Op 28 oktober 2024 stemde de Israëlische Knesset in met twee wetten die de activiteiten en diensten van UNRWA in alle delen van bezet Palestina verbieden.
Dit besluit markeert een ingrijpende escalatie in Israëls beleid ten opzichte van UNRWA, dat sinds 1967 regelmatig het doelwit is van aanvallen. Onder de huidige extreemrechtse regering zijn deze aanvallen echter sterk toegenomen. Vooral sinds de gebeurtenissen van 7 oktober vorig jaar lijkt de regering vastbesloten UNRWA volledig uit te schakelen, met deze wetten als dieptepunt.
Volgens onder anderen Philippe Lazzarini, commissaris-generaal van UNRWA, is de werkelijke reden voor het verbod “een doelgerichte poging om de kwestie van Palestijnse vluchtelingen voorgoed uit te wissen.” Het verbod op UNRWA maakt deel uit van Israëls koloniale en genocidale strategie om een “Groot-Israël” te realiseren. Dit plan beoogt volledige controle over heel Palestina, van de Jordaan tot de Middellandse Zee en verder, waarbij de oorspronkelijke Palestijnse bevolking wordt uitgewist.
Gevolgen
De aangenomen wetten maken het voor UNRWA naar alle verwachting onmogelijk om haar essentiële hulpdiensten in Gaza en de Westelijke Jordaanoever voort te zetten. Hierdoor worden 2,3 miljoen Palestijnse vluchtelingen de toegang tot cruciale voorzieningen, waaronder een bekroond onderwijsprogramma voor honderdduizenden kinderen, ontzegd. Deze wetgeving breekt fundamenteel met de manier waarop de internationale gemeenschap sinds de oprichting van UNRWA in 1950 de Palestijnse vluchtelingenkwestie heeft aangepakt. Al 75 jaar is UNRWA het belangrijkste ‘instrument’ waarmee de internationale gemeenschap reageert op de onopgeloste situatie van Palestijnse vluchtelingen, in samenwerking met donor- en gastlanden en, sinds 1967, ook met Israël als bezettende macht in bezet Palestina.
UNRWA onder druk
De uitdagingen waarmee UNRWA wordt geconfronteerd door het verbod van de Knesset, worden verergerd door de aankomende terugkeer van Donald Trump in het Witte Huis. Zijn herverkiezing zal naar verwachting de Amerikaanse inspanningen om de organisatie te ondermijnen en mogelijk zelfs volledig te ontmantelen aanzienlijk versnellen. De Amerikaanse financiering, goed voor ongeveer een derde van het UNRWA-budget, is momenteel al opgeschort door de regering-Biden, in opvolging van Trumps eerdere beleid. Het lijkt daarom vrijwel zeker dat er tot minstens 2029 geen nieuwe Amerikaanse financiering komt. Bovendien wordt de situatie verder gecompliceerd door het feit dat een abrupte ontmanteling van UNRWA in bezet Palestina meer dan een half miljard dollar aan ontslagvergoedingen voor personeel met zich mee zal brengen.
Als het verbod daadwerkelijk volledig wordt geïmplementeerd – en ondanks sterke internationale tegenstand wijzen alle signalen daarop – zal Israëls verbod op UNRWA verstrekkende juridische, politieke, institutionele, humanitaire, financiële en andere gevolgen hebben.
In Gaza is de toekomst van UNRWA al meer dan een jaar uiterst onzeker. Het lot van de hulporganisatie is nu nauw verweven met de bredere toekomst van de Gazastrook. In Oost-Jeruzalem is het directe doelwit het UNRWA-hoofdkwartier, dat door Israël het afgelopen jaar herhaaldelijk is aangevallen en nu officieel is bestemd als locatie voor een nieuwe nederzetting. In de overige delen van de Westelijke Jordaanoever kan een verbod UNRWA dwingen om haar diensten over te dragen aan de Palestijnse Autoriteit. Deze staat echter feitelijk onder controle van de Israël, wat een verdere bedreiging vormt voor de rechten van Palestijnse vluchtelingen. Hierdoor wordt UNRWA gereduceerd tot een uitgeklede organisatie dat beperkt is tot de ondersteuning van Palestijnse vluchtelingen in Jordanië, Libanon en Syrië.
Palestijnse rechten blijven beschermen
Chris Gunness, voormalig hoofdwoordvoerder van UNRWA, benadrukt dat Israël’s verbod artikel 1d van het Vluchtelingenverdrag (1951) en artikel 7c van het statuut van de UNHCR activeert. Dit betekent dat Palestijnse vluchtelingen binnen en buiten de bezette gebieden onder het Vluchtelingenverdrag vallen en bescherming ontvangen van de VN Hoge Commissaris voor Vluchtelingen (UNHCR) wanneer ze asiel aanvragen. Hoewel de betrokkenheid van UNHCR gevoelig ligt, vullen de rollen van UNRWA en UNHCR elkaar aan via het principe van continuity of protection. Met 75 jaar ervaring biedt UNHCR bescherming voor vluchtelingen die nergens ander terecht kunnen, met als uiteindelijke doel de realisatie van het recht om terug te keren.
Israëls nieuwe wet schendt fundamentele principes van internationaal recht, zoals artikel 105 van het VN-Handvest, het Verdrag over de privileges en immuniteiten van de VN en VN Veiligheidsraadresolutie 2730 (mei 2024), die gericht is op de bescherming van humanitaire en VN-personeel. Daarnaast negeert Israël de uitspraak van het Internationaal Gerechtshof dat de illegaliteit van bezetting van Gaza, de Westelijke Jordaanoever en Oost-Jeruzalem bevestigde, evenals het bevel van het Gerechtshof in de zaak Zuid-Afrika tegen Israël. Dit bevel eist dat Israël stopt met acties die Palestijnen bedreigen en dat humanitaire hulp in Gaza ongehinderd moet worden toegelaten. Als bezettende macht moet Israël bovendien de diensten overnemen die UNRWA verleent als UNRWA wordt gedwongen te stoppen.
De rechten en historische claims van Palestijnse vluchtelingen staan los van het voortbestaan van UNRWA. Deze rechten zijn gebaseerd op de illegale zionistische kolonisatie vanaf de Nakba, zoals bevestigd in VN-resolutie 194, en op het recht van zelfbeschikking.
De indrukwekkende prestaties van UNRWA
Ondanks alle tegenslagen blijft UNRWA zich inzetten om de registratie van Palestijnse vluchtelingen te onderhouden. Tijdens de huidige oorlog heeft UNRWA op heldhaftige wijze duizenden papieren documenten uit 1948 vanuit kantoren in Gaza en de Westelijke Jordaanoever naar Amman overgebracht. Dankzij de toewijding en inzet van UNRWA-personeel zijn deze documenten veilig opgeslagen in digitale omgevingen verspreid over de wereld.
Zoals Gunness benadrukt: “Het behoud van deze database is van onschatbare waarde voor een verspreide gemeenschap van Nakba-overlevenden die geconfronteerd worden met wat VN-Speciale Rapporteur Francesca Albanese beschrijft als ‘koloniale uitwissing’.” Deze waardevolle database zal cruciaal worden wanneer vluchtelingen ervoor kiezen om hun recht op terugkeer, teruggave en compensatie van Israël te claimen, rechten die zij volgens internationaal recht bezitten. Hoewel dit op dit moment niet haalbaar is, houdt UNRWA met de volledig gedigitaliseerde database een voortdurend overzicht bij.
De weg vooruit
Zoals ik eerder schreef in The Cairo Review of Global affairs, kan de toekomst van UNRWA niet los worden gezien van de bredere problematiek van Palestijnse ontheemding. Als de VN relevant wil blijven in de Palestijnse kwestie en wil voorkomen dat Israël zijn koloniale plannen volledig realiseert, is het tijd voor een fundamentele heroriëntatie. Er is nu een uitgebreide, gezamenlijke benadering nodig: UNRWA en UNHCR moeten samen met de rest van het VN-systeem voor humanitaire hulp en mensenrechten de bescherming van de fundamentele rechten van vluchtelingen zoals hun identiteit, rechten en claims, centraal stellen. Dit is cruciaal, aangezien geen enkele andere organisatie deze verantwoordelijkheid kan overnemen.
De nieuwe aanpak moet daarnaast sterk focussen op het ondersteunen van de inspanningen om Israël verantwoordelijk te houden voor de grove schendingen van het internationaal recht, zowel in de huidige als eerdere oorlogen in Gaza en de rest van Palestina.
Dr. Lex Takkenberg is senior adviseur over de kwestie Palestina bij Arab Renaissance for Democracy and Development (ARDD). Hij werkte van 1989 tot 2019 voor UNRWA, waarbij hij als laatste de functie van eerste Chief Ethics Officer bekleedde. Lex Takkenberg is lid van de Raad van Advies van The Rights Forum
Dit is een ingekorte en bewerkte versie van een artikel dat in het Engels verscheen in de decembereditie van This week in Palestine.
