Jan Schnerr is econoom, was ziekenhuisbestuurder, is actief in organisaties die zich met Palestina bezighouden en publiceert over internationale politiek en het Midden-Oosten.
29 januari 2021 Lees meer overNa de destructieve periode-Trump grijpt president Joe Biden met betrekking tot Israël/Palestina terug op de tweestatenoplossing. Maar is die nog haalbaar? De discussie daarover is een potentiële bron van frictie tussen Israël, de VS en Europa.
Maakt de kersverse president Joe Biden een nieuw begin in de Amerikaanse politiek ten aanzien van Israël? Daar ziet het niet naar uit. Biden heeft de tweestatenoplossing weer van stal gehaald. Of hij in de komende vier jaar werkelijk resultaat boekt in het conflict tussen Palestijnen en Israël hangt af van twee factoren: de ontwikkelingen in de relatie tussen de VS en Israël en in de relatie tussen de EU en de VS. Beide relaties rusten op een gammel fundament: ‘Er komt een levensvatbare Palestijnse staat.’
In Israël wijst alles op een nog verdere politieke ruk naar rechts doordat de extremisten in maart de verkiezingen zullen winnen. Naar verwachting komt demissionair premier Benjamin Netanyahu wederom als winnaar uit de bus, waarschijnlijk voor de laatste keer. Zijn Likudpartij, extreemrechts naar Europese maatstaven, zal de feitelijke annexatie van de Westelijke Jordaanoever voortzetten. De kolonisten gaan onder de hoede van het Israëlische leger door met hun geweldscampagne tegen de overgebleven Palestijnen in gebied C op de Westoever.
Als enige tegenkracht zullen partijen rond generaal Gantz en de vroegere tv-presentator Yair Lapid – op de ruïnes van wat ooit de Arbeidspartij was – pleiten voor ‘constructief overleg’ met de Amerikaanse regering. Maar dat zal ‘voor de Bühne’ zijn. In Israël is onder de Joodse kiezers geen politieke basis meer voor een effectieve oppositie tegen feitelijke annexatie van de bezette gebieden; laat staan voor een tweestatenoplossing.
Integendeel, een nieuwe Israëlische regering zal vooral worden verweten onvoldoende daadkrachtig op te treden tegen de Palestijnen op de Westoever (en in de Gazastrook). De nog rechtsere Gideon Sa’ar staat met zijn eigen partij klaar om Netanyahu op te volgen. Van hem wordt verwacht Groot-Israël naderbij te brengen via de annexatiepolitiek. Voor de Joodse staat zal het steeds moeilijker worden om in zijn propaganda de realiteit-op-de-grond te verbergen achter de diplomatieke wereld van de tweestatenoplossing. Desondanks heeft Biden aangekondigd door te willen gaan met wat zo langzamerhand misschien als ‘het theater van de Palestijnse staat’ moet worden aangeduid. Het verschil tussen de realiteit en de diplomatie wordt onoverbrugbaar.
Hiermee is de basis gelegd voor gespannen verhoudingen tussen Israël en de regering-Biden. Een annexatiekoers waarbij de wens van Washington wordt genegeerd zal Israël zich alleen kunnen permitteren door steun te zoeken bij de Republikeinen in het Congres plus enkele Democraten op de rechtervleugel (omdat de Republikeinen net niet de meerderheid hebben). Deze tactiek leverde al tijdens ‘Obama’ grote spanningen op, maar alternatieven zijn er voor Israël niet, wil het zijn politiek op de Westoever doorzetten.
Het zal Israël niet populair maken, want Biden heeft belangen die botsen met zo’n Israëlische Alleingang. Bovenaan de lijst met potentiële conflicten staat Iran. De nieuwe Amerikaanse regering wil terug naar de overeenkomst waarin Iran zich vastlegt op het niet ontwikkelen van een atoomwapen. Dat wordt een hard en langdurig politiek gevecht binnen het Amerikaanse Congres waarbij Israël, bekeken vanuit het standpunt van Biden, aan de verkeerde kant staat: namelijk aan de kant van de Republikeinse Partij. Israël zit al 25 jaar op de lijn van escalatie in de verhouding met Iran en zal er alles aan doen om Democraten los te weken van de fractielijn. Een eventueel mislukken van Bidens Iranpolitiek levert voor de VS complicaties op in de relatie met de EU, die juist de-escalatie met Iran nastreeft. Na de kaalslag die door Trump is aangericht heeft herstel van de relatie met de EU voor Biden een hoge prioriteit.
Bovendien heeft Biden op de linkervleugel te maken met een groep Democraten die kritisch staan ten opzichte van de Amerikaanse Israëlpolitiek. Het gegeven dat deze Congresleden gekozen zijn zonder de steun of zelfs ondanks tegenwerking van de Israël-lobby heeft hen minder kwetsbaar gemaakt voor aanvallen van de lobby. De groep is klein maar mediageniek en heeft steun in de achterban van de Democraten, waaronder progressief Joodse kringen.
Zij krijgen een schot voor open doel als hun president op de Israëlkwestie wordt aangevallen door de Republikeinen, die met niets minder genoegen zullen nemen dan met honderd procent steun voor de Joodse staat. In 2011 kon Netanyahu nog een toespraak houden in het Congres waarbij hem 27 maal een staande ovatie ten deel viel, alsof hij de Noord-Koreaanse leider zelve was. Met afgevaardigden als de Democraat Alexandria Ocasio-Cortez (‘AOC’ in de Amerikaanse media) krijgt Netanyahu zo’n kans niet voor de tweede maal.
Zowel de Europese Unie als de regering-Biden hebben aangekondigd te gaan werken aan herstel van de goede transatlantische relatie. Om te voorkomen dat Europa op den duur een neutrale positie zou kunnen gaan innemen tussen de VS en China, is dat herstel voor Biden van strategisch belang. In dat politieke veld kan Israël voor de relatie EU-VS een stoorzender worden; annexatie, Iran, destabilisatie van Libanon, enzovoort. De gevolgen van de Israëlische politiek in het Midden-Oosten zijn alleen al door de geografische ligging voor de EU veel hinderlijker dan voor de VS.
De broodnodige discussie over de haalbaarheid van een tweestatenoplossing, die in Europa dan ook onvermijdelijk gevoerd zal gaan worden, is een potentiële bron van frictie in de driehoek VS-EU-Israël. Het gesprek over ‘wat te doen als de tweestatenoplossing niet meer haalbaar zou zijn’ bevat politiek buskruit, omdat het niet gevoerd kan worden zónder de grondslag van de huidige Joodse staat openlijk ter discussie te stellen: een staat op basis van etniciteit (Joods) die onvermijdelijk leidt tot ongelijke rechten voor anderen. Zuid-Afrika revisited.
Het diplomatieke bouwwerk van de samenwerking in de driehoek Israël, de VS en Europa is gebouwd op een fundament dat niet veel langer houdbaar is. Een levensvatbare Palestijnse staat tussen Israël (binnen de grenzen van voor de Zesdaagse Oorlog in 1967) en de rivier de Jordaan is niet meer te verwezenlijken. Die spanning werd in de periode-Obama al zichtbaar en werd daarna door Trump met veel theater tijdelijk aan het oog onttrokken.
Het presidentschap van Biden begint nu vanuit de veronderstelling dat de situatie tijdens de eerste termijn van Obama hersteld kan worden: (vredes-)overleg onder leiding van de VS, op weg naar een Joodse en een Palestijnse staat. Het is uiterst onwaarschijnlijk dat die politiek resulteert in een werkbare oplossing. Vanwege de radicalisering in Israël, de groeiende verdeeldheid in de VS en de toenemende twijfel in Europa zal Biden zich niet lang meer kunnen vastklampen aan de strohalm van de tweestatenoplossing. Hij zal het zo lang mogelijk proberen en de Europese regeringsleiders zullen de discussie over de ‘levensvatbare Palestijnse staat’ zo lang mogelijk voor zich uitschuiven. Maar het moment nadert.
