Betreft: je beleid inzake Israël-Palestina
Nijmegen, 16 oktober 2014
Morgen, vrijdag 17 oktober, neem je ontslag als bewindspersoon in het kabinet-Rutte. Spoedig vertrek je naar Brussel. Ik feliciteer je met je nieuwe baan bij de Europese Commissie en wens je veel succes met het zware werk dat voor je ligt.
De afgelopen twee jaar heb je met bevlogenheid en bewogenheid het ambt van minister van Buitenlandse Zaken vervuld. Je kunt terugzien op een succesvol ministerschap, waarin je ambitie en leiderschap hebt getoond. Daarvoor ben je terecht geroemd.
Je verlaat de vaderlandse politiek helaas met een lelijke smet op je blazoen: je omgang met de kwestie die mij, en velen met mij, zo na aan het hart ligt – het Israëlisch-Palestijnse conflict. Daar gaat deze afscheidsbrief over.
Aan het begin van je ambtsperiode heb je de verwachting gewekt dat je zult breken met het eenzijdige Israël-beleid van het kabinet Rutte-I. Je wilde de grenzen van het politiek haalbare opzoeken. Dat heb je niet gedaan.
De eerste weken had je nog wel eens een kritische oprisping. Zo schreef je in november 2012 aan de Tweede Kamer dat de nederzettingen “de grootste bedreiging voor een twee-statenoplossing” zijn.
Kort daarna verflauwde je kritiek. Je kondigde aan dat Nederland bilaterale samenwerkingsfora zal oprichten met Israël en de Palestijnse Autoriteit. Daarmee voerde je uit wat het vorige kabinet had geïnitieerd: intensivering van de betrekkingen met Israël. Het samenwerkingsforum met de Palestijnen diende als schaamlap, opdat het kabinetsbeleid de schijn van evenwichtigheid zou krijgen.
Om de intensivering te rechtvaardigen herhaalde je de mantra’s van je voorgangers, Maxime Verhagen en Uri Rosenthal. In een goede relatie bestaat de mogelijkheid “beide partijen aan te sporen voortgang in het Midden-Oosten Vredesproces te maken en zich te onthouden van eenzijdige stappen”, schreef je op 12 december 2012 aan de Tweede Kamer.
Ik wil je herinneren aan wat je in september 2012, aan de vooravond van de Tweede Kamerverkiezingen, over het Israël-beleid van eerdere kabinetten zei: “Ik heb de afgelopen jaren niet één voorbeeld gezien dat de Nederlandse regering in de regio ook daadwerkelijk iets bereikt heeft. Wij zijn voor Netanyahu nuttige idioten. Maar niet meer dan dat.” Nuttige idioten voor Netanyahu – het zijn je eigen woorden, Frans.
In een ander verkiezingsdebat zei je over de Nederlands-Israëlische betrekkingen: “Die speciale relatie, die zogenaamde speciale relatie van Nederland heeft veel meer te maken met de binnenlandse politieke situatie in Nederland dan met de gedachte dat je echt iets kan bereiken in Israël. En de feiten spreken voor zich. Wat heb je nou concreet bereikt? Nul ten aanzien van het nederzettingenbeleid. En het nederzettingenbeleid is echt het grote probleem, het grote struikelblok.”
Ik vraag je op de man af: wat heb je als bewindspersoon anders gedaan dan wat je met deze kritiek hebt afgekeurd? Wat heb jij bereikt ten aanzien van het nederzettingenbeleid?
Premier Netanyahu heeft je op je wenken bediend. Tijdens jouw ministerschap heeft zijn regering meer dan 25.000 nieuwe woningen in nederzettingen goedgekeurd. De bouwactiviteiten in nederzettingen namen in 2013 ten opzichte van 2012 met 123% toe. Zo succesvol ben je geweest in het overtuigen van Israël om zich van eenzijdige stappen te onthouden.
Toen de intensivering van de samenwerking met Israël eraan kwam, heeft Désirée Bonis, de moedige buitenlandwoordvoerder van je eigen PvdA, getracht dat proces aan conditionaliteit, dus voorwaarden, te onderwerpen.
Je hebt haar als een blok laten vallen. Op 12 juni 2013 diende zij een motie in die uitsprak dat de versterking van de samenwerking alleen zal doorgaan wanneer beide partijen het internationaal recht respecteren en zich onthouden van stappen die de twee-statenoplossing bemoeilijken. Jij keerde je tegen die motie, waardoor Désirée Bonis zich genoodzaakt zag op te stappen. Vijf dagen later vloog je naar Israël om de intensivering van de samenwerking feestelijk met premier Netanyahu te formaliseren.
Je beloofde de Tweede Kamer dat de samenwerkingsfora na een jaar geëvalueerd zouden worden en kondigde aan dat dit zou gebeuren “in het licht van het al dan niet vrucht dragen van de pogingen om te komen tot een vredesregeling”. Dat zei je terwijl onderhandelingen onder leiding van de Amerikaanse minister van Buitenlandse Zaken Kerry gaande waren.
Je sprak klare taal. “Laten we in algemene zin hierover duidelijk zijn”, zei je in de Kamer. “Als dit proces geen vrucht draagt en mislukt, en als ook nog eens is aan te wijzen wie daarvoor verantwoordelijk is, dan zal de betrokken partij zuur zijn… Wie dit broze porselein uit zijn handen laat vallen, zal jaren op de scherven moeten zitten. Dat zal ook consequenties hebben voor de betrekkingen met Nederland, en dus ook voor de wijze waarop wij de fora invulling geven.”
In april 2014 liep het Kerry-proces muurvast, vooral door de explosieve uitbreiding van nederzettingen tijdens de onderhandelingen, aldus Amerikaanse diplomaten. Toch en ondanks je toezegging aan de Kamer dat de samenwerkingsfora geëvalueerd zullen worden, ook in het licht van ontwikkelingen in het vredesproces, zei je ineens in juni tegen de Kamer: “Zoals gezegd gaan we door met de fora. We blijven investeren in de bilaterale relaties met beide kanten.”
De uitkomst van de evaluatie staat dus bij voorbaat vast: we blijven de samenwerking met Israël versterken. In het betreffende debat in juni koketteerde je zelfs met de enorme inspanningen die het kabinet zich getroost om die samenwerking op economisch, politiek en militair vlak te intensiveren. Ja, ook op militair vlak, na Gaza.
Beste Frans, dit beleid is doordrenkt van onvoorwaardelijkheid. Dat is het beleid dat degenen in mijn CDA en in de VVD die zich volledig met Israël identificeren jarenlang gevoerd en bepleit hebben: de Israëlische regering altijd steunen, de samenwerking met haar intensiveren, ongeacht hoe ernstig zij het internationaal recht schendt en vrede blokkeert.
Met de toetreding van de PvdA tot het kabinet had dit moeten veranderen. Maar onder jouw leiding heeft nu ook de PvdA die desastreuze politiek omhelsd, die ons moreel medeplichtig maakt aan het onrecht dat de Palestijnen wordt aangedaan.
Je zult me nu tegenwerpen dat je niet anders kon. Ik heb daar een zeker begrip voor. In het CDA-verkiezingsprogramma staat dat de internationale gemeenschap drukmiddelen moet inzetten, die de partijen bewegen beleid te staken dat een rechtvaardige oplossing in de weg staat. Daar heeft de CDA-fractie niet naar gehandeld. Daardoor was er een nipte meerderheid in de Tweede Kamer voor het partijdige Israël-beleid van de VVD.
De woordvoerder buitenland van de VVD, Han ten Broeke, is een groot bewonderaar en trouw bondgenoot van premier Netanyahu. Onder het kabinet Rutte-I initieerde hij het geheime vredesinitiatief “Blauwgroen”. Dat berustte op dezelfde kwalijke en contraproductieve uitruil als het Kerry-proces: zelfs tijdens onderhandelingen mag Israël doorgaan met de bouw van nederzettingen. Om ook de Palestijnen daaraan te laten meewerken, laat Israël een handjevol Palestijnse gevangenen vrij. Ingewijden noemen Ten Broeke de “schaduwminister van Buitenlandse Zaken”. Hij zal je vaak in de weg gezeten hebben.
Hetzelfde geldt voor Jack Twiss Quarles van Ufford, de buitenlandadviseur van premier Rutte. Voordat Twiss die post kreeg was hij diplomatiek vertegenwoordiger van Nederland bij de Palestijnse Autoriteit. Hij heeft dus met eigen ogen gezien hoeveel schendingen Israël pleegt en hoe desastreus die uitpakken voor het vooruitzicht op vrede. Toch heeft deze raadadviseur zijn strategische positie op het ministerie van Algemene Zaken benut om de onvoorwaardelijke steun aan Israël in cement te gieten. Daarvoor is jouw ministerie ten aanzien van Israël zelfs vergaand onder curatele van Algemene Zaken gesteld.
Meer mensen hebben ervoor geijverd dat Nederland Israël onvoorwaardelijk blijft steunen. De Nederlandse ambassadeur in Israël, Casper Veldkamp, heeft niet zelden Israëls belangen in Den Haag hartstochtelijker verdedigd dan onze belangen bij Israël. John Manheim, voormalig voorzitter van de VVD-commissie Buitenland én oud-voorzitter van lobbyorganisatie CIDI, heeft zijn directe toegang tot premier Rutte vast en zeker benut om de belangen van de regering-Netanyahu te behartigen. Manheim is nu honorair consul van de staat Israël. De zittende voorzitter van het CIDI is VVD-prominent Onno Hoes, tevens burgemeester van Maastricht.
Zo is politiek Nederland, voorop de VVD, een bastion van bezielde bondgenoten van de regering-Netanyahu. Geen twijfel, dat heeft je manoeuvreerruimte danig beperkt. Maar aan die inperking had jij een harde grens moeten stellen. Dat heb je niet gedaan.
Overigens heb je diverse posities ingenomen, pijlers van het klassieke Israël-beleid van de VVD, waartoe niemand je heeft gedwongen. Eén van die pijlers is de afwezigheid van conditionaliteit in de bilaterale betrekkingen met Israël. Steeds meer samenwerken met Israël, zonder voorwaarden te stellen.
De tweede pijler is het Amerikaanse monopolie in wat genoemd wordt het Midden-Oosten vredesproces. Frans – dat monopolie heb je versterkt! Jij, de Europeaan die nu naar Brussel gaat om de Unie sterker te maken. Het is voor mij een raadsel hoe je zo devoot achter de Amerikanen aan hebt kunnen lopen. Die hebben Israël de afgelopen twintig jaar alle ruimte hebben geboden om Palestina te koloniseren en het vredesproces te saboteren. De VS zijn Israëls strategische bondgenoot, geen eerlijke bemiddelaar.
Bij herhaling heb ik berichten gekregen dat je in Brussel op de rem getrapt en geblokkeerd hebt, niet veel minder dan je voorganger Uri Rosenthal. Je hebt zelf gezegd je te spiegelen aan de opstelling van Duitsland, bij uitstek het land dat door zijn geschiedenis niet onbevangen op het beleid van de Israëlische regering kan reageren. Hierdoor heeft Nederland onder jouw ministerschap geen deel uitgemaakt van de progressieve voorhoede van lidstaten die streven naar een autonomer, rechtvaardiger en daadkrachtiger Midden-Oosten beleid van de Europese Unie.
Geen actueler voorbeeld dan de snoeiharde verklaring die de Europese Dienst voor extern optreden op 3 oktober j.l. na de zoveelste grootschalige uitbreiding van nederzettingen namens de EU publiceerde. Je Belgische collega Didier Reynders echode en versterkte die verklaring, waarin de betreffende uitbreiding hard werd veroordeeld en het commitment van de Israëlische regering om een vredesakkoord te bereiken nadrukkelijk in twijfel werd getrokken.
De verklaringen ter zake van de EU en België waarschuwden de Israëlische regering bovendien dat de ontwikkeling van de bilaterale betrekkingen zal afhangen van de inzet die Israël toont om tot een duurzame vrede op basis van twee staten te komen.
Terwijl de Unie en diverse lidstaten zo hard uitpakten, voltstond jij met een uitermate slappe stellingname. Die werd niet op de website van je ministerie geplaatst, maar kwam via een ANP-bericht naar buiten. “Dit besluit vormt een bedreiging voor de tweestatenoplossing”, zei je plichtmatig, en voegde daaraan toe: “We moeten deze weg niet inslaan en ik roep nogmaals beide partijen op zich te onthouden van eenzijdige stappen die de kans op hervatting van vredesonderhandelingen ondergraven.”
Pardon – “beide partijen”? Beste Frans: alléén Israël koloniseert, onophoudelijk en grootschalig, en richt zo de twee-statenoplossing ten gronde.
Dan de derde pijler van het Israël-beleid van de VVD: het totale machtsoverwicht van Israël, dat de VVD in stand wil houden door de Palestijnse pogingen te dwarsbomen zich via internationale erkenning aan de koloniale wurggreep te ontworstelen.
Van de VVD mag de status quo alleen veranderen via onderhandelingen, waarvan Israël het verloop beheerst en de uitkomst dicteert. Die benadering heb je versterkt, Frans. Veelzeggend is wat je op 17 juni in de Tweede Kamer zei: “Erkenning van een Palestijnse staat volgt aan het eind van de succesvolle onderhandelingen over de tweestatenoplossing en niet aan het begin. Zo bekijk ik ook de kwestie van toetreding tot de internationale verdragen.” Daarmee heb je Israël een veto gegeven over Palestina’s vrijheid en onze erkenning van Palestina.
Je beknot tevens Palestina’s toegang tot de internationale rechtsorde. Dat steekt me bijzonder. In november 2012 kreeg Palestina in de Verenigde Naties de status van “waarnemer staat”. Sindsdien kan Palestina tot internationale verdragen toetreden. In april hebben de Palestijnen toetreding geïnitieerd tot belangrijke mensenrechtenverdragen en de Vierde Conventie van Geneve. Nederland etaleert zich als de internationale Hoofdstad van het Recht. Onze Grondwet gebiedt de regering de internationale rechtsorde te bevorderen. Toch werd dit nieuws in de Den Haag niet verwelkomd.
Palestina kan nu ook toetreden tot het Statuut van Rome, het verdrag dat ten grondslag ligt aan het Internationaal Strafhof. Europa is een groot voorstander van toetreding van alle staten tot dat statuut. Afrikaanse landen draaien wij zelfs de duimschroeven aan om hen daartoe te bewegen. Amnesty International en Human Rights Watch roepen al jaren dat de situatie in Israël-Palestina onder de rechtsmacht van het Internationaal Strafhof moet vallen, zodat de cultuur van straffeloosheid kan worden doorbroken. Israël weigert zich onder die rechtsmacht te stellen. De VS verhinderen dat de Veiligheidsraad het Strafhof aan het werk zet. Rest de mogelijkheid dat de Palestijnen dat doen door toetreding tot het Statuut van Rome. Waarom doen ze dat niet? Omdat het Westen dreigt dat de Palestijnen dan vitale financiële en politieke steun verliezen.
Wat het Westen van de Palestijnen verwacht, is abject. Volgens het internationaal recht mogen die zich tegen Israëls militaire bezetting verzetten. Dat verbieden we hen. We willen ook niet dat zij hun toevlucht nemen tot het recht, door toetreding tot verdragen die hen bescherming zouden bieden. Tegelijkertijd dwingen we Israël niet om zijn beleid te wijzigen.
Wat wij dus van de Palestijnen willen is dat ze berusten in Israëls kolonisatie en onderdrukking en blijven aanschuiven bij onderhandelingen die de Israëlische regering keer op keer doet mislukken. Die onderhandelingen dienen vooral als dekmantel voor meer illegale “facts on the ground”, die nou juist de twee-statenoplossing onmogelijk maken. Dat is het doodlopende spoor dat de Palestijnen geacht worden te volgen.
Hoe anders reageren Europa en de VS op Ruslands bezetting en annexatie van de Krim. In een mum van tijd heeft Europa harde en oplopende sancties afgekondigd om Rusland te dwingen die bezetting en annexatie te beëindigen. Dat zal niet dadelijk effect hebben, maar we hebben de sancties toch ingesteld.
Israël bezet de Palestijnse gebieden nu meer dan 47 jaar. Oost-Jeruzalem is door Israël geannexeerd. Maar het S-woord – sancties – is nog steeds een politiek taboe. In het geval van Israël wordt al jarenlang bediscussieerd of we bestaande richtlijnen betreffende etikettering ook op producten uit de illegale nederzettingen toepassen; die producten liggen nu met het onjuiste en misleidende etiket ‘made in Israel’ in de winkel. In het geval van Rusland kondigt Europa eenvoudigweg een generaal importverbod van producten uit de Krim af.
Gaza – dat kan niet onbesproken blijven. Je was afgelopen zondag in Cairo voor de donorconferentie over de wederopbouw van Gaza. De cynische cyclus dreigt zich te herhalen: een verwoestende Israëlische aanval die niet alleen duizenden Gazanen doodt en verminkt, maar ook kolossale schade toebrengt aan woonhuizen en vitale infrastructuur – en dan spendeert de internationale gemeenschap miljarden aan de wederopbouw van Gaza. Die kosten, waar ook de Nederlandse belastingbetaler aan bijdraagt, zouden op Israël verhaald moeten worden.
Het was geen vacuüm waarin Israël zoveel destructie heeft veroorzaakt. Dat kon het doen omdat het zich verzekerd wist van de politieke steun van trouwe bondgenoten, waaronder Nederland. Bondgenoten, die het Israëlische geweld wilden uitleggen en verdedigen in termen van Israëls recht op zelfverdediging. Dat hebben jij en premier Rutte gedaan, in ontkenning van het geweld dat het Israëlische leger elke dag op de Westelijke Jordaanoever pleegt en de intrinsieke bruutheid van de hermetische blokkade waarmee Israël Gaza al zeven jaar collectief straft. Sterker, Israël heeft in de aanloop naar zijn aanval doelbewust en systematisch geëscaleerd, de confrontatie met Hamas opgezocht, vooral om het kwetsbare proces van nationale verzoening aan Palestijnse zijde te torpederen. Dat heb je op geen enkele manier in je opstelling verdisconteerd.
Gechoqueerd was ik over de gretigheid waarmee premier Rutte en jij, kort nadat Israël de aanval had geopend, de Israëlische propaganda versterkt hebben dat Hamas raketten vanaf “scholen en ziekenhuizen” afvuurt. Dat zeg ik niet omdat ik Hamas wil vrijpleiten. Ik veroordeel de raketbeschietingen ondubbelzinnig. Die moeten, omdat ze onnauwkeurig zijn en burgerdoelen raken, als oorlogsmisdaad worden aangemerkt. Onafhankelijk onderzoek moet uitwijzen welke schendingen Hamas en andere militante groeperingen hebben gepleegd. Degenen die daarvoor verantwoordelijk zijn dienen aansprakelijk gehouden te worden.
Ik was gechoqueerd omdat die propaganda een integraal en gecalculeerd onderdeel van Israëls militair offensief was. Daarmee heeft Israël tijd willen inkopen en de diplomatieke en publicitaire terugslag na veel burgerslachtoffers willen dempen, zodat het ongehinderd zijn bloedig karwei kon afmaken. Het resultaat is bekend: meer dan 2.100 doden, onder wie bijna 1.500 burgers en 500 kinderen. Meer dan 11.000 gewonden, onder wie 1.000 kinderen die blijvend invalide zijn!
Dat je coalitiepartner van deze getallen niet wakker ligt, kan me niet verbazen. Voor de VVD telt een Palestijns mensenleven blijkbaar minder dan een Israëlisch mensenleven. Want stel je eens voor wat de VVD gedaan had wanneer Palestijnen in zeven weken tijd meer dan 2.000 Israëli’s gedood hadden. Dat ook jij politieke rugdekking verleend hebt die Israël geholpen heeft zoveel dood en verderf te zaaien, en dat je verdedigt dat Nederland op dit moment de samenwerking met het Israëlische leger versterkt dat die slachtpartij heeft veroorzaakt, dat is onthutsend.
De Israëlische advocaat en topjurist Michael Sfard heeft uitgelegd dat het dramatisch hoge aantal burgerslachtoffers het directe gevolg is van de gevechtsdoctrine van het Israëlische leger, waarin civiele objecten en hele woonwijken als “legitiem doelwit” worden aangemerkt. Sfard noemt die doctrine “a declaration of war against the fundamental principles of the laws of armed combat”. De doctrine bestaat sinds 2006, maar is deze zomer heviger dan ooit toegepast – omdat wij Israël nooit aansprakelijk houden voor de ernstige schendingen die het pleegt. Zal het ook nu weer zo gaan, wanneer het onafhankelijke onderzoek van de VN-mensenrechtenraad uitwijst dat Israël oorlogsmisdaden heeft gepleegd, onder meer door aanvallen op VN-scholen die tientallen vrouwen en kinderen het leven hebben gekost?
Beste Frans, het is tijd om af te ronden. Veel is gezegd in deze brief, veel is ook onvermeld gebleven.
Het “ontmoedigingsbeleid” heb ik nog niet benoemd – het beleid waarmee het kabinet, in het voetspoor van je voorgangers Bot, Verhagen en Rosenthal, ontmoedigt dat Nederlandse bedrijven de Israëlische bezetting steunen. Dat staande beleid heb je verdedigd, toen de bondgenoten van de bezetting, voorop ChristenUnie-Kamerlid Joël Voordewind, zich diep in je kuiten vastbeten. Hulde daarvoor.
En de Nederlandse containerscanner aan de grens met Gaza. Die heeft vorige kabinet gedoneerd om de handel tussen Gaza en de Westbank, Gaza’s economische levensader, weer op gang te brengen. Die scanner kon de afgelopen jaren niet zijn werk doen, omdat de Israëlische regering zich niet aan afspraken heeft gehouden die het vorige kabinet ter zake had gemaakt. Israël wil Gaza blijven afknellen en een werkende scanner zou de blokkade verzwakken. Moge die scanner spoedig zijn waarde bewijzen.
Ik heb me in deze brief willen concentreren op de kernvragen. Of we onze bilaterale betrekkingen met Israël onderwerpen aan conditionaliteit. Of we Europa aansporen meer daadkracht te tonen. Of we ons niet alleen in woord, maar ook in daad voor de bestrijding van rechteloosheid en straffeloosheid inzetten. Of we Palestina helpen wortel te schieten in de internationale gemeenschap en rechtsorde.
Je bent zeker met goede bedoelingen als minister aan het dossier Israël-Palestina begonnen. Uiteindelijk telt echter het politieke resultaat. Dat heeft mij, en velen met mij, diep teleurgesteld.
Je doet graag voorkomen dat het Nederlandse beleid aangaande Israël-Palestina evenwichtig is. Dat is het niet. Het heeft in de afgelopen twee jaar een nieuw jasje en een frissere uitstraling gekregen, maar in de kern is dat beleid nog steeds zo eenzijdig pro-Israël als onder je voorgangers.
Met de kanttekening dat, naar mijn overtuiging, dat beleid Israëls belangen juist niet dient. Tal van ministers in de Israëlische regering wijzen de twee-statenoplossing categorisch af. De Likoed-partij van premier Netanyahu evenzeer. Dit is wat Netanyahu tegen kolonisten zei: “No other government would ever support the settlement movement more than the government I am leading.” Door Israël onvoorwaardelijk te steunen, versterken we de krachten in Israël die vrede blokkeren en verzwakken we de vele vredesactivisten en mensenrechtenactivisten aldaar die ijveren voor een Ander Israël.
Ik hoop dat Bert Koenders, je opvolger, de visie en moed zal hebben een rechtvaardiger beleid te voeren.
Van harte wens ik je succes en wijsheid toe in Brussel.
Vaarwel!
Dries van Agt
