Yolande Jansen is universitair hoofddocent filosofie aan de Universiteit van Amsterdam en bijzonder hoogleraar humanisme in relatie tot religie en seculariteit voor de Socrates Stichting bij de Vrije Universiteit.
14 april 2025 Lees meer overNu het Maagdenhuis is bezet moeten universiteiten ingaan op de terechte eisen van hun studenten in plaats van hen opnieuw door de politie in elkaar te laten slaan, betoogt hoogleraar Yolande Jansen.
Vorige week stond in de Signalgroep van een aantal medewerkers van de Vrije Universiteit (VU) een berichtje over de ontruiming van het BelleVUe-gebouw. Studenten hadden dat gebouw bezet met de eis dat de VU openheid van zaken geeft over samenwerking met Israëlische universiteiten. ‘Eén van de studenten is op zijn hoofd geslagen, is er een medic die ernaar kan kijken?’, stond in het bericht. Later volgden berichten over arrestaties en over de mishandeling van een student door iemand van de VU-beveiliging zelf.
Het berichtje maakte bij mij een reeks herinneringen los aan het politiegeweld tijdens de kampementen en bezettingen van vorig jaar aan de Universiteit van Amsterdam (UvA), waar ik deel van uitmaakte. Op woensdagmiddag 8 mei, tijdens de ontruiming van gebouw BG4, zag ik drie studenten met het bloed gutsend van hun gezicht en achterhoofd nadat ze door de politie waren geslagen. Dit was twee dagen na de levensgevaarlijke nachtelijke ontruiming met twee bulldozers van het kampement op het Roeterseiland, en met de blauwe plekken van collega’s, opgelopen tijdens deze ontruimingen, nog op het netvlies. Van al deze zaken is uitgebreid verslag en/of filmmateriaal beschikbaar.
Deze herinneringen vermengden zich met die aan twee van mijn vriendelijkste studenten, die in 2019 uit angst voor politiehonden in het water van het Roeterseilandcomplex sprongen nadat ze daar met ongeveer vijftig studenten een kampement hadden opgericht; met de beelden van een Groningse student die in 2021 tegen het ontslag van collega Susanne Täuber protesteerde en door een agent liggend van de trap werd getrokken waarbij zijn hoofd tegen de treden bonkte; met het verhaal van een van de studenten die vorig jaar in Utrecht werd mishandeld en ook liggend van de trap werd getrokken – en die maanden later nog in een rolstoel zat omdat hij niet langer dan tien minuten kon staan.
Mensen van het Christelijk Collectief hielpen hem van de ene naar de andere demo te komen – om in november, ín zijn rolstoel, wéér door de politie in elkaar te worden geslagen tijdens de door de gemeente verboden demonstratie op de Dam. Ook herinnerde ik me de selfie die een 75-jarige Amerikaanse Joodse mevrouw met Nederlandse wortels ons toestuurde. Ze was op 8 mei bij het BG4-gebouw gaan kijken en had aan de klappen van de politie een blauw oog en een gebroken neus overgehouden. Ik dacht ook nog aan het blauwe oog van een collega, aan het bloedende hoofd van een andere collega tijdens de volgende ontruiming, en aan filmpjes van rammende politie – en aan de studenten, steevast ongewapend, ook al schreeuwen ze af en toe iets waar de burger van schrikt.
Het gaat mij met het naar voren brengen van deze herinneringen niet om het kleine trauma dat ik hier zelf waarschijnlijk aan heb overgehouden – dat m’n lijf zonder dat ik er zelfs bij nadenk doet rillen van angst elke keer dat ik politie zie, wat bij elk protest aan de universiteiten inmiddels standaard is. Die reflex openbaart zich inmiddels ook bij de aanwezigheid van stille agenten of de nieuwe ‘facility services’-medewerkers van wie wij al het nodige geweld gezien hebben. Dit deel ik met veel pro-Palestina-demonstranten die zich er niet door laten afschrikken en naar elke demonstratie gaan.
Het gaat me ook niet eens om de trauma’s van de studenten die het overkwam. Hoewel daar als gezegd mensen bij zijn die een half jaar na de gebeurtenissen nog in hun functioneren geschaad zijn, zien ze hun eigen verwondingen als relatief in vergelijking tot die van de Palestijnen in Gaza wier leed en verzet zij dagelijks volgen en voor wie zij hun toekomst op het spel zetten. (Wel wil ik benoemen dat er nog geen doden gevallen zijn, maar dat dit wel goed mogelijk is. Uit gegevens van Control Alt Delete blijkt dat sinds 2016 in Nederland élke maand iemand overlijdt tijdens een aanhouding, en dat dit mensen van kleur elf keer vaker overkomt dan op grond van hun aandeel in de bevolking verwacht mag worden – het is eigenlijk eerder een wonder dat het nog níet is gebeurd.)
Waar het me om gaat is het besef dat u, als universiteitsbesturen in Nederland en vooral in Amsterdam, tot nu toe bereid bent geweest om telkens de politie (die ook regelmatig racistische of wrede en wraakzuchtige opmerkingen maakt tijdens de ontzettingen en arrestaties) op studenten af te sturen, terwijl u zelf nog niet eens het woord ‘genocide’ in de mond durft te nemen – en evenmin de verantwoordelijkheid durft te nemen die gepaard zou moeten gaan met het besef dat wíj deze genocide mede mogelijk maken. Wanneer praat u met de collega’s en studenten die hun halve familie en vrienden verloren hebben? Kunt u ze überhaupt nog onder ogen komen?
Er bestaat een grote afstand tussen u en de morele en politieke bron van diep gevoelde onrechtvaardigheid waar de studenten hun inzet en lef op baseren. Studenten die ondanks alle tegenwerking gepassioneerd en duurzaam blijven organiseren en protesteren (soms een beetje over de grens, maar ondanks alle spanningen en leeftijd ook nog vrijwel zonder geweld tegen personen). Zij voelen de verantwoordelijkheid om te doen wat mogelijk is tegen (medeplichtigheid aan) genocide, wreedheidsmisdaden en fascisme.
De stap die u nu kunt zetten is: ze gelijk geven, toegeven dat ze het hart van de universiteit vormen, en naar ze luisteren. Laat ze weten dat de banden met Israëlische universiteiten, die allemaal medeplichtig zijn aan genocide, verbroken zullen worden totdat aan alle mensenrechtelijke verplichtingen ten aanzien van de Palestijnen is voldaan.
Ik was vorig jaar bij gebouw BG4. Ik vond het heel spannend – overal pallets, losse stenen, chantende studenten, studenten met gezichtbedekking tegen de doxxing, en ook andere sympathisanten, al waren die veruit in de meerderheid. Ik stond achter hun zaak en ik wilde het van dichtbij zien, antirevolutionair en ‘keurig/koloniaal’ opgevoed als ik ben. In de met pro-Palestijnse leuzen overdekte gang naar de Oudemanhuispoort zag ik een stel jongens proberen de deur open te krijgen. Ik hoopte stiekem dat het ze niet zou lukken. Té spannend, te veel hechting aan de symbolen van koloniale glorie, Barlaeus, Vossius – ze mochten eens beschadigd raken, doodeng. Ik snap u, ik ‘heb ook schoolgegaan’, om met Woutertje Pieterse te spreken.
Maar deze bezetting was óók een moment van de meest eendrachtige samenwerking van studenten van de meeste kleuren en genderidentiteiten die ik ooit bij elkaar heb gezien. Er was een keten van studenten die klinkers stonden door te geven, iedereen stoer maar ook gespannen over wat er komen ging, met de dreiging van een nieuwe ontruiming en het politiegeweld van twee dagen terug nog in het lichaam. Wat ze bond was de inzet voor rechtvaardigheid voor Palestina, het gevoel dat er iets zou gaan lukken, net als in de strijd tegen de apartheid in Zuid-Afrika. Een moment van ‘sous le pavé la plage’ – onder de stenen ligt het strand; ‘the people, united, will never be defeated; brick by brick, wall by wall, the occupation has to fall’. Hun oordeel is hetzelfde als dat van het Internationaaal Gerechtshof, het hoogste ter wereld, gevestigd in Den Haag, waar onze regering maling aan heeft. Dat is nu weer de inzet.
Tijdens de ontruiming van vorig jaar werden niet alleen studenten op hun hoofd geslagen. Er werd geen laatste waarschuwing gegeven, waardoor ook veel omstanders klappen kregen. Demonstranten werden ontvoerd door keffiyeh-dragende romeo’s, gearresteerd en ver van Amsterdam gedropt zonder bril of medicatie, en met knallende hoofdpijn van de klappen.
Eén werd bijna overreden door de bulldozer die ook hier werd ingezet – iedereen die wel eens van Rachel Corrie heeft gehoord (meer studenten dan politiemensen waarschijnlijk) kent het dodelijke gevaar van deze ontruimingsmachines. Fabrikant Caterpillar staat niet voor niets hoog op de boycotlijst.
De student (niet-Nederlandse achtergrond, studerend aan de VU) die dit wilde voorkomen en die op de bulldozer klom, werd er met grof geweld door de politie weer van afgehaald. Ze heeft twee maanden celstraf gekregen en is nu in hoger beroep. Ja, veel queer en Joodse en moslim-studenten, en ook Chinese en Turkse en andere fantastische studenten uit autoritaire regimes waren erbij!
Een groot deel van de Nederlandse maatschappij heeft ‘hier geen actieve herinnering aan’. Hoe komt dat? ‘Er was verzet op de universiteiten tegen de situatie in Gaza, dat liep uit op gewelddadigheden, wat natuurlijk ook verwerpelijk is, sommige studenten voelden zich niet meer veilig op de universiteiten, is de universiteit dan nog een vrijplaats?’ Zo vatte Buitenhof-journalist Rob Trip recentelijk samen wat er vorig jaar tijdens de protesten was gebeurd.
Dit is het patroon dat iedereen die iets van koloniaal geweld weet feilloos herkent. Er is verzet tegen extreem, door de staat gesanctioneerd geweld. Dat wordt vanwege een paar uit de hand gelopen acties vervolgens verweten aan de slachtoffers van dit staatsgeweld. Ze worden neergezet als de veroorzakers ervan, en het staatsgeweld wordt onzichtbaar gemaakt. De ‘veiligheid’ van degenen die niet aan het verzet deelnamen en overal zonder schade (behalve misschien morele) langs konden lopen wordt op die manier de rechtvaardiging voor de volgende ronde geweld. Er is sprake van ernstig journalistiek falen dat naadloos samengaat met het falen van de Nederlandse maatschappij om de medeplichtigheid aan Israëls ernstige mensenrechtenschendingen tegen de Palestijnen te beëindigen.
U, als universiteitsbestuur, kunt op deze koloniale afasie rekenen, die zich zal herhalen wanneer u de politie er opnieuw bij roept. En wanneer mogelijke schade aan gebouwen als reden wordt opgegeven om een klassieke vorm van studentenprotest, een bezetting, ook dit keer weer te doorbreken met politie-inzet.
Maar u heeft na een jaar talmen nog geen stap durven zetten, ondanks de duidelijke adviezen van de ethische commissies in Tilburg, Nijmegen, UvA en Rotterdam. Het uitstel zou duizelingwekkend genoemd moeten worden als het niet de bewegelijkheid van een steen had. De kleine stap die de UvA leek te gaan zetten is alweer onzeker geworden. In elk geval kan niemand zeggen het niet geweten te hebben. Daar hebben de studenten in elk geval voor gezorgd.
Ik kreeg net het bericht dat het Maagdenhuis is bezet. Mijn brief voelt al oud. Maar het pleidooi om níet de politie erbij te roepen, en in plaats daarvan in te gaan op de eisen van de studenten, die moreel en juridisch de juiste zijn, en met ze te gaan praten en onderhandelen totdat er een moreel acceptabel vergelijk is, is meer dan actueel. No police but social justice. Do the right thing.
