De onrust over de tapkamers van de Nederlandse politie is niet beperkt tot falende apparatuur en onnodige risico’s die zijn verbonden met de Israëlische leveranciers. Ook is sprake van politieke vooringenomenheid en morele ontsporing.
In de Tweede Kamer zijn de alarmbellen afgegaan over de recente berichtgeving van NRC over het tapkamersysteem van de Nederlandse politie. Die kwestie heeft een breed perspectief en lange historie, getuige publicaties van onder meer De Groene, Trouw, Nieuwsuur (video, artikel), opnieuw NRC en de Volkskrant tussen 2002 en afgelopen week. In een serie artikelen gaat The Rights Forum de komende dagen in op een aantal onderbelichte facetten. In dit eerste stuk zetten we de grootste problemen op een rij.
Er bestaan zorgen over het falen van zowel het bestaande als nieuw-aangekochte tapkamersysteem van de Nederlandse politie, met ingrijpende gevolgen voor vitale taken als beveiliging en opsporing, en voor de politieorganisatie zelf. NRC schreef over verziekte verhoudingen binnen de betreffende afdeling. Het bestaande systeem van de Israëlische leverancier Verint is na elf jaar niet langer tegen zijn taken opgewassen terwijl het in januari 2019 aangekochte systeem van Elbit nog steeds niet werkt; in andere landen, waaronder België, is het nieuwe systeem naar verluidt al afgeschreven.
Daarnaast bestaan zorgen over cyberspionage door de Israëlische leveranciers. Al vanaf 2018 wordt het kabinet daar door zijn belangrijkste adviseurs en de Algemene Inlichtingen- en Veiligheidsdienst (AIVD) voor gewaarschuwd. Bovendien speelt de verdenking van spionage al sinds 2002, en is die niet beperkt tot de tapkamers van de politie. Destijds bleken Israëlische systemen in gebruik bij de veiligheidsdiensten en op ministeries. Ook nu nog draait Israëlische apparatuur op vitale plaatsen binnen de overheid. Een overzicht ontbreekt.
Ook zijn er zorgen over privacybescherming in het aftaptraject. De organisatie Bits of Freedom kreeg na een Wob-verzoek en juridische procedure inzicht in een beoordeling (audit) van het politietapsysteem uit 2018. Die bracht problemen en falend beleid aan het licht. Zijn die nu opgelost? Nee, schreef de organisatie in februari van dit jaar. Nee, bleek ook uit de recente NRC-publicatie. Nu het kabinet heeft laten weten dat het systeem nog een jaar in werking moet blijven is een nieuwe audit urgent.
De zorgen over de Nederlandse cyber security zijn verder toegenomen sinds in 2014 het Pegasus-schandaal losbarstte. Wereldwijd blijken journalisten, dissidenten, activisten, advocaten, diplomaten, parlementariërs, ministers en zelfs staatshoofden afgeluisterd met de spionage-software (spyware) Pegasus van het Israëlische bedrijf NSO Group. In 2021 maakte The Pegasus Project de omvang van het schandaal duidelijk. Ook in Nederland is Pegasus ingezet, schreven we eind vorig jaar, wijzend op de vermoedelijk Israëlische operator DOME die hier actief was. De vraag wie schuilgaat achter die naam staat nog open.
In alle tumult rond NSO Group bleven andere spyware-leveranciers goeddeels onopgemerkt. Eén daarvan was het Israëlische Cyberbit, dat na onderzoek van The Citizen Lab in 2017 tegen de lamp liep. Cyberbit is een dochteronderneming van Elbit, de leverancier van het nieuwe tapsysteem van de Nederlandse politie. Onbekend is of spyware van Cyberbit of andere aan Elbit gelieerde bedrijven tegen Nederlanders of Nederlandse belangen is ingezet.
In 2016 werd bekend dat de juriste Nada Kiswanson – namens Palestijnse ngo’s betrokken bij de aanlevering van dossiers aan het Internationaal Strafhof in Den Haag – werd bespioneerd, geïntimideerd en bedreigd. Het OM moest zijn onderzoek naar de dader afsluiten wegens ‘onvoldoende leads’, maar alle vingers wezen naar de Israëlische geheime dienst Mossad. Eind 2017 publiceerden we een overzichtsartikel van alle middelen die Israël en zijn internationale lobby inzetten ter bestrijding van onwelgevallige stemmen.
De tapkamerkwestie legt nog een ander onderwerp bloot in de vorm van de samenwerking met Elbit. Dat bedrijf is betrokken bij oorlogsmisdaden en de productie van verboden clustermunitie. Maar, redeneert het kabinet, er wordt alleen gewerkt met dochterbedrijf Cyber Intelligence, niet met moeder Elbit. Met dergelijke woordspelletjes ontduikt het kabinet het eigen mensenrechtenbeleid. Bovendien houdt het zich niet aan de eigen redenering: in juli 2021 trad het ministerie van Economische Zaken op als promotor van Elbit voor het Nederlandse bedrijfsleven.
Dit alles roept de vraag op waarom het kabinet tegen alle logica en waarschuwingen, en ondanks bewezen problemen en risico’s, toch telkens kiest voor Israëlische leveranciers. Steeds weer wordt voor de hand liggend beleid vermeden en wordt gezocht naar geitenpaadjes om dat te ondermijnen. Opmerkelijk is dat daarbij steeds VVD-bewindslieden achter het stuur zitten, die bekendstaan om hun uitgesproken pro-Israëlpolitiek. Het lijkt er sterk op dat die politieke voorkeur ten koste gaat van de Nederlandse cyberveiligheid en internationaalrechtelijke verplichtingen.
Het zijn deze factoren die samenkomen in de tapkamerkwestie en de alarmbellen deden afgaan. Verantwoordelijk minister van Justitie en Veiligheid Dilan Yesilgöz trachtte met een Kamerbrief en antwoorden op Kamervragen van de PVV, SGP en Bij1 de rust te herstellen. Dat is niet gelukt. Haar boodschap ‘Het komt goed’ is niet overtuigend en laat veel vragen onbeantwoord. Om die reden gaat The Rights Forum komende periode onder de noemer ‘Bits of Elbit’ in op een aantal facetten die tot dusver weinig of geen aandacht hebben gehad.
