Jan Keulen is journalist, gespecialiseerd in het Midden-Oosten. Keulen werkte als correspondent voor onder andere de Volkskrant en NOS in Libanon, Egypte, Mexico en Jordanië. Hij was directeur van het Doha Center for Media Freedom en van The Rights Forum. Keulen is auteur van boeken over het Midden-Oosten en Latijns-Amerika.
11 oktober 2019 Lees meer overDe Spanjaard Josep Borrell, de beoogde nieuwe buitenlandvertegenwoordiger van de EU, is een criticus van Israëls bezettingspolitiek. De vraag is of hij in staat zal zijn een krachtiger Israël/Palestina-beleid te voeren dan zijn voorgangster Federica Mogherini.
Wat hebben politici in Tel Aviv en Jeruzalem, pro-Israël-activisten in Europa en Catalaanse nationalisten gemeenschappelijk? Ze hebben allen een bloedhekel aan de Spaanse minister van Buitenlandse Zaken Josep Borrell. Deze veterane politicus is de beoogde Hoge Vertegenwoordiger voor Buitenlandse Zaken en Veiligheid van de nieuwe Europese Commissie die op 1 november aantreedt.
De 72-jarige sociaaldemocraat Borrell is geboren en getogen in Catalonië, maar fel gekant tegen de Catalaanse onafhankelijkheid. Catalaanse nationalisten, zowel van uiterst-rechts tot links, vrezen zijn scherpe tong en zijn goed gefundeerde argumenten tegen hun streven in Catalonië een onafhankelijke republiek te stichten.
Hij staat ook bekend als een criticus van de Israëlische bezettingspolitiek en voorstander van de erkenning van de staat Palestina. ‘Er breken moeilijke tijden aan voor de relatie tussen de EU en Israël, vrees ik’, reageerde de SGP-Europarlementariër Bas Belder op Twitter, toen de kandidatuur van Borrell in juli bekend werd. Belder is sinds jaar en dag een uitgesproken pleitbezorger van Netanyahu’s bezettingspolitiek in het Europarlement.
Borrell werd op 7 oktober tijdens een hoorzitting aan de tand gevoeld door de Commissie Buitenlandse Zaken van het Europees Parlement. Het was de één na laatste horde die hij moest nemen om Hoge Vertegenwoordiger voor Buitenlandse Zaken en Veiligheid te worden. Op 23 oktober stemt het Europees Parlement over de voltallige nieuwe Europese Commissie van Ursula von der Leyen, inclusief dus over de benoeming van Josep Borrell.
De Europarlementariërs hadden een aantal kritische vragen voor hem in petto, onder andere over zijn opvattingen over de onafhankelijkheid van Kosovo, waar hij als Spaans minister tegen was. Immers: waarom wel een onafhankelijk Kosovo en geen onafhankelijk Catalonië? Maar veel vuurwerk leverde de hoorzitting niet op. Borrell beloofde zijn eerste reis als Hoge Commissaris naar Kosovo en Servië te maken en prioriteit te geven aan het oplossen van de problemen in de Westelijke Balkan.
De kwestie-Israël/Palestina werd tijdens de hoorzitting in het voorbijgaan genoemd, evenals de obligate wenselijkheid van een tweestatenoplossing. Maar veel werd er niet over gezegd. Volgens de meeste Spaanse en Europese media doorstond Borrell de hoorzitting, die als een soort examen geldt voor het lidmaatschap van de Europese Commissie, glansrijk. De meeste politieke fracties in het Europarlement steunen zijn benoeming en het is dan ook praktisch zeker dat hij op 1 november wordt geïnstalleerd als de nieuwe hoogste baas van de Europese diplomatie en opvolger van de Italiaanse Federica Mogherini.
In Israëlische politieke kringen zijn ze niet bepaald blij met Borrell. Had hij er niet voor gezorgd dat Spanje het – voor Israël vernietigende – rapport van de VN-Mensenrechtenraad volmondig steunde? In dit rapport wordt het optreden van het Israëlische leger in Gaza in het voorjaar van 2018 scherp bekritiseerd. In het centrumlinkse online dagblad Republica schreef Borrell dat de viering van de zeventigste verjaardag van de staat Israël gedrenkt was in het bloed van ‘Zwarte Maandag’, toen Israëlische militairen een bloedbad aanrichtten bij het grenshek met Gaza. Dit toonde volgens hem aan hoe ‘een groot deel van de Israëlische politiek en maatschappij de Palestijnen van hun menselijkheid hebben ontdaan’.
In hetzelfde artikel beklaagt Borrell zich erover dat de gebeurtenissen in Gaza ook aantonen hoe beperkt de rol van de EU is op het wereldtoneel. ‘Wat betreft het Palestijns-Israëlisch conflict betreft valt er weinig te verwachten van Europa. Haar verdeeldheid maakt haar meer machteloos dan in welke andere kwestie dan ook.’
De vraag is wat Borrell gaat doen aan deze frustratie nu hij Federica Mogherini opvolgt.
Zijn ambitie is om het Europees buitenlandbeleid ‘méér te laten zijn dan de minimale gemene deler’ van de politiek van de lidstaten. Dat was precies wat Federica Mogherini werd verweten: ze worstelde met een tot op het bot verdeeld Europa, met name wat betreft het dossier-Israël/Palestina. Landen als Oostenrijk, Tsjechië, Slowakije, Hongarije, Polen en Roemenië nemen duidelijk meer pro-Israëlische standpunten in dan de meeste West-Europese landen, die kritisch zijn op de bezetting en het Israëlische nederzettingenbeleid. Onder andere de Hongaarse premier Viktor Orbán, een politieke soul mate van Netanyahu, lag voortdurend dwars bij het formuleren van een gemeenschappelijke Europese stellingname in de kwestie-Israël/Palestina.
De EU-politiek van de laatste decennia in het Midden-Oosten is er meer één geweest van payer dan van player. In de periode 2017-2020 stelde de EU meer dan 1,1 miljard euro beschikbaar voor de Palestijnse Autoriteit. In 2018 kwam daar, op jaarbasis, nog eens 350 miljoen euro bij als economische hulp en extra bijdrage voor de VN-organisatie voor Palestijnse vluchtelingen, de UNRWA.
Intussen is Europa er niet in geslaagd het Israëlisch-Palestijnse vredesproces vlot te trekken en wil het met de opbouw van een Palestijnse staat – door de agressieve Israëlische bezettingspolitiek maar ook door interne Palestijnse verdeeldheid – niet echt vlotten. De door de EU voorgestane tweestatenoplossing lijkt onrealistisch nu in de praktijk een one state reality is ontstaan en Israël in 2018 de, door de EU veroordeelde, ‘Natiestaat-wet’ afkondigde, die Israël omschrijft als de exclusieve natiestaat van het joodse volk.
Ook Mogherini was niet bepaald geliefd in Jeruzalem. Ze bracht één keer een bezoek aan Israël, net na haar aantreden als Hoge Commissaris in 2014. In 2015 leidde het besluit van de EU om producten uit bezet gebied van speciale etiketten te voorzien tot een verdere botsing. De in principe jaarlijkse Associatieraad van Israël en de EU is al sinds 2012 niet meer bijeen geweest.
Ondertussen bleef het Associatieverdrag tussen de EU en Israël, dat Israël onder andere gunstige handelsvoorwaarden biedt, gewoon van kracht. Dit ondanks artikel 2 van dit verdrag, dat stelt dat de betrekkingen tussen beide partijen gestoeld moeten zijn ‘op eerbiediging van de mensenrechten en democratische beginselen’. Israël schendt bij voortduring op grove wijze de Palestijnse mensenrechten, maar de economische, militaire en ideologische belangen van de Europese lidstaten staan kennelijk een daadkrachtiger optreden tegen Israël in de weg.
Zal Borrell Mogherini achternagaan en evenmin in staat zijn met een effectieve politiek op te komen voor de door de EU bepleite tweestatenoplossing?
Borrells streven een krachtiger gemeenschappelijk Europees geluid te laten horen is loffelijk, maar ook hij weet dat hij moet leven met de realiteit dat de buitenlandse politiek nu juist een prerogatief blijft van de 28 Europese nationale regeringen. Desondanks hield hij in Brussel een vurig pleidooi voor een meer assertieve rol van de EU op het wereldtoneel. ‘De EU moet leren om de taal van de macht te gebruiken’, aldus Borrell tijdens de hoorzitting in Brussel. ‘Dit is niet de wereld die de EU wilde. Maar ik ben ervan overtuigd dat we genoeg in huis hebben om de uitdagingen van de buitenwereld aan te gaan.’
Een van de instrumenten die Borrell tot zijn beschikking heeft is een krachtiger beleid voeren op het gebied van de mensenrechten. Als geconstateerd moet worden dat er sprake is van een one state reality in Israël/Palestina is het geheel in lijn met Europese normen en waarden om te pleiten voor gelijke rechten voor alle inwoners in dat gebied. Volgens het internationaal recht is apartheid een misdaad.
De nieuwe Hoge Commissaris zou zich van een meer assertieve toon kunnen bedienen in zijn communicatie met Israël. Brussel blijft uiteraard vasthouden aan de tweestatenoplossing, geheel in lijn met de internationale legaliteit. Maar dat wil niet zeggen dat de Europese politiek zich niets hoeft aan te trekken van de dagelijkse realiteiten in Israël/Palestina. Borrell zou, namens de EU, de meer dan gerechtvaardigde vraag aan Israël kunnen stellen: wat willen jullie nu eigenlijk? Accepteren jullie een Palestijnse staat? Zo nee, wat zijn dan de alternatieven?
Een Europese politiek die gebaseerd is op het toekomstbeeld van twee staten, waarin Israëli’s en Palestijnen om verschillende redenen niet of nauwelijks meer geloven, kan ten enenmale geen vruchtbare resultaten opleveren. De doorgewinterde politicus Josep Borrell weet dat als geen ander.
Het probleem is allang niet meer de bezetting. Het probleem is het gedogen ervan.
Ramsey Nasr Schrijver / dichter / acteur
