Auteur en activist Anja Meulenbelt heeft de P.C. Hooft-prijs voor beschouwend proza gewonnen, de belangrijkste prijs in de Nederlandse letteren, zo is vandaag bekend gemaakt. Meulenbelt zet zich al zeker drie decennia in voor de Palestijnse zaak en een deel van haar oeuvre gaat over Palestina. Journalist Fréderike Geerdink belde haar namens The Rights Forum om haar te feliciteren.
Meulenbelt: ‘Dank je dank je. Het begint een beetje in te dalen.’
Meulenbelt: ‘In het persbericht dat is uitgegaan, gaat het over de positie die ik als schrijver altijd heb ingenomen. De jury ziet dat die stijl zich heeft ontwikkeld sinds De schaamte voorbij [waarmee Meulenbelt in 1976 doorbrak en dat dit jaar opnieuw werd uitgegeven]. Ze noemen het “niet afstandelijk, analytisch en schijnbaar neutraal, maar direct betrokken, synthetiserend en bewust subjectief”. En het interessante is: dat zijn nou precies de dingen waardoor ik dacht dat ik nóóit zo’n prijs van de gevestigde orde zou winnen.
‘De gevestigde orde doet zich voor als neutraal, terwijl ze dat niet zijn: zij hebben ook een positie maar doen alsof dat niet zo is. Daar heb ik me altijd tegen verzet. Mijn schrijven is altijd activisme geweest. Nu komt dat blijkbaar weer in de mode. Er is iets aan het kantelen in wat als waardevol wordt gezien en daar sluit mijn werk bij aan.’
Meulenbelt schreef (tot nu toe, al is ze nu voor de verandering niet met een volgend boek bezig) 53 boeken. Een klein deel daarvan was (autobiografische) fictie, het merendeel non-fictie, over feminisme, moederschap, werk, hulpverlening, racisme, politiek. En ze schreef acht boeken over Palestina, gebaseerd op de kennis en ervaring die ze opdeed in Gaza, waar ze sinds begin jaren negentig zeker dertig keer is geweest.
Haar laatste boek, Niet van gisteren, verscheen dit jaar en kreeg veel aandacht. Daarin beschrijft Meulenbelt hoe ze zich gedurende zestig jaar schrijverschap en activisme inhoudelijk heeft ontwikkeld. ‘Dat boek heeft veel aandacht gekregen’, zegt ze. ‘Terwijl het boek waar ik minstens zo trots op ben, Nooit meer is nu, over Israël en Palestina, veel is gelezen maar door de media volstrekt is genegeerd. Ik schreef dat in drie maanden, na 7 oktober 2023. Iedereen herhaalde toen dezelfde mantra: Israël is aangevallen en heeft het recht zich te verdedigen. Ik schreef: het is niet op 7 oktober begonnen maar met de stichting van Israël in 1948. Terugkijkend moet iedereen erkennen: ik had gelijk.’
Het valt haar op dat haar Palestina-werk in het persbericht over de toekenning van de P.C. Hooft-prijs niet wordt genoemd. Het volledige juryrapport heeft ze nog niet gelezen, misschien komt het daarin wel aan bod; immers, ook in dat werk heeft ze altijd positie gekozen. Meulenbelt: ‘Dat wordt me nu blijkbaar niet kwalijk genomen, maar je uitspreken voor de rechten van de Palestijnen gaat de gevestigde orde vaak te ver.’
Meulenbelt: ‘Als je je bezig wilt houden met Israël en Palestina, betaal je de prijs. Daar heb ik me al vroeg bij neergelegd. Dertig jaar geleden was ik de best verkochte Nederlandse auteur in Duitsland, tot ik werd gecancelled omdat ik over Palestina begon te schrijven. Dat zij zo, ik ga het schrijven er natuurlijk niet om laten.’
Meulenbelt: ‘Ik ben altijd in de contramine geweest, en ik was al voor De schaamte voorbij verscheen heel Marxistisch en antiracistisch. Ik was intersectioneel voor we dat woord tot onze beschikking hadden. Dus dat chique gedoe van de witte elite, daar had ik niks mee. Ik ben zelf ook wit en kom uit een welgesteld gezin en heb de privileges die daarbij horen, maar ik wilde er niet bij horen. De gevestigde orde van auteurs liet van De schaamte voorbij niets heel, het werd vulgair en banaal genoemd. Doe maar, dacht ik.’
Nu roemt de jury de ‘directe, rauwe en staccato stijl’ van het boek waarmee ze destijds doorbrak, en schrijft: ‘Wie de schoonheid van die stijl probeert te beschrijven, zal eerder bij vergelijkingen met Janis Joplin dan bij Maria Callas uitkomen en eerder bij woorden als “sprankelend” en “energiek” dan bij “verfijnd”. Maar verfijning valt dan ook niet te verwachten in een boek waarin met zoveel gebroken moest worden, waarin zoveel benoemd moest worden wat voorheen onzegbaar bleef.’
Meulenbelt: ‘Ik ben niet veranderd en ik ga ook niet veranderen. Dit ook ter geruststelling van mijn kameraden, haha. Dat ik deze prijs krijg is voor mij een vrij onthutsende ontwikkeling. Het gaat niet alleen over mij, het gaat ook over wat er kantelt in het land en dat zien we ook terug als het om Palestina gaat. De meerderheid van Nederland ziet inmiddels dat Israël zich schuldig maakt aan oorlogsmisdaden. Verzet daartegen is legitiem, dat dringt ook steeds meer door. Terwijl bij de gevestigde orde meestal het narratief toch blijft dat Hamas simpelweg fout is. Terwijl, het Palestijns verzet – en dat is groter dan alleen Hamas – verdient net zo veel respect als het verzet ooit in Algerije, Vietnam, Zuid-Afrika, dus het verzet in andere landen dat het “beschaafde westen” tegenover zich vond.’
Meulenbelt: ‘Ik zou het leuk vinden als deze erkenning als stormram kan werken om het bewust positie kiezen te normaliseren. Trouwens, wist je dat vrouwen veel ouder moeten worden voor ze de P.C. Hooft-prijs krijgen? Marga Minco kreeg ‘m in 2019, toen was ze al 98. En ik ben bijna 81.’
Meulenbelt: ‘Ja, op mijn volharding. Sumud. Deze tijd vraagt om commentaar, om inzicht, inzet, en ik ben blij dat ik daar nog een rol in kan spelen ondanks mijn hoge leeftijd.’
Meulenbelt: ‘Sumud is het meest centrale begrip in het Palestijnse verzet: het bestaan op zichzelf is verzet. Volhouden, of we nu winnen of niet. Dat is volharding en dat past bij mij. Ik blijk niet bereid om op te houden. Ondanks dat we reden hebben om ons af te vragen of ons verzet zin heeft. Ik zet me al dertig jaar in voor Palestina en het is niet gelukt Palestina te bevrijden. Ook met 250 duizend mensen in het rood de straat opgaan heeft niet geholpen om Nederland te laten bewegen naar waar het naartoe moet, namelijk respect voor de verdragen die het zelf heeft ondertekend. Daar ben ik soms wel door in een dip beland. Maar die dips zijn kortstondig. We moeten doorgaan. We leren het van de Palestijnen.’
