Met zijn plan geeft Trump Israël toestemming een deel van de Westelijke Jordaanoever in te lijven, en daar begint het deze week al mee. Voor de Palestijnen resteert als troostprijs een toekomstig autonoom ministaatje. Het verlies van hun rechten moeten zij wegspoelen met de belofte van economische voorspoed.
Het gezelschap genodigden dat dinsdag Donald Trumps presentatie van zijn ‘Deal of the Century’ bijwoonde vormde een teken aan de wand. Het bestond uit Republikeinse ministers en politici, Israëlische functionarissen, Amerikaanse donoren en andere zogenoemde ‘vrienden van Israël’. Een CNN-correspondent omschreef het gezelschap als de ‘rechtse extended family van Trump en Netanyahu’.
Premier Netanyahu zelf, die eerder dinsdag officieel werd aangeklaagd wegens omkoping en fraude in drie strafzaken, stond naast Trump tijdens diens presentatie en mocht ook zelf een toespraak houden. Net als Trump kreeg hij de ene ovatie na de andere. De Palestijnen, die Trump vanwege zijn anti-Palestijnse politiek twee jaar geleden in de ban deden, schitterden door afwezigheid. Dat doen zij grosso modo ook in het Amerikaanse vredesplan, waarin hun rechten onder het tapijt worden geveegd.
‘Vision for Peace, Prosperity and a Brighter Future’ is de naam van het plan. Het is de politieke component van een breder plan, waarvan de economische poot – ‘Peace to Prosperity’ – afgelopen zomer al werd gepresenteerd. Daarin worden de Palestijnen investeringen ter hoogte van 44 miljard euro voorgehouden als zij met het politieke plan instemmen. Dan is de VS ook bereid eerder getroffen strafmaatregelen terug te draaien. De kans daarop is echter, zoals wij in een vooruitblik al constateerden, zo goed als nul. Het voorstel is een harde klap in Palestijns gezicht.
Na Trumps bekende slogan ‘America first’ is het nu ‘Israel first’. Ondanks lippendienst aan Palestijnse belangen is het plan geheel vanuit Israëlisch perspectief en belang geschreven. Waar de Palestijnen over de hele linie afstand moeten doen van rechten, schrijft Israël hun verlies als winst bij. Worden de Palestijnen overladen met voorwaarden om de troostprijsjes binnen te halen, Israël hoeft bij wijze van spreken alleen te controleren of de Palestijnen hun examens halen.
Ook in de omschrijving van bijvoorbeeld de situatie in Gaza en het ontstaan van het Palestijnse vluchtelingenprobleem wordt de Israëlische lezing aangehouden. Die houdt in dat alle problemen te wijten zijn aan respectievelijk Hamas en de Arabische landen in samenwerking met de VN-organisatie voor Palestijnse vluchtelingen (UNRWA). Israël zelf draagt geen verantwoordelijkheid. Op tal van plaatsen heeft het plan een onmiskenbaar bevoogdende toon: ‘Wij weten wat goed voor jullie is, veel beter dan jullie zelf.’
De hoofdprijs die in het plan voor de Palestijnen is weggelegd is dat zij onder strenge voorwaarden recht krijgen op een verbrokkeld eigen staatje, waarin zij een vorm van autonomie kunnen uitoefenen. Een groot deel van de Westelijke Jordaanoever raken zij kwijt aan Israël. Alle ‘nederzettingen’ en de Jordaanvallei worden in het voorstel deel van Israël. Als compensatie krijgen de Palestijnen twee enclaves in de Israëlische Naqab/Negev-woestijn.
Het plan is op papier een ‘voorstel’, bestaande uit ‘een gedetailleerde set aanbevelingen die het conflict kunnen oplossen’. Die moeten door beide partijen worden bestudeerd en gewogen om te bepalen of het voorstel een basis is voor onderhandelingen. ‘Alleen zij kunnen besluiten om gezamenlijk een duuzame vrede te smeden’, heet het in het plan. De details kunnen ‘door de partijen samen worden uitgewerkt en uitonderhandeld’. De gedachte is dat die onderhandelingen tot vrede leiden, waarna het Israëlisch-Palestijnse conflict ‘is beëindigd’.
De Palestijnen krijgen vier jaar de tijd om over het voorstel na te denken, zei Trump tijdens de presentatie. Tot die tijd blijft het gebied dat bedoeld is voor hun ministaat wat hem betreft ‘open’.
Dat klinkt allemaal veel mooier dan het is, want ondertussen heeft Israël de vrijheid de nederzettingen en de Jordaanvallei alvast in te lijven. Direct na de bijeenkomst in het Witte Huis kondigde Netanyahu aan die inlijving aanstaande zondag met het kabinet te zullen bespreken, en snel daarna andere annexaties te zullen agenderen. In het door Trump goedgekeurde ‘Israël’ kunnen wat Netanyahu betreft alle remmen los. De premier voelt zich bevrijd van VN-resoluties en de Europese druk om de tweestatenoplossing te accepteren.
Het plan van Trump is helemaal geen ‘voorstel’. De essentie ervan is dat Israëlische verlangens worden ingewilligd door een supermacht die in staat is in de Veiligheidsraad iedere oppositie met een veto de kop in te drukken. Israël kan in vérgaande mate zijn gang gaan en zal alles op alles zetten om voldongen feiten, facts on the ground, te scheppen.
Voor de Palestijnen is hun autonome ministaatje het hoogst haalbare. Het verlies van hun rechten moeten zij wegslikken met de beloofde economische voorspoed, al is nog niet duidelijk wie daarvoor gaat betalen. Gaan zij niet akkoord, dan zit er niets anders op dan onder de huidige bezetting voort te leven.
In het onderstaande zetten we de hoofdpunten van het plan op een rij. De komende dagen besteden we aandacht aan de reacties en geven we onze eigen visie op het plan.
Jeruzalem
Trump erkende eind 2017 Jeruzalem al als hoofdstad van Israël, en verhuisde in mei 2018 de Amerikaanse ambassade naar de stad, daarmee de Palestijnse rechten op Jeruzalem van tafel vegend. In lijn daarmee heet Jeruzalem in het plan de ‘ongedeelde hoofdstad van Israël’.
Voor de Palestijnen resteert het recht om in de wijken van Oost-Jeruzalem die door de ‘Veiligheidsmuur’ van de stad zijn gescheiden de hoofdstad van hun toekomstige staat te vestigen. Die mogen zij dan ‘Al-Quds’ – de Arabische benaming voor Jeruzalem – noemen en de VS zal er een ambassade openen. Wat betreft het beheer van de heilige plaatsen in de stad blijft in het plan alles bij het oude.
Nederzettingen en Jordaanvallei
Alle onder internationaal recht illegale Israëlische nederzettingen (’groot en klein’) worden in het plan ingelijfd door Israël. Datzelfde geldt, volgens de toelichting die Netanyahu na afloop van de presentatie gaf, voor de ‘buitenposten’ (‘outposts’), hoewel die zelfs onder Israëlisch recht illegaal zijn. Ook de Jordaanvallei wordt in het plan deel van Israël.
Palestijnse staat
De VS is onder voorwaarden bereid akkoord te gaan met de ‘stichting van een Palestijnse staat’. Die staat is niet gebaseerd op de grenzen van voor de Zesdaagse Oorlog van juni 1967, zoals in de internationaal gewenste tweestatenoplossing, maar bestaat uit een lappendeken van enclaves. Die zijn omgeven door Israëlisch grondgebied en verbonden door tunnels en viaducten. Gaza en de Westoever worden in het plan verbonden door een tunnel of viaduct. De verbinding krijgt een hogesnelheidslijn.
Het verlies van het grondgebied op de Westoever wordt gecompenseerd met twee enclaves in de Naqab-woestijn (Negev) in Israël, langs de grens met de Egyptische Sinaï. Een weg verbindt ze met de Gazastrook.
Vanuit de Palestijnse enclaves op de Westoever leiden twee wegen door de Israëlische Jordaanvallei naar de grensovergangen met Jordanië. De wegen worden gecontroleerd door Israël.
Binnen de Palestijnse enclaves op de Westoever komen 15 Israëlische enclaves, bestaande uit evenzovele nederzettingen, die met Israël worden verbonden door wegen. Israël is verantwoordelijk voor de veiligheid van nederzettingen en wegen. Tijdens eventuele vredesonderhandelingen zal Israël afzien van uitbreiding van deze nederzettingen.
Andersom vormen Palestijnse plaatsen kleine enclaves in Israëlisch gebied. Wegen verbinden ze met de rest van Palestina. Hun veiligheid wordt gegarandeerd door Israël.
Israël krijgt de ‘verantwoordelijkheid voor de veiligheid’ in het hele gebied ten westen van de rivier de Jordaan, inclusief de controle over het luchtruim en het ‘elektromachnetische spectrum’. Het heeft het recht de situatie in Palestina met behulp van drones en andere technologische middelen in de gaten te houden.
Palestina is in het plan een gedemilitariseerde staat, het krijgt geen leger. Israël krijgt het recht in Palestina in te grijpen als het verboden militaire of andere ‘vijandige’ activiteiten vermoed. Voor bouwprojecten in de buurt van de grens hebben de Palestijnse autoriteiten ‘veiligheidstoestemming’ van Israël nodig.
De Palestijnen worden ‘zoveel mogelijk’ verantwoordelijk voor de interne veiligheid. Zij moeten aantonen dat de eigen veiligheidsdiensten daartoe in staat zijn. Israël krijgt één of meer ‘early warning stations’ in Palestina, en vrije toegang daartoe.
De Palestijnse regering mag geen leden van Hamas, Islamitische Jihad of soortgelijke bewegingen hebben, tenzij zij zich geheel aan het vredesplan committeren. De staat moet een aantoonbaar, zeer intensief anti-terrorismebeleid voeren, dat door Israël wordt beoordeeld.
De staat mag alleen verdragen met andere staten en internationale organisaties sluiten met goedkeuring van Israël. Het indienen van klachten bij internationale gerechtshoven is niet toegestaan. Alle lopende Palestijnse klachten tegen Israël of zijn onderdanen bij het Internationaal Strafhof, het Internationaal Gerechtshof en andere tribunalen moeten worden ingetrokken.
De staat dient de betalingen aan Palestijnen in Israëlische gevangenissen en aan families van gedode Palestijnen – door Israël en de Israël-lobby ‘terreursalarissen’ genoemd – direct te staken. Daarnaast moet ze ervoor zorgen dat er een eind komt aan alle vormen van ‘ophitsing tegen Israël’. Schoolboeken en -programma’s moeten vrij zijn van ‘haat’ en ‘het aanzetten tot criminaliteit of geweld’.
De staat Palestina dient Israël te erkennen als ‘de natiestaat van het joodse volk’. Andersom erkent Israël Palestina als ‘de natiestaat van het Palestijnse volk’.
Gaza
Gaza wordt verbonden met twee enclaves in de Israëlische Naqab/Negev, die aan de staat Palestina worden toegevoegd als compensatie voor het Palestijnse gebied dat op de Westoever in Israëlische handen komt.
Hamas, Islamitische Jihad en ‘andere terreurgroepen’ dienen te worden ontwapend en Gaza wordt net als de Westoever gedemilitariseerd. Het bestuur moet in handen komen van de Palestijnse Autoriteit of een andere partij die voor Israël acceptabel is. Israël controleert de territoriale wateren van Gaza en houdt controle op de landgrenzen.
Vijf jaar na sluiting van een eventueel vredesakkoord krijgen de Palestijnen, met Israëls goedvinden, het recht een eiland voor de kust van Gaza aan te leggen, waar zij een haven en een luchthaven voor kleine vliegtuigen mogen bouwen.
Grenzen
Israël houdt controle op alle grensovergangen. Alle personen en goederen die Palestina ingaan worden gecheckt door Israëlische functionarissen. In feite wordt met Trumps plan een ‘Groot-Israël’ gecreëerd, met daarbinnen een uit enclaves bestaande Palestijnse staat met beperkte bevoegdheden.
Vluchtelingen
De vluchtelingen die in 1947-1949 uit hun woonplaatsen in het huidige Israël zijn verdreven verliezen hun recht van terugkeer. Dat geldt ook voor hun nakomelingen. Israël hoeft geen enkele vluchteling op te nemen, noch compensatie te betalen voor geconfisqueerde eigendommen.
Voor deze vluchtelingen, en voor de vluchtelingen die in 1967 uit Oost-Jeruzalem en van de Westoever zijn verdreven, wordt in beperkte mate vestiging in de Palestijnse staat mogelijk. De rest van hen moet worden opgenomen door de landen waar zij nu verblijven, of door landen van de Organisatie voor Islamitische Samenwerking, op voorwaarde dat die daartoe bereid zijn.
In het plan van Trump heet dit ‘een rechtvaardige en realistische oplossing van het vluchtelingenprobleem’. Ondertekening van een Palestijns-Israëlisch vredesakkoord betekent dat zowel de status van Palestijnse vluchteling als de UNRWA ophoudt te bestaan. De zorg voor de vluchtelingen komt te liggen bij de staten waar zij verblijven.
