De honger grijpt om zich heen in de Gazastrook, waar Israël al maanden nauwelijks voedsel binnenlaat. Een op de drie mensen eet dagen achtereen niets. Inmiddels zijn er zeker 147 mensen, van wie 88 kinderen, gestorven van de honger, als gevolg van Israëls opzettelijk gecreëerde hongersnood. Volgens het Wereldvoedselprogramma van de Verenigde Naties heeft de hele bevolking in Gaza een acuut tekort aan voedsel en hebben 70.000 kinderen dringend behandeling nodig wegens ondervoeding.
Terwijl eindeloze rijen trucks met humanitaire hulp staan te wachten aan de grens, doet Israël er nog een cynisch schepje bovenop: het staat nu ‘voedseldroppings’ toe. Dat sluit aan bij de leugen van Israël dat er voldoende hulp is in Gaza, maar dat de Verenigde Naties die weigert uit te delen. Door het gooien van eten uit vliegtuigen kan Israël doen alsof het niet aan hen ligt dat de Palestijnen in Gaza sterven van de honger, en het juist probeert de bevolking te helpen.
Zondag werden de eerste spullen uit vliegtuigen gegooid. Professionele hulpverleners hebben er geen goed woord voor over en noemen het een ‘groteske afleiding’ van de bewust gecreëerde hongersnood. Droppings zijn inefficiënt, de hulp komt niet terecht bij de mensen die het het hardst nodig hebben, het is relatief duur, bij lange na niet genoeg, en het is onveilig. Inmiddels zijn er gewonden gevallen door neerkomende pakketten.
Wat doet uithongering met een lichaam? En stel dat er wel op korte termijn voedsel binnenkomt, valt er dan van te herstellen? The Rights Forum vroeg het aan twee artsen, en concludeert: vooral kinderen herstellen nooit meer helemaal.
Wat gebeurt er in een lichaam als het langdurig te weinig of geen eten krijgt?
Internist Fransje Snijders, actief voor Artsen voor Gaza: ‘Het gaat opgeslagen voorraden aanspreken. Eerst koolhydraten, dan vet. Als die zijn uitgeput, gaat het lichaam suiker maken uit eiwitten, wat leidt tot afbraak van spieren. Dan word je zwak en moe.’
‘Het hongergevoel neemt geleidelijk af en er komen vaak buikrampen voor in de plaats. De stofwisseling gaat op een lager pitje, het hart pompt trager. Je wordt duizelig als je staat, en je krijgt het koud omdat het lichaam niet in staat is de temperatuur vast te houden. Dat heeft weer effect op je concentratie, die steeds slechter wordt.’
‘Na een week of vijf met nauwelijks of geen voedsel, word je slaperig en verward. Daarna word je gehoor aangetast en je zicht, en je krijgt slikproblemen. Door een tekort aan vitamine B1 nemen neurologische klachten toe: verwardheid, vergeetachtigheid.’
‘Uiteindelijk kunnen organen als de nieren en de lever hun werk niet meer goed doen. Het immuunsysteem werkt minder goed, wat de kans op infecties vergroot. De hartspier raakt ook verder aangetast: die wordt steeds dunner. Tot het niet meer gaat.’
Werkt het net zo in een kinderlichaam?
Kinderarts en kindergeneeskundig adviseur bij Artsen zonder Grenzen Harriët Roggeveen: ‘In principe wel. Maar bij kinderen wordt er door honger ook minder groeihormoon aangemaakt. Zowel de lichamelijke groei als die van de hersenen stagneert.’
‘Als tienermeisjes ondervoed raken, stopt de menstruatie. Dus de normale ontwikkeling tot vrouw komt tot stilstand. Dat herstelt zich meestal wel weer, áls de voedselsituatie verbetert, maar dat duurt wel een tijd. Deze meisjes zijn sowieso een kwetsbare groep in tijden dat een samenleving onder extreme stress staat.’
Palestijnen in Gaza over honger
Journalist en schrijver Malak Hijazi, in een essay voor One World: ‘Ik werkte aan een stuk over honger terwijl ik er middenin zat. Maar dat schreef ik niet in het artikel, want het ging niet over mij. Het ging over een moeder die probeerde haar baby in leven te houden tijdens de donkerste dagen van haar leven. Haar lijden voelde dringender dan het mijne.’
Kinderarts Musab Farwana, in The Guardian: ‘Kinderen lijden hier al bijna twee jaar honger. Ook al voelden ze zich soms vol, het gaat niet alleen om vol zijn, het gaat om het binnenkrijgen van de voedingsstoffen die het lichaam nodig heeft. En die zijn er niet.’
Tareq Abu Azzoum, journalist, vertelde Al-Jazeera dat ‘honger net zo dodelijk is geworden als de bommen. Families vragen niet langer om genoeg voedsel, maar om welk voedsel dan ook.’ Palestijnen in Gaza beschrijven hun situatie als ‘een langzame, pijnlijke dood, in een door Israël geregisseerde verhongering’, aldus Abu Azzoum.
Zijn kinderen ook op andere manieren kwetsbaar?
‘Ik denk vooral aan kinderziektes, en dan met name de erg besmettelijke mazelen. Mazelen en ondervoeding versterken elkaar, onder andere omdat de mazelen een enorm beroep doet op het toch al verzwakte immuunsysteem. De vaccinatiecampagnes liggen stil in Gaza, dus er groeit een groep kinderen op die hier extra kwetsbaar voor is.’
‘Zorg voor moeders is ook cruciaal, vooral moeders die borstvoeding geven. Ondervoeding en stress kunnen ervoor zorgen dat de melk niet toeschiet als je de baby aanlegt. Dat maakt het moeilijk of onmogelijk voor de baby om te drinken. Het kind kan zelfs een afkeer krijgen van de borst omdat het niet lukt. Dat is natuurlijk heel gevaarlijk als er geen alternatieven zijn.’
Is schade door ondervoeding en uithongering te herstellen?
Snijders: ‘Niet altijd. Van bijvoorbeeld hongerstakers is bekend dat ze hun leven lang nierproblemen kunnen hebben. De lever herstelt vaak wel. Maar het is belangrijk dat er, als er weer eten beschikbaar is, dit met beleid weer op te bouwen.’
Roggeveen: ‘Kinderen bij wie de groei door ondervoeding wordt geremd, kunnen herstellen als ze hooguit drie à vier jaar oud waren toen ze ondervoed waren. Daarna wordt het moeilijker. De geremde groei heeft invloed op je uiteindelijke lengte en gewicht, maar bijvoorbeeld ook op je leervermogen en concentratie. Waar ik me ook ernstig zorgen over maak, is de emotionele ontwikkeling van kinderen in Gaza. Het hele gezin lijdt onder extreem trauma, gezinnen staan onder hoogspanning, en dat neem je de rest van je leven mee. Het emotioneel trauma is gigantisch.’
Is voedsel voldoende om te herstellen van de lichamelijke gevolgen?
Snijders: ‘Nee. Herstellen van ernstige ondervoeding vergt een behandeling, en als er complicaties zijn, is ziekenhuisopname nodig. Er liggen gevaren op de loer. Als je bijvoorbeeld weer koolhydraten – die worden afgebroken tot suiker – gaat eten, moet het mineraal fosfaat toegediend worden. Als reactie wordt er namelijk meer insuline aangemaakt. Door de insuline gaan suiker en fosfaat de lichaamscellen in, en daalt het fosfaatgehalte in het bloed. Voeg je geen fosfaat toe, dan kan dat onder andere tot ademhalingsproblemen en hartritmestoornissen leiden.’
‘Ik maak me ook zorgen om vitamine B1-tekorten. Het lichaam heeft daar wel een voorraadje van, maar na langdurig te weinig of te eenzijdig voedsel, raakt die voorraad op. Als je dan weer gaat eten, heeft het lichaam ineens veel B1 nodig. Is dat er niet of wordt het niet bijgegeven, dan kun je extreem verward raken en onherstelbare hersenschade oplopen. Dat kan zelfs tot dementie leiden.’
Roggeveen: ‘Schoon water is belangrijk. Sowieso, maar ook om kinderen de zogeheten Ready to Use Therapeutic Food te geven. Dat is door de Wereldgezondheidsorganisatie ontwikkeld voedsel met de juiste vitaminen en mineralen. Grotere kinderen kunnen dat zo eten, maar voor jonge kinderen moet je het aanlengen met schoon water. Als dat er niet is, heb je een probleem. Water is ook belangrijk omdat je, als je weer gaat eten, diarree kunt krijgen omdat de darmen niet goed werken. Dan kun je uitgedroogd raken, of je houdt het eten helemaal niet binnen.’
