In Israël is het enthousiasme over Trumps ‘vredesplan’ groot, maar daarbuiten is de kritiek op de ‘Deal of the Century’ hard. Luid klinkt de waarschuwing dat het plan het conflict vereeuwigt en alleen verliezers kent.
Het dinsdag door president Trump gepresenteerde ‘vredesplan’ voor Israël en Palestina heeft allerwegen tot scherpe kritiek en afkeuring geleid. Wij typeerden het plan als volledig op Israëlische verlangens afgestemd en ‘een klap in Palestijns gezicht’. Israël krijgt een vrijbrief om al op korte termijn grote delen van de bezette Westelijke Jordaanoever in te lijven, terwijl van de Palestijnse rechten niets overblijft.
De Palestijnen wordt weliswaar een eigen ‘staat’ in het vooruitzicht gesteld, maar die is die benaming niet waard. Het verlies van hun rechten moeten zij wegspoelen met de belofte van torenhoge investeringen, waarvan niet duidelijk is wie die gaat opbrengen. Het plan-Trump vloekt met het internationaal recht en bindende VN-resoluties, en betekent het einde van de internationaal gekoesterde tweestatenoplossing.
Deze kritiek komt hieronder terug in de reacties op Trumps plan uit het Midden-Oosten, Nederland, Europa en de Verenigde Staten, en om te beginnen van de Palestijnen zelf. Enig gematigd optimisme komt ook voor, soms schijnbaar tegen wil en dank. In Israël overheerst opgetogenheid en wordt alles in het werk gesteld om zo snel mogelijk met de inlijving van Palestijns gebied te beginnen.
Van Palestijnse zijde werd het plan van Trump unaniem afgeschoten. Het hoort thuis in ‘het vuilnisvat van de geschiedenis’, zei president Mahmud Abbas van de Palestijnse Autoriteit (PA) tijdens een toespraak. De Palestijnen zullen nooit akkoord gaan met een tweestatenoplossing die niet tegemoetkomt aan hun rechten, was zijn boodschap.
Opmerkelijk was dat zijn speech werd bijgewoond door zowel leden van de Palestijnse Bevrijdingsorganisatie (PLO) als van de rivaliserende bewegingen Hamas en Islamitische Jihad. Voorafgaand aan zijn toespraak had Abbas telefonisch met Hamas-leider Ismail Haniyeh afgesproken gezamenlijk op te trekken.
Abbas typeerde Trumps ‘Deal van de Eeuw’ als de ‘Klap van de Eeuw’ en een Israëlisch-Amerikaanse ‘samenzwering’, bedoeld om de Israëlische bezetting en overheersing in stand te houden. Doelend op de economische voorspoed die de Palestijnen in het vooruitzicht wordt gesteld zei hij dat ‘wij niet te koop zijn’:
Trump, Jerusalem is not for sale, our rights are not for sale. Your conspiracy deal will not pass. […] Trump and Netanyahu declared the slap of the century, not the deal. And we will respond with slaps. We say a thousand times over: No, no, no.
Vergelijkbare uitspraken kwamen van premier Mohammad Shtayyeh en andere functionarissen. De Palestijnen realiseren zich dat zij in uitermate zwaar weer zijn beland. Zoals een functionaris zei: ‘We hebben te maken met een agressieve Amerikaanse regering, een rechtse Israëlische regering die verdere konisering van bezet gebied nastreeft, en een verdeelde Arabische wereld.’
In een handgeschreven brief liet Abbas de Israëlische premier Netanyahu weten dat de Palestijnen het plan van Trump beschouwen als een breuk met de Oslo-akkoorden. Bijgevolg voelen ook zij zich niet meer gebonden aan de akkoorden, aldus Abbas.
Ingrijpende maatregelen, bijvoorbeeld het opzeggen van de veiligheidscoördinatie met Israël of het opheffen van de PA, zouden echter momenteel niet worden overwogen, bevreesd als de Palestijnen zijn daarmee Trump en Netanyahu tijdens hun verkiezingscampagnes in de kaart te spelen. Abbas zal komend weekend de bijeenkomst van de Arabische Liga toespreken en steun zoeken bij de VN en de internationale gemeenschap.
Abbas beklemtoonde open te staan voor onderhandelingen. Daarbij zijn ook de Amerikanen welkom, op voorwaarde dat zij niet de enige vertegenwoordigers van de internationale gemeenschap zijn. De PA verbrak twee jaar geleden het contact met Trump en zijn ‘vredesteam’, nadat de Amerikaanse president Jeruzalem erkende als hoofdstad van Israël en daarmee de Palestijnse rechten op de stad van tafel veegde.
Premier Netanyahu kondigde direct na de presentatie van het plan-Trump aan de annexatie van Palestijns gebied – dat wil zeggen van de Jordaanvallei en alle Israëlische nederzettingen – zondag al in zijn kabinet in stemming te zullen brengen. Dat bleek echter niet haalbaar en de annexatie staat nu voor dinsdag op de agenda. Het is echter nog de vraag of het demissionaire kabinet wel een dergelijk vérgaand besluit mag nemen. Daarover dient procureur-generaal Avichai Mandelblit zich uit te spreken, maar die hield zich tot dusver op de vlakte.
Na Netanyahu’s aankondiging rees nog een tweede vraag: bood het plan Israël wel de vrijheid om direct tot annexatie over te gaan? Ja, zei Netanyahu. Ja, zei aanvankelijk ook de Amerikaanse ambassadeur in Israël David Friedman, maar een dag later was hij van mening veranderd: met Netanyahu zou zijn afgesproken dat er binnenkort een Amerikaans-Israëlische commissie wordt ingesteld die zich over de annexatie gaat buigen.
Volgens Trumps schoonzoon Jared Kushner, onder wiens supervisie het plan is opgesteld, heeft die commissie ‘enkele maanden’ nodig om de ruwe annexatiebepalingen in het plan uit te werken. Bovendien willen de Amerikanen dat een Israëlisch annexatiebesluit wordt genomen door een volwaardige regering, en die kan pas na de verkiezingen van 2 maart worden gevormd.
Oppositieleider Benny Gantz, die in een hard politiek gevecht met Netanyahu is verwikkeld, liet weten het plan komende week in de Knesset (het parlement) in stemming te willen brengen. Hij noemde het plan ‘een historische kans om onze grenzen en toekomst vast te leggen’ en beloofde het ‘in alle stappen te implementeren’ zodra hij de nieuwe premier is. Met een sneer naar Netanyahu, die eerder deze week officieel in staat van beschuldiging werd gesteld in drie strafzaken, zei hij dat daarvoor ‘een eerlijke en betrouwbare premier nodig is’.
Knesset-voorzitter Yuli Edelstein van Netanyahu’s Likud-partij liet enthousiast weten een wetsvoorstel voor annexatie in een versnelde procedure door het parlement te willen loodsen. Ongeacht eventuele internationale kritiek ‘mag Israël deze historische kans niet missen’, zei hij. Hij voegde eraan toe eigenlijk tegenstander van het plan te zijn, aangezien dat de Palestijnen uitzicht biedt op een ‘eigen staat’. Maar, zei hij, de Palestijnen zullen toch niet aan de voorwaarden kunnen voldoen die Trump aan hen stelt.
Zwaar verzet tegen het vooruitzicht van een Palestijnse staat kwam ook van andere politici. Minister van Defensie Naftali Bennett zette op zijn departement direct een commissie aan het werk die de annexatie in goede banen moet leiden, en bezwoer dat hij Israëlische erkenning van een Palestijnse staat ten koste van alles zal tegenhouden. Vanuit andere partijen en de kolonistenbeweging klonk datzelfde geluid: annexatie ja, en wel meteen, maar een Palestijnse staat nooit en te nimmer.
Scherpe kritiek op het plan-Trump werd geuit door de Verenigde Lijst, de coalitie van vier overwegend Palestijnse politieke partijen met dertien zetels in de Knesset. Partijleider Ayman Odeh noemde het ‘een gerichte moordaanslag op de tweestatenoplossing’. Voor vrede is een overeenkomst tussen Israëli’s en Palestijnen nodig, niet tussen ‘de corrupte Trump en de corrupte Netanyahu’, zei hij. Zijn collega Yusuf Jabareen noemde Trump ‘de voorzitter van de Likud-afdeling in het Witte Huis’.
De Israëlische mensenrechtenorganisatie B’Tselem noemde het plan ‘volstrekt onacceptabel’ en vergeleek het met ‘een Zwitserse kaas, waarvan de kaas voor de Israëli’s is en de gaten voor de Palestijnen’. Het plan staat haaks op het internationaal recht en ‘is een recept voor nog eens generatieslange onderdrukking, onrecht en geweld’. De verbrokkelde staat die Trump voor de Palestijnen in petto heeft ‘doet denken aan de Bantoestans van het apartheidsregime in Zuid-Afrika’, aldus B’Tselem.
Ook de organisatie Peace Now heeft geen goed woord over voor het plan, dat ‘geen vredesplan’ is, maar een ‘politieke stunt’ die ‘volledig los staat van de werkelijkheid’. Een extremistische minderheid sleept Israël mee naar ‘vereeuwiging van het conflict’, waarschuwt de organisatie. Zonder het woord ‘apartheid’ te gebruiken stelt Peace Now dat het plan ‘een kritieke bedreiging is voor Israëls karakter als joodse en democratische staat’.
In een ingezonden stuk in de Franse krant Le Figaro spreken 14 vooraanstaande Israëlische oud-diplomaten, politici en wetenschappers van ‘een Bantoestan-plan, dat tot doel heeft de Palestijnen te isoleren in door Israël gecontroleerde enclaves’. Het plan staat volgens hen haaks op het internationaal recht, bindende resoluties van de Veiligheidsraad en het verlangen naar vrede, en is ‘een routekaart naar Apartheid 2.0’. Zelfs zinvolle onderhandelingen zijn op basis van het plan uitgesloten. Zij doen een beroep op de Europese Unie (EU) om het hartgrondig af te wijzen en concrete initiatieven te nemen, ‘voor het te laat is’.
Datzelfde geluid komt van Nimrod Goren, directeur van Mitvim, het Israëlisch Instituut voor Regionaal Buitenlands Beleid. Hij verwijt de internationale gemeenschap een apathische houding. Zelfs toen in de afgelopen jaren duidelijk werd dat Trump een rechtvaardige oplossing van het conflict in de weg stond liet iedereen hem zijn gang gaan. Nu ligt er een plan dat geen vredesplan is en Israëls toekomst in gevaar brengt, en rest de internationale gemeenschap niets anders dan luid en duidelijk ‘nee!’ te zeggen, betoogt Goren.
De Golfstaten reageerden zoals de spagaat waarin zij zich bevinden doet verwachten. Enerzijds weten zij zich verenigd met de VS en Israël in hun oppositie tegen aartsvijand Iran, anderzijds zijn zij traditioneel solidair met de Palestijnen. Zij kunnen zich niet veroorloven het plan af te wijzen, maar evenmin om de Palestijnen te laten vallen en zo de eigen bevolking tegen zich in het harnas te jagen.
Saudi-Arabië sprak ‘waardering’ uit voor de Amerikaanse inspanningen, en steun voor ‘directe vredesonderhandelingen tussen de Palestijnen en Israëli’s, onder leiding van de VS’. Tegelijkertijd benadrukte het de historische solidariteit met de Palestijnen in hun pogingen hun ‘legitieme rechten te verwerven’, en stelde het dat een vredesovereenkomst aan die rechten tegemoet moet komen. Expliciet wezen de Saudi’s op hun rol in het Arabisch Vredesinitiatief, het op de tweestatenoplossing gebaseerde vredesplan van de Arabische Liga uit 2002.
Kuweit gaf eveneens blijk van ‘bijzondere waardering’ voor de Amerikanen, maar benadrukte ook zijn onwrikbare steun voor een Palestijnse staat, gebaseerd op de grenzen van voor de Zesdaagse Oorlog van juni 1967. Ook Qatar sprak waardering uit voor de VS, maar stelde tegelijkertijd dat vrede niet duurzaam kan zijn als voorbij wordt gegaan aan het Palestijnse recht op soevereiniteit in een eigen staat, ‘inclusief Oost-Jeruzalem’, en aan het recht van terugkeer van de Palestijnse vluchtelingen. De Verenigde Arabische Emiraten noemden het plan ‘een belangrijk startpunt voor een terugkeer naar onderhandelingen, onder leiding van de VS en binnen een internationaal kader’.
Buiten de Golfregio viel de scherpe reactie van Jordanië op. Minister van Buitenlandse Zaken Ayman Safadi waarschuwde voor ‘gevaarlijke gevolgen van unilaterale Israëlische stappen’. Volgens Jordanië is realisering van de klassieke tweestatenoplossing, een Palestijnse staat met Oost-Jeruzalem als hoofdstad inbegrepen, ‘het enige pad naar een alomvattende en duurzame vrede’.
Marokko ‘waardeert’ het plan-Trump, maar benadrukt dat acceptatie door beide partijen van fundamenteel belang is voor de ‘invoering en duurzaamheid’ ervan. Egypte riep Israëli’s en Palestijnen op het plan goed te bestuderen en ‘gesprekskanalen te openen’. Onderhandelingen dienen volgens de Egyptenaren gericht te zijn op het bereiken van ‘een alomvattende en rechtvaardige vrede en de realisering van een onafhankelijke Palestijnse staat’.
Iran en Turkije wezen Trumps plan als ‘volstrekt onacceptabel’ af. De Turkse president Erdogan zei dat het plan ‘de Palestijnse rechten negeert, de Israëlische bezetting legitimeert en niet tot een oplossing en vrede zal leiden’.
Een reactie van het Nederlandse kabinet wordt vrijdag na de Ministerraad verwacht. Volgens het Algemeen Dagblad sprak minister van Buitenlandse Zaken Stef Blok wel al de hoop uit dat de partijen met elkaar in gesprek gaan over vrede. ‘De enige stap vooruit is aan tafel gaan.’
De reacties van individuele Kamerleden zijn overwegend kritisch tot ronduit afwijzend. Alleen Kees van der Staaij (SGP) en Joël Voordewind (ChristenUnie) zijn gematigd positief over de Amerikaanse poging de impasse in het zogeheten ‘vredesproces’ te doorbreken. Het plan verdient een eerlijke kans, stellen zij. Sjoerd Sjoerdsma (D66) schrijft dat het plan ‘zo ongebalanceerd in het voordeel van Israël is dat het uiteindelijk in het nadeel van Israël zal werken’.
Sven Koopmans (VVD) spreekt van ‘een Trumpiaans maximalistisch openingsbod’, waarin geen rekening is gehouden met de fundamentele belangen van beide partijen, waardoor het geen kans op vrede biedt. Sadet Karabulut (SP) stelt dat het plan haaks staat op het internationaal recht, een ‘definitief einde’ maakt aan de tweestatenoplossing, en geen vrede zal brengen. Zij roept het kabinet op in actie te komen en Palestina te erkennen.
Op Facebook wijst Lilianne Ploumen (PvdA) het plan als ‘eenzijdig, illegaal en provocerend’ af. Het is geen vredesplan, betoogt ze, maar ‘een cynisch plan om beide leiders, zowel de in een afzettingsprocedure verwikkelde Trump als de van corruptie beschuldigde Netanyahu, steun te geven tijdens de moeilijke verkiezingen die hen dit jaar te wachten staan’. Ploumen waarschuwt voor de door Netanyahu aangekondigde annexatie. Ze noemt het cruciaal dat onderhandelingen worden hervat, maar dan wel met respect voor ieders rechten, het internationaal recht en bindende VN-resoluties. Ploumen wil dat Israëli’s en Palestijnen na de Israëlische verkiezingen een ‘stappenplan naar vrede’ opstellen. Ze ziet daarbij een belangrijke rol voor de EU weggelegd.
Vernietigend is ook het oordeel van de Nederlandse diplomaat Robert Serry, voormalig VN-coördinator voor het Vredesproces in het Midden-Oosten, en namens Nederland al lang daarvoor betrokken bij dat proces. Voor de NPO Radio stelde hij dat het plan ‘het eindpunt is van alle pogingen die de afgelopen decennia hebben plaatsgevonden om een rechtvaardige tweestatenoplossing tot stand te brengen’. Serry:
Ik kan dit alleen maar zien als een uitverkoop van Palestijnse rechten en een inbreuk op de internationale rechtsorde. Ik kijk tegen dit zogenaamde vredesplan aan als een dictaat dat wordt opgelegd aan de Palestijnse verliezer – want ze zijn op dit moment de verliezer – door twee megalomane leiders die in eigen land nota bene worden beticht van machtsmisbruik.
Het plan is, stelt Serry, een vrijbrief voor Netanyahu om met annexeren te beginnen – ‘Hij heeft het al aangekondigd.’ Met nadruk waarschuwt hij dat het einde van Israël als joodse democratische staat nadert: ‘Je gaat in de richting van de éénstaat-realiteit, en dat is niets anders dan apartheid.’
Hard is ook het oordeel van Midden-Oosten-correspondent Ralph Dekkers van de Telegraaf. Het plan is ‘de natte droom van Israël’, maar volstrekt onrechtvaardig en onuitvoerbaar, schrijft hij. ‘De Palestijnen zien geen van hun belangrijke eisen vervuld’, en daarom belandt het voorstel onherroepelijk op de dikke stapel van mislukte vredesplannen, concludeert hij. ‘Met dank aan Trump, die ondanks zijn mooie woorden de Palestijnen volledig onder de bus gooit.’
Namens de Europese Unie verklaarde buitenlandvertegenwoordiger Josep Borrell het plan te zullen bestuderen. De EU benadrukt dat de enige realistische oplossing van het conflict de tweestatenoplossing is, gebaseerd op ‘de legitieme aspiraties van zowel de Palestijnen als de Israëli’s, en op alle relevante VN-resoluties en internationaal overeengekomen maatstaven’. Het plan van Trump biedt in elk geval ‘een mogelijkheid om de dringend noodzakelijke inspanningen om tot een onderhandelde en levensvatbare tweestatenoplossing te komen nieuw leven in te blazen’, aldus Borrell.
In een eigen verklaring viel Frankrijk de EU bij. De enige mogelijkheid op een rechtvaardige en duurzame vrede ligt in de tweestatenoplossing, gebaseerd op het internationaal recht en internationaal overeengekomen maatstaven, stellen de Fransen.
De Duitse minister van Buitenlandse Zaken Heiko Maas verkondigde een vergelijkbare tweestaten-boodschap. Het Amerikaanse plan doet in het licht van ‘aanvaarde internationale maatstaven en juridische posities’ in Duitsland ‘vragen rijzen’ rond de gelijkwaardigheid van beide partijen. Die vragen zullen in EU-verband worden besproken, stelt Maas, die net als Borrell ieder initiatief tot een herstart van het vredesproces verwelkomt.
In New York brak ook secretaris-generaal António Guterres van de VN een lans voor de tweestatenoplossing op basis van de ‘grenzen van 1967’ en relevante VN-resoluties. De VN zal de Palestijnen en Israëli’s graag ‘bijstaan bij het oplossen van hun conflict langs de lijnen van VN-resoluties, internationaal recht en bilaterale overeenkomsten’, verklaarde hij.
In eigen land kreeg Trump er hard van langs van de Democratische presidentskandidaten. Joe Biden noemde zijn plan ‘een politieke stunt die tot unilaterale annexatie kan leiden en vrede nog verder weg brengt’. Dit is ‘niet de manier om de veiligheid en toekomst van een joods en democratisch Israël te stimuleren’, aldus de voormalige vice-president.
Het plan-Trump heeft niets met vrede te maken, maar zal het conflict vereeuwigen, stelde Bernie Sanders. Een vredesplan moet in lijn zijn met internationaal recht en VN-resoluties, een einde maken aan de Israëlische bezetting en bovendien voorzien in Palestijnse zelfbeschikking in een onafhankelijke staat Palestina naast een veilig Israël, meent Sanders.
Ook Elizabeth Warren, Pete Buttigieg en Michael Bloomberg verketterden het negeren van de Palestijnen door Trump. Warren noemde zijn plan ‘een schijnvertoning’ en kondigde aan Trumps goedkeuring van Israëlische annexatie te zullen terugdraaien als zij president wordt. Alle drie de kandidaten waarschuwen nadrukkelijk voor de directe gevolgen van eventuele annexatie of andere unilaterale stappen.
