📍 Universiteit Leiden, Lipsiusgebouw, Cleveringaplaats 1, Leiden
🕒 Te zien tot en met vrijdag 13 juni
Israël heeft tijdens zijn genocidale campagne in Gaza systematisch vrijwel alle universiteiten verwoest. Het vormt de cumulatie van decennia beleid om het Palestijnse onderwijssysteem af te breken. Een groep stafleden en studenten van de Universiteit Leiden brengt deze scholasticide onder de aandacht.
Het is een wat moeilijke term, ‘scholasticide’. De Palestijnse politicoloog Karma Nabulsi introduceerde hem in 2009 om de systematische vernietiging van Palestijnse onderwijsinstellingen door Israël te omschrijven.
‘Onderwijs in een bezette maatschappij heeft een enorme kracht’, zei ze in een interview met de Britse krant The Guardian. ‘Vrijheid van denken staat in schril contrast met de apartheidsmuur, ketenende controleposten en verstikkende gevangenissen.’
Daarom heeft Israël sinds het begin van de bezetting in 1967 het Palestijnse onderwijs stelsematig vernietigd, stelde Nabulsi. ‘Ze [Israël] weten hoe belangrijk onderwijs is voor de Palestijnse traditie en revolutie. Dat kunnen ze niet verdragen, ze moeten het vernietigen.’ Een voorbeeld is de plundering van het Palestijnse onderzoekscentrum in Beiroet in 1982. Dit beleid van vernietiging werd ‘duidelijker dan ooit’ in 2009, toen Israël drie weken lang Gaza bombardeerde, daarbij meer dan 1.400 Palestijnen doodde en verschillende onderwijsinstellingen verwoestte.
Maar 2009 verbleekt met de schaal van verwoesting van onderwijsinstellingen sinds oktober 2023. Een groep studenten en stafleden van verschillende faculteiten van de Universiteit Leiden heeft in samenwerking met fotografen en getuigen in Gaza de scholasticide vastgelegd in een tentoonstelling, digitaal archief en onderzoeksproject: Picturing Scholasticide.
Foto’s van uitgebrande of tot ruïnes gebombardeerde universiteitsgebouwen hangen dicht langs of over elkaar aan een muur in de gang van het Lipsiusgebouw in het centrum van Leiden. Het ziet er enigszins provosorisch uit, en organisatoren vertellen dat dat de bedoeling is. De foto’s moeten ongepolijst en niet geframed worden gepresenteerd, maar ‘rauw’, om daarmee de kille werkelijkheid te weerspiegelen.
📍 Universiteit Leiden, Lipsiusgebouw, Cleveringaplaats 1, Leiden
🕒 Te zien tot en met vrijdag 13 juni
De foto’s worden begeleid door blaadjes papier waarop per universiteit wordt verteld wat ermee is gebeurd. Alle universiteiten in Gaza zijn volledig verwoest of dusdanig beschadigd dat ze niet meer gebruikt kunnen worden. De meeste waren al vroeg in de oorlog doelwit, in de periode van oktober 2023 tot februari 2024. Sommige werden met raketten beschoten, andere werden door het Israëlische leger met explosieven opgeblazen. Het maakt duidelijk dat de vernietiging van de universiteiten voor Israël een specifiek doel was.
Per universiteit heeft een team van Palestijnen in Gaza meegewerkt aan de expositie. Om zo’n project op te zetten te midden van een genocide is een enorme uitdaging. De onderzoekers hebben dat – terecht – onderdeel van de tentoonstelling gemaakt. Op de muur tegenover de foto’s hangen prints van de app-conversaties van een Leidse onderzoeker met een collega in Gaza. Ze laten zien hoe onvoorstelbaar gruwelijk de situatie is die Israël de Palestijnen oplegt:
Elke ochtend werken we hard om water te krijgen. We staan vanaf ‘s ochtends vroeg in de rij en wachten urenlang op de waterwagens. Eén iemand houdt een plek in de rij bezet, een ander draagt de watertanks naar de tenten. Na een korte rust gaan we in de rij staan bij gaarkeukens, waar het eten zo slecht is dat zelfs de katten het niet eten. In de middag gaan we op zoek naar hout voor vuur om brood te bakken.
De bezoeker leest mee met de hoop en opluchting in Gaza over het bestand dat in januari inging, en met de wanhoop en angst toen Israël het op 18 maart met een massaal bombardement eenzijdig verbrak:
Rond 2 uur ‘s nachts schrokken we wakker van het geluid van bombardementen van honderden vliegtuigen, het schreeuwen van vrouwen en kinderen, de geluiden van tankgranaten, vuur van machinegeweren. De terreur duurde tot 6 uur. Veel families zijn vertrokken uit het gebied, maar sommige families, onder wie de onze, weten niet waar ze naar toe kunnen. We hebben besloten te blijven en het lot dat God voor ons heeft bestemd af te wachten.
De onderzoekers benadrukken dat scholasticide verder gaat dan het vernielen van gebouwen. Door onderwijs onmogelijk te maken wordt een samenleving beroofd van haar mogelijkheid aan een toekomst te bouwen. Met het bombarderen of opblazen van archieven en bibliotheekcollecties wordt het collectieve geheugen en de geschiedenis van Gaza uitgewist. Het is de vernietiging van wortels en van hoop. En daarbij zijn niet alleen de gebouwen, maar ook de mensen die er studeerden of werkten doelwit. Israël heeft duizenden studenten, docenten en bestuursleden van universiteiten gedood.
Picturing Scholasticide heeft als primair doel om te documenteren, en vormt zo een daad van verzet tegen deze vorm van uitroeiing van Palestijns bestaan. De website van het project omvat informatie over de vernietigde universiteiten, ooggetuigenverslagen en overzichten van gedode studenten en stafleden. Het is de bedoeling dat het een ‘levende site’ wordt, waar informatie over slachtoffers en verwoestingen continu wordt aangevuld.
Het project wil ook de juridische consequenties van de scholasticide onder de aandacht brengen. Scholasticide toont aan dat Israël de intentie heeft om de Palestijnen als groep geheel of gedeeltelijk te vernietigen. Het vormt daarmee bewijsmateriaal voor genocide.
‘Het is een boodschap aan de wereld’, schrijft de Palestijnse onderzoeker Fadi, deelnemer aan het project, op de website. ‘Wat hier gebeurde was niet alleen een bombardement, maar een poging om het bewustzijn uit te wissen, de wil te breken en de toekomst te doden.’
Het was geen uitgemaakte zaak dat de fototentoonstelling doorgang kon vinden. Verschillende Leidse faculteiten wilden niet meewerken, waardoor de expositie werd veroordeeld tot de gang in het gebouw. De foto’s zijn bovendien slechts één week te zien. De onderzoekers zijn naarstig op zoek naar nieuwe locaties voor de tentoonstelling.
Los van de vraag of hen dat lukt: het digitale archief vormt op zichzelf een cruciaal testament van de schaal en impact van de gruweldaden van Israël. ‘Wij droegen de verantwoordelijkheid om de herinnering aan het onderwijs in Gaza te bewaren’, schrijft onderzoeker Fadi. ‘We documenteerden de inkt voordat die droogde, de dromen voordat ze werden vergeten en de waarheden voordat ze konden worden uitgewist.’
