palestijnen in 1948, het nucleaire programma, de oorlogen met de buurlanden, de bezetting van de Westoever en Gaza, de annexatie van Jeruzalem, de nederzettingen, de akkoorden met de PLO, de Nobelprijs, de eerste en tweede Intifada, de illegale scheidingsmuur, de diplomatieke impasse, de verrechtsing van Israël.

En wie was hij nu echt? De havik, de politicus die vrede zocht, de opportunist? Of was hij de utopist, die droomde over een nieuw Midden-Oosten naar het model van de Europese Unie? Terwijl tegelijkertijd het bezette gebied, waar een levensvatbare Palestijnse staat zou moeten verrijzen, volgebouwd werd met nederzettingen? Waarschijnlijk was hij minder de visionair dan de vele loftuitingen doen vermoeden.

Rode draad: Peres is altijd voorstander geweest van een (militair) oppermachtig Israël met een joodse meerderheid. De Palestijnen hadden volgens hem weliswaar recht op een “entiteit”, maar voor gelijkwaardige verhoudingen met de Palestijnen en een levensvatbare Palestijnse staat was in zijn politieke visie geen plaats.

Peres een vredesduif? Niet echt. Want in zijn visie op vrede, mocht de kolonisering doorgaan en zouden de Palestijnen nooit hun rechten krijgen.