Julia Sebutinde, de enige rechter van het Internationaal Gerechtshof die tegen voorlopige maatregelen stemde om Israëls genocide in Gaza te voorkomen, is sinds 14 januari president van het Hof. Verkleint dat de kans op veroordeling van Israël?
Het Internationaal Gerechtshof, dat de door Zuid-Afrika aangespannen genocide-zaak tegen Israël in behandeling heeft, heeft sinds deze maand een nieuwe president. De Oegandese Julia Sebutinde, die al vice-president was, volgt Nawaf Salam op, die premier van Libanon werd.
Opmerkelijk is dat Sebutinde, afgezien van de door Israël aangewezen ad hoc-rechter Barak, de enige rechter was die in januari vorig jaar tegen voorlopige maatregelen tegen Israël stemde. Ze vond de kwestie vooral een politieke zaak, geen juridische.
Dat roept de vraag op: hoeveel invloed heeft de president van het Internationaal Gerechtshof eigenlijk? Is de kans dat Israël in de nog lopende zaak wordt veroordeeld, nu kleiner? We leggen het in drie vragen voor aan André Nollkaemper, hoogleraar Internationaal Publiekrecht aan de Universiteit van Amsterdam en lid van de Raad van Advies van The Rights Forum.
De president is één van de vijftien rechters van het Hof. Legt de president meer gewicht in de schaal dan de andere veertien?
Nollkaemper: ‘Nee, de rol van de president is vooral procedureel en ceremonieel. De president zit de zittingen van het Hof voor, zorgt ervoor dat die in goede orde verlopen, en stelt de vragen aan getuigen en experts. Als een zaak aanhangig wordt gemaakt, kan de president ook met partijen spreken over de procedure. Maar voor de zaak van Zuid-Afrika tegen Israël is dat stadium inmiddels ruimschoots voorbij. De stem van de president telt bij een uitspraak niet zwaarder.
Dus voor de zaak tegen Israël maakt Sebutinde’s benoeming niets uit?
Nollkaemper: ‘Nou, misschien wel. De enige situatie waarin de stem van de president wél doorslaggevend is, is als er een even aantal rechters is en bij het oordeel de stemmen staken. En dat zou bij de zaak tegen Israël het geval kunnen zijn. Een land waartegen een zaak is aangespannen, heeft namelijk het recht een rechter uit eigen land toe te voegen als geen van de vijftien permanente rechters uit dat land komt. En dat is in dit geval aan de orde: Israël heeft als zogeheten ad hoc-rechter Aharon Barak aangewezen. Dan zijn er dus zestien rechters. Als dan de stemmen staken, geeft de stem van de president de doorslag. Maar dat is zeldzaam: het is sinds 1945 maar drie keer gebeurd.’
‘Het is natuurlijk niet gezegd dat de stemmen zullen staken en dat Sebutinde dan ten gunste van Israël zou stemmen. Dat hangt allemaal af van het bewijs en de verdediging. Wat bij genocide het moeilijkst te bewijzen is, is de intentie om een bepaalde groep mensen uit te roeien. Dat gaan sommige rechters misschien moeilijk vinden, maar of dat er acht zullen zijn, waardoor de stem van de president doorslaggevend wordt? Moeilijk te zeggen.’
De Verenigde Staten schijnen nogal een vinger in de pap te hebben gehad bij de voordracht van Nawaf Salam als premier van Libanon. Het is misschien vergezocht, maar zou dat te maken kunnen hebben met de wisseling van het presidentschap van het Hof die er het gevolg van zou zijn? Dat de benoeming van Sebutinde een soort cadeautje was aan Israël om de regering-Netanyahu over de streep te trekken om in te stemmen met het staakt-het-vuren in Gaza?
Nollkaemper: ‘Onmogelijk om te zeggen. Informatie hierover is niet in het publieke domein beschikbaar. Hoe dan ook is het door deze wisseling niet zo dat er nu ineens een andere wind gaat waaien bij het Internationaal Gerechtshof. Wat wel zou kunnen, is dat er via stapjes wordt geprobeerd om over een lange periode van benoemingen de samenstelling van het Hof te veranderen, ten gunste van de VS of Israël. Zo gaat dat in de Verenigde Staten bij het Hooggerechtshof ook. Maar deze internationale benoemingen zijn veel minder politiek.’
De vijftien rechters van het Internationaal Gerechtshof worden door de Algemene Vergadering en de Veiligheidsraad van de VN benoemd, voor een periode van negen jaar. Elke drie jaar worden vijf nieuwe rechters benoemd. De president en vice-president worden voor een periode van drie jaar benoemd. Julia Sebutinde, die sinds 2021 in haar tweede (en laatste) termijn van negen jaar zit, maakt de presidentstermijn van Salam, tot 2027, af.
