Als een van de weinige EU-landen laat Nederland geen enkele Palestijn uit Gaza toe voor medische behandeling. Dat kost mensenlevens. Vorige week overleed een baby in Gaza van wie Nederland de evacuatie had geweigerd.
Nog altijd weigert het kabinet om patiënten uit Gaza naar Nederland te halen voor medische behandeling. Zij kunnen beter ‘in de regio’ geholpen worden, vindt demissionair minister Ruben Brekelmans, en ‘daar is ook nog capaciteit’.
Dat is niet waar, en kost mensenlevens. Maar met de weigering van het kabinet is de kous niet af. Achter de schermen wordt de druk opgevoerd om alsnog Palestijnen uit Gaza in Nederlandse ziekenhuizen te behandelen.
De laatste stemming in de Tweede Kamer over medische evacuaties uit Gaza dateert van 27 augustus. Een motie van Esther Ouwehand (Partij voor de Dieren) en Jimmy Dijk (SP) om kinderen uit Gaza met de hoogste medische nood naar Nederland te halen, haalde het net niet: 73 Kamerleden stemden voor – drie te weinig voor een meerderheid.
Twee dagen later stierf Jud Awad, vijftien maanden jong, in Gaza aan leukemie. Een huisarts uit Leerdam had zich ingezet om het meisje naar Nederland te krijgen, waar ze te behandelen was geweest. Maar de grens bleef gesloten.
Met de weigering om Palestijnen uit Gaza op te nemen, tekent Nederland doodvonnissen. Het gaat om acute gevallen die allen op de evacuatielijst van de Wereldgezondheidsorganisatie (WHO) staan. Vandaar dat organisaties, waaronder The Rights Forum, alles op alles zetten om de politiek te bewegen alsnog overstag te gaan. ‘De politieke onwil kan worden doorbroken met maatschappelijke druk, en die moeten we opvoeren’, zegt The Rights Forum-directeur Gerard Jonkman. ‘We kunnen doodzieke mensen niet aan hun lot overlaten.’
Ook Artsen zonder Grenzen (AzG), dat nog duizend mensen in Gaza heeft die zo goed en zo kwaad als het gaat medische zorg bieden, probeert Den Haag te overtuigen. ‘Er staan ziekenhuizen klaar, waaronder het UMC in Amsterdam, en de bereidheid onder artsen om te behandelen is groot’, zegt de directeur van de Artsen zonder Grenzen Nederland, Karel Hendriks, tegen The Rights Forum. ‘Die bereidheid, en de capaciteit die Nederland heeft, moeten we als leidraad nemen. Elk leven dat we redden, is er één.’
Gemeentes zijn al betrokken bij de pogingen om medische evacuaties van de grond te krijgen. In sommige steden, waaronder Amsterdam en Utrecht, heeft de raad moties aangenomen waarin het stadsbestuur wordt opgeroepen alles op alles te zetten evacuaties mogelijk te maken en de evacués te verwelkomen. Dat helpt de druk op het kabinet op te voeren.
Op de evacuatielijst van de Wereldgezondheidsorganisatie staan ruim 15.600 patiënten, die zijn geïdentificeerd door het Ministerie van Gezondheid in Gaza. Het gaat deels om mensen die tijdens de genocide gewond zijn geraakt. Zij kunnen in de regio prima worden gestabiliseerd en een eerste urgente behandeling krijgen, maar hebben daarna vaak vervolgzorg nodig, revalidatie bijvoorbeeld, of het aanmeten van een prothese. De capaciteit voor dergelijke zorg is er niet of nauwelijks in de regio.
Een andere groep betreft mensen met een ernstige, chronische of aangeboren ziekte of aandoening, waarvan behandeling in de regio vaak helemaal niet mogelijk is wegens gebrek aan specialistische medische kennis en ervaring. Denk aan kanker, een aangeboren afwijking, hart- en vaatziekten, nieraandoeningen of hersenziektes.
Sinds 7 oktober 2023 zijn er volgens de WHO 7642 patiënten uit Gaza geëvacueerd, waaronder 5303 kinderen. De meeste evacués, namelijk 3995, gingen naar Egypte, 1450 naar de Verenigde Arabische Emiraten (VAE), 970 naar Qatar, 439 naar Turkije, net zoveel naar Jordanië, en 288 naar de EU. De Europese landen die mensen opnamen voor behandeling waren België, Frankrijk, Duitsland, Griekenland, Ierland, Italië, Luxemburg, Roemenië, Slowakije, Malta, Albanië, Spanje en Noorwegen.
De meeste zieken en gewonden uit Gaza worden dus al lang ‘in de regio’ behandeld – het gaat zelfs om 97 procent van het totale aantal patiënten dat sinds oktober 2023 Gaza heeft kunnen verlaten. Maar daar moeten wel wat kanttekeningen bij worden geplaatst.
Het overgrote deel van de mensen die naar Egypte is geëvacueerd, krijgt daar geen behandeling. ‘Je moet dat eigenlijk niet eens medische evacuaties noemen, maar gewoon evacuaties. Er is te weinig capaciteit in Egypte en de behandelingen die mensen nodig hebben, nadat ze acute zorg hebben ontvangen, zijn niet beschikbaar,’ zegt Hendriks van AzG.
Volgens een artikel op nieuwssite The New Humanitarian is een flink deel van de evacués in Egypte inmiddels zelfs ongedocumenteerd: ze krijgen een visum voor 45 dagen dat niet kan worden verlengd, maar terugkeren naar Gaza is vanzelfsprekend ook geen optie. Voor bepaalde complexe gevallen is overigens wel capaciteit in de VAE of Qatar, zegt Hendriks, maar ‘dat zijn kleine landen met een beperkte capaciteit die daarnaast al zeer veel patiënten hebben opgenomen’.
Jordanië stuurt mensen zelfs onverbiddelijk terug naar Gaza nadat de behandeling is afgerond. ‘Jordanië neemt ook vooral de minder complexe gevallen aan’, zegt Hendriks. Het land zegt dat het ‘roulatiesysteem’ de behandeling van meer mensen mogelijk maakt, en dat het niet wil meewerken aan het ontvolken van Gaza. Het levert felle kritiek op van mensenrechtenrechtenorganisaties. Onethisch en een schending van internationaal recht om mensen na behandeling de genocide weer in te duwen, zeggen ze.
Het legt de ethische dilemma’s bloot die aan de medische evacuaties kleven. Bij de evacuaties die via de WHO worden georganiseerd, speelt terugkeer naar Gaza ook een rol, maar alléén vrijwillig. De afspraak met Israël is ook dat deze Palestijnen uit Gaza het recht hebben op terugkeer naar huis zodra de omstandigheden dat toelaten en als ze dat zelf willen. Of Israël zich daar aan gaat houden, is natuurlijk maar de vraag. Net zoals het de vraag is wanneer de genocide stopt en of er dan nog een Palestijns Gaza over is om naar terug te keren.
Het is aannemelijk, zeggen zowel Hendriks van AzG als Jonkman van The Rights Forum, dat evacués die naar Nederland komen hier uiteindelijk een tijdelijke verblijfsvergunning zullen krijgen. Bij elkaar zou het dan, patiënten en hun naaste begeleiders, om een paar honderd mensen gaan, en eventueel nog wat mensen die later aansluiten om het gezin te herenigen.
Een ander dilemma is het opbreken van gezinnen, wat vaak onvermijdelijk is bij een evacuatie. Als een kind wordt geëvacueerd, gaat bijvoorbeeld één van de ouders mee en blijft de ander achter bij broertjes en zusjes. Of broertjes en zusjes blijven achter bij andere familieleden als er nog maar één ouder is, die met het zieke kind meegaat. En als een ouder wordt geëvacueerd, ziet die de kinderen dan ooit weer terug? En als dat niet zo zou zijn, is het dan beter om in Gaza te blijven? Tegen welke prijs?
Karel Hendriks, Artsen zonder Grenzen.
Evacuaties zijn dus maatwerk. Per patiënt moet gekeken worden welke zorg waar beschikbaar is, wat de gezinssituatie is, en welk land dan het beste past bij dat specifieke geval. Het medische aspect zou leidend moeten zijn, en de wens levens te redden, zegt Hendriks. ‘Maar inmiddels is iedere discussie hierover gepolitiseerd. Dat terwijl het zorgsysteem in Gaza is weggevaagd en Nederland te weinig heeft gedaan om dat te voorkomen of te stoppen’, aldus Hendriks. ‘Anderhalf, twee jaar nu al heeft Nederland te weinig stelling genomen en de vernietiging aangekeken. Of we nu tien, honderd of duizend mensen opnemen, het zou een beetje van de Nederlandse geloofwaardigheid herstellen.’
Daarnaast, hoopt hij, inspireert elk Europees land dat evacués opneemt, andere landen hetzelfde te doen. ‘Ik heb het idee dat we dichtbij een doorbraak staan in Nederland’, zegt Hendriks. Ook Jonkman denkt dat er beweging in zit. ‘De WHO zegt dat de behandeling in de regio van al die mensen niet kan. Het is politieke onwil dat Nederland niets doet, maar we gaan deze onwil doorbreken.’
Hoe urgent dit is, blijkt volgens Hendriks op een ijzingwekkende manier. ‘Er zijn al 740 mensen die op de wachtlijst stonden, overleden. En waarschijnlijk veel meer, want vaak kom je er pas achter dat iemand al niet meer leeft als ze aan de beurt zijn en geëvacueerd kunnen worden, maar ze niet op oproepen reageren.’
