Mocht premier Netanyahu al hebben gehoopt dat Europa het Jeruzalem-besluit van president Trump zou volgen, dan kreeg hij maandag in Brussel een koude douche. Eensgezind houdt de EU vast aan de tweestatenformule, met Jeruzalem als gedeelde hoofdstad. Perspectief voor de Palestijnen biedt dat niet.
Gesterkt door president Trumps erkenning van Jeruzalem als Israëls hoofdstad, speculeerde de Israëlische premier Benjamin Netanyahu vorige week hardop dat één of meerdere Europese staten dat besluit snel zouden volgen. Tijdens zijn ontmoeting met de 28 ministers van Buitenlandse Zaken van de Europese Unie (EU), maandag in Brussel, kreeg hij een duidelijk antwoord: vergeet het maar.
Met zijn erkenning van Israëls aanspraak op Jeruzalem verbrak de Amerikaanse president de internationale consensus over de stad. Kern daarvan is dat alleen de Israëli’s en Palestijnen gezamenlijk de status van Jeruzalem kunnen bepalen. Eenzijdige aanspraken op soevereiniteit worden door niets en niemand erkend. Trumps breuk met dit uitgangspunt dwong de EU tot een reactie.
Namens alle lidstaten betuigde EU-‘buitenlandminister’ Federica Mogherini trouw aan de formule van het vredesproces, dat door middel van directe onderhandelingen tussen Israëli’s en Palestijnen moet uitmonden in twee staten met één, gedeelde, hoofdstad: Jeruzalem. Tijdens een persconferentie zei ze:
We believe that the only realistic solution to the conflict is based on two states, with Jerusalem as the capital of both the state of Israel and the state of Palestine along the 1967 line. This is our consilidated position and we will continue to respect the international consensus on Jerusalem until the final status of the city is resolved in direct negotations between the parties.
In de dagen na zijn besluit van vorige week kreeg Trump wereldwijd al scherpe kritiek, ook van Europese zijde. Minister Zijlstra van Buitenlandse Zaken noemde het besluit ‘onverstandig en contraproductief’. Hij voegde zich daarmee in een koor van Europese stemmen, die het belang van de tweestatenformule als ‘enige realistische oplossing’ bepleitten en Trump waarschuwden dat zijn besluit tot opstanden en geweld kon leiden. In een speciale zitting veroordeelden de leden van de Veiligheidsraad – op de Verenigde Staten (VS) na – vrijdag de koers van Trump/Netanyahu als onrechtmatig en gevaarlijk. Zondag was het de beurt aan de Franse president Macron om Trumps besluit tijdens een bezoek van Netanyahu aan Parijs ‘een bedreiging voor de vrede’ te noemen.
Maandag was Mogherini even gedecideerd, daartoe waarschijnlijk extra geprikkeld door Netanyahu. Die verweet Europa bij zijn vertrek uit Tel Aviv ‘hypocrisie’ en ‘meten met twee maten’. Tot in de gezamenlijke persconferentie met Mogherini bleef hij ‘Israëls waarheid’ en het heil van Trumps ‘historische verklaring’ verkondigen. Het bracht hem nogmaals tot de weinig subtiele bewering dat de Europese landen hem wel zouden volgen:
I believe that all, or most, of the European countries will move their embassies to Jerusalem and recognize Jerusalem as Israel’s capital.
De reactie van Mogherini was voor geen misverstand vatbaar, al hield ze zich zichtbaar in:
He can keep his expectations for others, because from the European Union member states side this move will not come.
De gedeelde Palestijns-Israëlische soevereiniteit over Jeruzalem die niet alleen de EU, maar de hele wereldgemeenschap respecteert, is voor Israël niet voldoende. Het claimt Jeruzalem als ‘eeuwige en ongedeelde hoofdstad’. Voor Palestijnse medezeggenschap is in dit scenario geen plaats, de Palestijnse rechten doen niet ter zake. Feitelijk blijven de Palestijnen onder bezetting leven.
In Brussel betoogde Netanyahu dat Jeruzalem ‘al drieduizend jaar de hoofdstad van het joodse volk is’ en dat de joden in de diaspora de band met Jeruzalem altijd zijn blijven koesteren. Het is de klassieke onderbouwing van de claim op de stad. Die wordt al even klassiek door de wereldgemeenschap naast zich neergelegd. De VN, de EU en ook Nederland baseren zich op het internationaal recht en bindende resoluties van de Veiligheidsraad.
Netanyahu’s lezing van de innige band met de hoofdstad liep intussen in de stroom publicaties na Trumps besluit forse deuken op. Zo wijst David Green er in zijn recente artikel Jerusalem for Dummies in de Israëlische krant Haaretz op dat uitgerekend de vroege zionistische leiders, onder wie de jonge David Ben-Gurion, ambivalent stonden ten opzichte van Jeruzalem. Theodor Herzl, voornaamste wegbereider van de zionistische beweging, voorzag de hoofdstad van de door hem gepropageerde joodse staat niet in Jeruzalem, maar op de berg Karmel.
Interessant is ook de observatie van Monique van Hoogstraten in Trouw dat joodse Israëli’s voor geen goud in Palestijns Oost-Jeruzalem komen. In haar lezenswaardige artikel (€) over de stad schrijft ze: ‘Die durven hier niet heen. […] De meeste Israëliërs hebben geen flauw benul van de stad die zij, net als Donald Trump, als hoofdstad zien.’
De belangrijkste vraag na Trumps roekeloze besluit was of de wereldgemeenschap er concrete initiatieven tegenover zou stellen. Wat gingen de VN, de EU en andere betrokkenen doen nu Trump de steun aan Israëls Jeruzalem-claim tot officieel Amerikaans beleid had gemaakt? En nu de Palestijnen lieten weten dat de Amerikaanse rol in het vredesproces voor hen hiermee is uitgespeeld? Zou de EU het initiatief nemen om dat al jaren comateuze vredesproces te reanimeren? En zo een stevig signaal af te geven, niet alleen aan de VS en Israël, maar zeker ook aan de Palestijnen?
Mogherini kwam met een tweeledig antwoord: nee, de EU komt niet met een eigen initiatief of voorstel, maar ja, Europa zet zich actief en eensgezind in voor een herstart van het vredesproces. Dat doet het binnen de bekende kaders: samen met de VN, de VS en Rusland binnen het Kwartet, en met regionale partners (Egypte en Jordanië voorop) en andere ‘vrienden’ die zouden kunnen bijdragen – Mogherini noemde Noorwegen als een land waarmee gesprekken worden gevoerd. In januari praten de 28 EU-ministers in Brussel met president Abbas van de Palestijnse Autoriteit.
Amerikaanse betrokkenheid bij het vredesproces beschouwt de EU als noodzakelijk. En dat betekent dat eerst opnieuw overeenstemming moet worden bereikt over wat Mogherini noemt ‘horizon en framework’ – doel en middelen van het vredesproces. Met wat de EU betreft als enig realistisch doel de tweestatenoplossing, en als enige middel directe onderhandelingen, ondersteund door internationale en regionale partners. Mogherini vatte de Europese inzet als volgt samen:
We are looking at playing at full our roll, as usual, as a determined, quiet, rational, cooperative convening power, as always reliable, predictable, we are trying to help finding solutions.
Voor Trumps besluit had Mogherini geen goed woord over. Steun aan de eenzijdige Israëlische claim op Jeruzalem, vertelde zij Netanyahu, is dé manier om in de hele regio extremistische, tegen vrede gekeerde krachten te doen ontbranden. Bovendien moet Trump inzien dat de route die Netanyahu en hij hebben gekozen een kansloze is, als vrede tenminste het doel is:
There can be no illusion from the United States side that a United States initiative alone would be successful, because there is the need of an international and regional framework to accompany the beginning, hopefully, inshallah, of the negotiations, which seem very far away at the moment.
Netanyahu kreeg door Mogherini voorgehouden dat directe onderhandelingen en het vredesproces essentieel zijn voor de veiligheid van Israël. Die waarschuwing was zoals gebruikelijk niet aan Israëls premier besteed. In Netanyahu’s wereld zijn de Palestijnen schuldig aan het ontstaan én voortbestaan van het ‘conflict’ en aan het uitblijven van vrede. Zoals zij weigeren Israëls recht op Jeruzalem als ‘eeuwige en ongedeelde hoofdstad’ te erkennen, zo doen ze dat ook met Israëls ‘recht van bestaan als een joodse staat’. Dat maakt onderhandelingen zinloos en vrede onmogelijk, aldus Netanyahu. Trump erkent die ‘realiteit’. Nu de rest van de wereld nog. Dat de Palestijnen Israël al lang en breed hebben erkend, maar Israël er andersom niet over peinst een Palestijnse staat te erkennen, bleef in Netanyahu’s betoog buiten beschouwing.
Het is de kenmerkende confrontatiepolitiek die Israël sinds jaar en dag voert. Vrede is alleen mogelijk op Israëls voorwaarden. Stemmen de Palestijnen daar niet mee in, dan zijn zij gedoemd onder bezetting te blijven leven – eigen schuld. Of de EU in staat is daar met haar aanpak verandering in te brengen moet gezien de contraproductieve historie van 24 jaar vredesproces fundamenteel worden betwijfeld. Feitelijk had Mogeherini de Palestijnen niet méér te bieden dan in haar slotwoord nogmaals te benadrukken dat de EU eensgezind achter de formule staat die hen in de afgelopen 24 jaar van de wal in de sloot hebben geholpen:
One state of Israel, recognized with Jerusalem in the 1967 lines as its capital, one state of Palestine, with Jerusalem in the 1967 lines, recognized, as its capital. It’s the only way to go.
Ik koester een diepgewortelde hoop op vrede in het midden-oosten met gerechtigheid als basis.
Doekle Terpstra
Bestuurder
