Amerikaans-Israëlische actrice, winnares van de Genesis-prijs, laat uitreiking aan zich voorbijgaan vanwege ‘extreem verontrustende recente gebeurtenissen in Israël’. Israëlische politici reageren furieus.
Oscarwinnares Natalie Portman heeft laten weten niet naar Israël te komen om een prestigieuze prijs in ontvangst te nemen. Een woordvoerder van Portman verklaarde dat haar besluit is ingegeven door ‘recente gebeurtenissen in Israël die haar extreem verontrusten’. Daardoor voelt zij zich ‘ongemakkelijk bij deelname aan publieke activiteiten in Israël’ en kan ze ‘deelname aan de plechtigheid niet in overeenstemming brengen met haar geweten’.
De woordvoerder zei niet om welke gebeurtenissen het gaat, maar het ligt voor de hand dat de actrice geraakt is door het recente Israëlische optreden tegen Palestijnse demonstranten in Gaza. Israëlische scherpschutters schoten de afgelopen weken tientallen ongewapende betogers dood, onder wie kinderen en een journalist. Duizenden Palestijnen zijn door het Israëlische geweld gewond of verminkt geraakt.
Portman zou in juni naar Israël gaan om de Genesis-prijs in ontvangst te nemen. Deze prijs wordt jaarlijks toegekend aan mensen die ‘excelleren in hun werk en die anderen inspireren door hun toewijding aan de joodse gemeenschap en de joodse waarden’. De prijs bestaat uit een miljoen dollar die de ontvanger mag gebruiken om goede doelen van zijn of haar keus te steunen. Dit jaar is het bedrag verdubbeld door een gift van een Israëlische zakenman.
Portman, bekend van onder andere haar rol als ballerina in Black Swan, is geboren in Israël en op haar derde met haar ouders naar de Verenigde Staten (VS) verhuisd. Ze heeft een dubbele nationaliteit en is altijd sterk betrokken gebleven bij ontwikkelingen in haar geboorteland. In 2015 maakte ze haar debuut als regisseur met de film A Tale of Love and Darkness, gebaseerd op een autobiografisch boek van de Israëlische schrijver Amos Oz.
Hoewel Portman zich in het verleden uitgesproken heeft tegen boycots van Israël en zich met trots uitliet over haar Israëlische roots, is ze de afgelopen jaren steeds kritischer geworden op het Israëlische regeringsbeleid. In 2015 liet ze weten zeer ontdaan en teleurgesteld te zijn over de herverkiezing van Benjamin Netanyahu, wiens racisme ze zei te verafschuwen.
Een aantal vooraanstaande Israëlische politici van Netanyahu’s Likud-partij haalde direct hard uit naar Portman, op de van hen bekende infame wijze. Minister Miri Regev van Cultuur stelde dat Portman ‘als rijp fruit in handen is gevallen van BDS-activisten’. Volgens haar heeft Portman ‘de kant gekozen van diegenen die het succes en de miraculeuze wedergeboorte van Israël als een duister verhaal voorstellen’. Minister Gilad Erdan van Strategische Zaken opperde dat Portman ‘is beïnvloed door de campagne van desinformatie en leugens met betrekking tot Gaza die op touw is gezet door de terroristengroep Hamas’. En Likud-parlementariër Oren Hazan riep op tot het intrekken van Portmans Israëlische paspoort.
Portman reageerde stijlvol en in duidelijke bewoordingen op de kritiek. Op Instagram lichtte ze toe dat ze wil voorkomen dat haar aanwezigheid bij de prijsuitreiking kan worden opgevat als blijk van instemming met het beleid van Netanyahu, die tijdens de ceremonie een toespraak zou houden. Daarnaast stelde ze dat ze de BDS-beweging niet nodig heeft om kritiek te leveren op Israëls politiek, dat de ‘gruweldaden’ die door de regering worden begaan niet overeenstemmen met haar ‘joodse waarden’, en dat haar ‘verzet tegen geweld, corruptie, ongelijkheid en machtsmisbruik’ juist voortkomt uit haar ‘betrokkenheid bij Israël’:
Let me speak for myself. I chose not to attend because I did not want to appear as endorsing Benjamin Netanyahu, who was to be giving a speech at the ceremony. By the same token, I am not part of the BDS movement and do not endorse it. Like many Israelis and Jews around the world, I can be critical of the leadership in Israel without wanting to boycott the entire nation. […] But the mistreatment of those suffering from today’s atrocities is simply not in line with my Jewish values. Because I care about Israel, I must stand up against violence, corruption, inequality, and abuse of power.
Portman sloot af met de mededeling dat de kritiek haar heeft doen besluiten een aantal Israëlische instellingen financieel te steunen. Vermoedelijk doelt ze op mensenrechtenorganisaties, die het leven in toenemende mate onmogelijk wordt gemaakt door de regering-Netanyahu. Op korte termijn zal ze bekendmaken om welke instellingen het gaat, maar nu al riep ze anderen op haar voorbeeld te volgen.
Van meer realiteitszin en gezond verstand getuigde de reactie van Rachel Azaria, parlementariër van het centrum-rechtse Kulanu, die Portmans besluit opvatte als een waarschuwing tegen Israëls hard-rechtse politieke koers. Op Twitter schreef ze dat ‘Natalie Portman een van ons is’ en ‘zich volledig vereenzelvigt met haar joodse en Israëlische identiteit’. Het feit dat ze niet naar Israël wil komen om de prijs in ontvangst te nemen is volgens Azaria een signaal dat Israël serieus moet nemen, een teken aan de wand: Portman ‘geeft uitdrukking aan de zorgen van veel joden in de VS, vooral de jongeren’. Israël moet in Azaria’s ogen oppassen de steun van de joodse gemeenschap in de VS niet te verliezen:
This is a community that was always a significant anchor for the State of Israel and the price of losing it is likely to be too high.
Dat jongeren van joodse komaf in de VS steeds meer stelling nemen tegen Israëls schendingen van de mensenrechten blijkt onder andere uit de groei van de joodse jongerenbeweging IfNotNow, die onlangs actie voerde tegen Democratische politici die zich stilhielden over het Israëlische geweld in Gaza. Het blijkt ook uit het succes van de ‘Return the Birthright’-campagne, waarmee jonge Amerikaanse joden kenbaar maken geen gebruik te willen maken van hun ‘recht’ op een gratis reis naar Israël, bekostigd door de Israëlische regering, terwijl Palestijnse vluchtelingen hun recht van terugkeer wordt ontzegd.
Tenslotte is er een groeiende deelname van joodse jongeren aan de internationale BDS-beweging, die Israël door middel van boycots, desinvesteringen en sancties (BDS) wil dwingen de rechten van de Palestijnen te respecteren. Onlangs stemden de studenten van het Barnard College in New York voor het terugtrekken van investeringen van hun universiteit uit acht bedrijven die betrokken zijn bij de illegale bezetting en kolonisering van Palestina. Het Barnard College is met 33 procent joodse studenten volgens The Jerusalem Post ‘de meest joodse universiteit van de VS’, afgezien van vier officiële joodse opleidingen.
Natalie Portman treedt in de voetsporen van een groeiend aantal artiesten die optredens en andere activiteiten annuleren wegens Israëls mensenrechtenschendingen. In december 2017 liet de Nieuw-Zeelandse popster Lorde weten af te zien van een gepland optreden in Tel Aviv. Eerder annuleerden onder anderen Roger Waters, Lauryn Hill, Stevie Wonder, Snoop Dog, Björk, Elvis Costello en Sinéad O’Connor optredens in Israël. Onlangs kwam daar de Russische feministische punkgroep Pussy Riot bij, hoewel de band geen duidelijke reden gaf voor de annulering.
Eerder al weigerden de filmsterren Meg Ryan en Dustin Hoffman op een filmfestival in Jeruzalem te verschijnen, terwijl collega-sterren als Julianne Moore, Vanessa Redgrave, Jennifer Tilly en Cynthia Nixon hun steun uitspraken aan Israëlische artiesten die het vertikten om op te treden in Israëls illegale kolonies (‘nederzettingen’) in bezet Palestina.
