Als landen als Nederland geen actie ondernemen, blijft in Israël/Palestina de status quo gehandhaafd die een rechtvaardige vrede steeds verder buiten bereik brengt. Dat is de voornaamste les uit onderzoek van de RAND Corporation. Een wake-up call voor Den Haag.
De Amerikaanse denktank RAND Corporation deed onderzoek onder alle bij het conflict betrokken bevolkingsgroepen, te weten Joodse Israëli’s, Palestijnse Israëli’s, Palestijnen uit Gaza en Palestijnen van de Westelijke Jordaanoever. Hen werd gevraagd zich uit te spreken over vijf ‘alternatieven in het Israëlisch-Palestijns conflict’. Die alternatieven zijn: de tweestatenoplossing, de éénstaatoplossing, een confederatie, Israëlische annexatie van het C-gebied (Area C) van de Westoever, en handhaving van de status quo. Op 10 februari verscheen het rapport Alternatives in the Israeli-Palestinian Conflict.
Aandacht voor de alternatieven is belangrijk vanwege de groeiende twijfel aan de haalbaarheid van de tweestatenoplossing, schrijft RAND. Een belangrijke vaststelling, zeker voor politiek Den Haag, waar deze realiteit nog niet erg wil doordringen. Nederland blijft ‘onveranderd inzetten op de tweestatenoplossing’, zei minister-president Mark Rutte eerder deze week. In het licht van de voortwoekerende Israëlische kolonisering van Palestijns gebied klinkt dat even standvastig als wereldvreemd.
Het onderzoek is een luide waarschuwing, want de voornaamste les daaruit is: zonder fundamentele internationale beleidswijziging blijft de status quo de ontwikkelingen dicteren en raakt niet alleen de tweestatenoplossing, maar iedere politieke oplossing verder buiten bereik. Dat betekent niet alleen verlenging van het bestaande grootschalige onrecht, maar ook verdere verankering van wat de Israëlische mensenrechtenorganisatie B’Tselem onlangs omschreef als ‘een apartheidsregime, gebouwd op Joodse suprematie’. Wil de internationale gemeenschap dat voorkomen, dan is actief ingrijpen geboden.
Geen van de vijf alternatieven die RAND voorlegde kon binnen de onderzochte bevolkingsgroepen op instemming van een meerderheid rekenen. Op één uitzondering na: zestig procent van de Joodse Israëli’s is voor handhaving van de status quo. Alle Palestijnen zijn daar faliekant tegen, maar een kenmerk van de status quo is nu juist dat hun stem en rechten worden genegeerd.
De status quo is geen situatie van evenwicht tussen twee min of meer gelijkwaardige partijen, maar van hegemonie van een oppermachtige overheerser over een rechteloze overheerste. De status quo geeft al 53 jaar een proces van Israëlische overheersing te zien, waarbij illegale kolonisering van bezet gebied hand in hand gaat met onderdrukking en terrorisering van de Palestijnse bevolking. Daarbij maakt Israël zich schuldig aan tal van misdaden die volgens het oprichtingsverdrag van het Internationaal Strafhof – het Statuut van Rome – oorlogsmisdaden en misdaden tegen de menselijkheid zijn.
Onderdeel van de status quo is ook de schizofrene opstelling van de internationale gemeenschap, waaronder Nederland en de EU. Die bekritiseert Israël weliswaar in alle toonaarden, maar weigert sancties tegen het land te treffen, waardoor dat straffeloos z’n gang kan blijven gaan. Den Haag en Brussel geven de Israëlische kolonisten zelfs een steun in de rug door economische relaties met hen toe te staan. Nederlandse en andere Europese overheden doen zelf zaken met militaire en andere bedrijven die in de bekende dubbelrol van facilitator en profiteur direct bij de Israëlische bezetting en kolonisering zijn betrokken.
Het is de status quo die de, zoals RAND het noemt, groeiende twijfel aan de haalbaarheid van de tweestatenoplossing heeft doen ontstaan. Zelfs de EU lijkt het punt genaderd die oplossing – 25 jaar lang door Den Haag en Brussel gepropageerd als ‘enige duurzame oplossing’ – onhaalbaar te verklaren. Vorig jaar maakte Israël zich op om een groot deel van de bezette Westoever formeel in te lijven, te ‘annexeren’. Die stap werd opgeschort, maar intussen gaat de feitelijke annexatie ongehinderd door en maken Israëls politieke kopstukken eensgezind duidelijk dat formele inlijving slechts een kwestie van tijd is. Het onderzoek van RAND wijst uit dat hun politiek kan rekenen op instemming van een meerderheid van de Joods-Israëlische bevolking.
Doorbreking van de status quo vereist een andere internationale aanpak dan de gebruikelijke, concluderen de onderzoekers: een aanpak waarin de nadruk niet ligt op economische voordelen – een kennelijke verwijzing naar de ‘Deal of the Century’ van Donald Trump, waarin een toekomstbeeld van economische voorspoed de Palestijnen moest verleiden veel van hun rechten op te geven – maar zeker zo sterk op veiligheidsgaranties en het kweken van vertrouwen in de voordelen van vrede. Die aanpak is noodzakelijk gezien ‘het diepe wantrouwen en de uitgesproken vijandigheid van Joodse Israëli’s en Palestijnen jegens elkaar’, onderstrepen de onderzoekers. Overigens heerst binnen alle onderzochte groepen ook een sterk wantrouwen jegens de eigen politieke leiders.
Zonder onder de onderzochte bevolkingsgroepen op instemming van een meerderheid te kunnen rekenen, is de tweestatenoplossing het alternatief dat de meeste steun geniet, schrijft RAND. Onder Palestijnse Israëli’s en Palestijnen op de Westoever scoort dit alternatief het hoogst, terwijl het voor Joodse Israëli’s en Palestijnen in Gaza op de tweede plaats komt, na respectievelijk de status quo en de éénstaatoplossing. Onder alle groepen bestaat echter diepe twijfel aan de haalbaarheid.
Onder Joodse Israëli’s is sprake van ‘angst, xenofobie en een bereidheid om af te zien van democratische basisprincipes als het gaat om de rechten van Palestijnen’. Dat verklaart de voorkeur voor de status quo binnen deze groep, ‘ongeacht de potentiële consequenties op de langere termijn’. Onder de Palestijnen signaleren de onderzoekers draagvlak voor de tweestatenoplossing, op voorwaarde dat de staat Palestina een geografische eenheid vormt, politiek onafhankelijk is, over een eigen leger beschikt en controle over de eigen grenzen heeft.
Voor de internationale gemeenschap is er urgent werk aan de winkel, is de voornaamste les uit het onderzoek. Blijft zij volharden in haar huidige opstelling, dan raakt een politieke oplossing buiten bereik en blijft vrede een, zoals de onderzoekers het noemen, ‘romantische notie’.
