Jan Schnerr is econoom, was ziekenhuisbestuurder, is actief in organisaties die zich met Palestina bezighouden en publiceert over internationale politiek en het Midden-Oosten.
28 april 2019 Lees meer overHet streven van de internationale gemeenschap naar de stichting van een Palestijnse staat lijkt definitief mislukt. Hoe nu verder? Een plan B ontbreekt. De Palestijnen zijn de dupe.
De droom van een soevereine, levensvatbare Palestijnse staat verkruimelt onder onze handen. Wat komt daarna? Staan wij op de drempel van een nieuwe fase in de strijd voor menselijkheid – en dus gelijke rechten – voor alle inwoners van Israël/Palestina? Trump neemt ‘een Palestijnse staat’ niet eens meer in de mond. Israël lacht om het idee. De media zijn ‘Israëlmoe’. De Palestijnen, vooral de jongeren, geloven het niet meer. Europa zwijgt. Is de situatie voor de Palestijnen hopeloos?
Als wij kijken naar de Europese mainstream politiek en media, sinds 1993 trouwe verdedigers van ‘de Palestijnse staat’, dan blijkt dat het geloof al sinds de tweede ambtstermijn van Obama aan het slijten is. Steeds vaker werden relativeringen aangebracht als het gaat over de Palestijnse staat: ‘met kleine grenscorrecties’, ‘met afspraken rond de terugkeer van vluchtelingen’, ‘rond Oost-Jeruzalem’, ‘over de Jordaanvallei’, ‘met veiligheidsgaranties voor Israël’, ‘met erkenning van Israël (als joodse staat)’. Let wel, wij hebben het over minder dan 22 procent van het oorspronkelijke Palestina. Maar zelfs dit uiterst bescheiden tweestaten-geloof gaat steeds meer gepaard met allerlei mitsen en maren.
Half april feliciteerde bondskanselier Merkel de Israëlische premier Netanyahu plichtmatig met zijn verkiezingsresultaat. Zij vond het nodig om erbij te zeggen – en dat naar buiten te brengen – dat ‘een tweestatenoplossing het doel moest blijven’. Een paar jaar geleden was bij zulke gelegenheden nog sprake van ‘vertrouwen dat via het vredesoverleg wordt gestreefd naar de tweestatenoplossing’. Ook de Europese Unie sprak toen telkens haar vertrouwen uit in ‘het overleg onder leiding van de VS’. Onder Obama werden zulke verklaringen uit Europa al schaarser, sinds Trump blijft het helemaal stil vanuit Brussel, Berlijn en Parijs.
In de NRC van 11 april jl. stond een hoofdredactioneel commentaar onder de kop, Tweestatenoplossing Israël-Palestina dood en begraven. Een citaat daaruit:
Voor Nederland en de rest van de EU is het raadzaam om eens te zoeken naar een andere oplossing van het Israëlisch-Palestijnse conflict dan de tweestatenoplossing, die volkomen uit beeld is. Israël stevent af op één staat.
Drie dagen later, op 14 april schreef de conservatieve Neue Zürcher Zeitung (NZZ), een krant die altijd in de plooi blijft:
Een samenhangende Palestijnse staat is geografisch niet meer mogelijk […]. De totstandkoming van een Palestijnse staat, zoals die eens in de Oslo-akkoorden werd vastgelegd, is van tafel. […] De Europeanen zijn zich hiervan bewust, zij durven het alleen niet uit te spreken.
Dat laatste valt politiek wel te begrijpen. De premier of minister die als eerste hardop zegt wat de NZZ hier schrijft, betreedt in zijn eentje een mijnenveld. Hij heeft namelijk geen plan B: wat gaat u doen als er geen Palestijnse staat komt? Wat stelt u voor als ‘Israël’ straks dertien miljoen inwoners heeft en van Europa blijft eisen dat het erkend wordt als joodse staat?
Ook de Nederlandse regering heeft geen plan B en de EU ook niet. Of het zou het voorstel moeten zijn dat 37 Europese oud-politici aan de EU doen:
Nu de VS en Israël op het punt staan de tweestatenoplossing de definitieve doodsteek toe te brengen, dient de EU zich hard te maken voor een soevereine Palestijnse staat.
Het is vooral een hartenkreet en die is terecht; het is een alarmsignaal, maar geen plan.
Op het eerste gezicht is de situatie inderdaad hopeloos. Zeker op de korte termijn is er geen uitzicht op een menswaardig bestaan voor de 6,5 miljoen Palestijnen in ‘Groot-Israël’. De Verenigde Staten worden geleid door een president die voor zijn herverkiezing vooral de fundamentalistische christelijke kiezers nodig heeft en in de tweede plaats de zionistische organisaties (wat overigens iets anders is dan ‘de Amerikaanse joden’). Met zijn Israëlpolitiek drijft hij de Democratische Partij in een hoek. Als hij wint kan de combinatie Trump-Netanyahu een aantal jaren zijn gang gaan. De Israëlische regering zal in die periode afhankelijk blijven van de steun van joods-fundamentalistische partijen. De Palestijnse staat wordt daarmee een volledig non-issue.
Zijn er tegenkrachten? Die zijn er om te beginnen in de VS. De pro-Palestijnse onderstroom zit politiek bij de Democratische Partij en wordt gevoed door de toenemende twijfel aan de totstandkoming van de Palestijnse staat en het opdoemende perspectief van een Groot-Israël met een apartheidssysteem. Wat daarnaast provocerend zal werken, zeker aan de universiteiten, is de ‘antizionisme is antisemitisme’-campagne, die een regelrechte poging is om de vrijheid van meningsuiting in te perken. Deze onderstroom is duidelijk bezig aan invloed te winnen. Maar het verkrijgen van de macht binnen de Democratische Partij heeft tijd nodig en zal een overwinning van Trump, de verkiezingen zijn al in 2020, niet tegenhouden.
Een potentiële tegenkracht zit natuurlijk ook in de Arabische wereld. In die landen is de onderdrukking van de Palestijnen zeer impopulair bij meerderheden van tussen de 90 en 95 procent, vaak denigrerend ‘de Arabische straat’ genoemd. Op de lange termijn zal dat de Israëlische apartheidsstaat dwingen om in te binden. Voorlopig zal dit geen rol spelen, zolang de teugels nog in handen zijn van autoritaire heersers die vooral door de VS in het zadel worden gehouden.
Dan is er dus nog Europa. Voor de Europese politici vallen twee motieven weg om passief te blijven en om woorden niet te laten volgen door daden. Ten eerste, het vijgenblad van de Palestijnse staat die het probleem zal oplossen. Ten tweede, de VS als de trouwe bondgenoot die mede namens Europa het vredesoverleg leidt.
In de Palestina-beweging wordt waarschijnlijk onderschat hoezeer de mantra van de Palestijnse staat bij veel matig geïnformeerde mediaconsumenten het zicht heeft ontnomen op wat daar werkelijk gaande is. Die functie, het versluieren van wat gaande is, heeft de ‘Palestijnse staat’ ook zeker gehad voor de opeenvolgende Israëlische regeringen, voor de Israël-lobby en voor door hen gesteunde politici in het Westen.
Misschien staan wij aan de vooravond van een nieuwe fase in de politieke strijd om Israël/Palestina. Een fase waarin de publieke opinie zich gaat realiseren dat Israël/Palestina een half-staat is waar één etnische groep van ruim zes miljoen mensen heerst over een andere groep van 6,5 miljoen mensen en bepaalt welke wetten daar voor wie gelden. Een apartheidsstaat dus. Een ‘half-staat’, omdat Israël volledige macht heeft over het gehele grondgebied, maar die macht uitoefent in een constructie die als geheel niet wordt erkend door het internationaal recht. Daarnaast moet niet worden vergeten dat ook harde belangen – denk aan vluchtelingenstromen – de Europese politiek zullen dwingen om kritischer te kijken naar de destabiliserende rol die Israël speelt in het nabije Midden-Oosten.
Hoe hopeloos is de situatie voor de Palestijnen? Op de korte termijn is er weinig hoop op verbetering van hun ellendige levensomstandigheden. Met dank aan de religieuze fundamentalisten van Trump en Netanyahu. De hoop moet erop gevestigd zijn dat dit diepe dal Europa zal dwingen om de realiteit onder ogen te zien. Dat een apartheidsstaat niet valt te combineren met de zalvende woorden van het Europese beleid ten aanzien van Israël. Dat steun voor zo’n systeem haaks staat op ‘Europese waarden’, zijnde het verhaal waarop de EU is gegrondvest, en ook haaks op het belang dat Europa heeft bij het internationaal recht. En dat het overal opkomende extreemrechts de Europese mainstream zal dwingen om te kijken naar de warme banden tussen deze vijanden van de Europese democratieën en Israël.
Zonder rechtvaardigheid is er in het vredesproces geen vooruitgang mogelijk.
Tineke Lodders Politica
