De Duitse gemeente Dortmund herriep de toekenning van een literaire prijs aan de Pakistaans-Britse schrijfster Kamila Shamsie vanwege haar solidariteit met de BDS-beweging. In open brieven hekelen driehonderd schrijvers en 170 academici de ‘bestraffing’ van Shamsie.
De eerste open brief verscheen op 23 september in de London Review of Books onder de titel ‘Het recht om te boycotten’. Driehonderd schrijvers, afkomstig uit alle windstreken, spreken hun afkeuring uit over de intrekking van de prijs voor Kamila Shamsie door het stadsbestuur van Dortmund. Zij noemen de maatregel een ‘bestraffing’ van Shamsie vanwege haar politieke opvattingen. Zij vragen zich af ‘wat de betekenis is van een literaire prijs die fundamentele vrijheden ondermijnt’:
What is the meaning of a literary award that undermines the right to advocate for human rights, the principles of freedom of conscience and expression and the freedom to criticise? Without these art and culture become meaningless luxuries.
Een dag na publicatie van de brief verscheen op de website Jadaliyya een tweede open brief, ondertekend door 170 (voornamelijke Amerikaanse) academici. Zij schrijven dat de intrekking van de prijs haaks staat op de thema’s tolerantie en verzoening die met de prijs verbonden zijn:
Since Kamila Shamsie not only engages these themes directly in her fiction, but also exhorts the values of justice and fairness in her lectures and public writings it is a sign of dark times that the City of Dortmund is punishing a writer for her support and advocacy of human rights.
Op 6 september kende Dortmund de Pakistaans-Britse schrijfster de Nelly Sachs-prijs toe, de literaire prijs van de stad. De prijs wordt om de twee jaar uitgereikt en is vernoemd naar de Duits-joodse dichteres en schrijfster Nelly Sachs, in 1966 winnares van de Nobelprijs voor Literatuur. Shamsie werd bekroond voor haar ‘buitengewone literaire werk’.
Op 18 september kwam de stad op de toekenning terug. In een persbericht stelde ze dat ‘de jury zich, ondanks voorafgaand onderzoek, niet bewust was dat de auteur sinds 2014 heeft deelgenomen aan boycotmaatregelen tegen de Israëlische regering vanwege diens Palestina-beleid’. Die ‘politieke positionering’ staat haaks op het verbindende en tolerante karakter van de prijs, schrijft de jury:
Kamila Shamsie’s political positioning to actively participate in the cultural boycott as part of the BDS (Boycott Desinvestment Sanctions) campaign against the Israeli government is clearly in contradiction to the statutory objectives of the award and the spirit of the Nelly Sachs Prize. […] This contrasts with the claim of the Nelly Sachs Prize to proclaim and exemplify reconciliation among peoples and cultures.
Shamsie’s deelname aan de genoemde ‘boycotmaatregelen’ werd onder de aandacht gebracht door het Duitse politieke blog Ruhrbarone. Dat meldde op 10 september dat Shamsie samenwerking met Israëlische uitgevers uit de weg gaat vanwege hun banden met de Israëlische staat. Het blog citeert een uitspraak van haar uit een reportage van 14 maanden geleden:
I would be very happy to be published in Hebrew, but I don’t know of any (fiction) publisher of Hebrew who is not Israeli, and I understand that there is no Israeli publisher who is completely unentangled from the state. I do not want to cross the picket line formed by Palestinian civil society, which has asked everyone who wants to change the situation to not cooperate with organizations that are in any way complicit with the Israeli state.
Shamsie geeft expliciet gehoor aan de BDS-oproep van 170 Palestijnse maatschappelijke organisaties uit 2005. Zij riepen de internationale gemeenschap op om Israël door middel van boycots, desinvesteringen en sancties (BDS) te dwingen de Palestijnse rechten en het internationaal recht te respecteren. Overigens maakte Shamsie al in februari 2015 in de krant The Guardian bekend dat zij zich, samen met meer dan zevenhonderd andere kunstenaars, aansloot bij de culturele boycot van Israël.
De Ruhrbarone-auteur bedient zich in zijn artikel van de bekende stemmingmakerij tegen BDS. Hij noemt BDS ‘antisemitisch’ en brengt Shamsie in verband met ‘het ondersteunen van de vernietiging van Israël’. Verder wijst hij de jury van de prijs erop dat Dortmund zich begin dit jaar heeft gebonden aan een verklaring waarin de BDS-campagne antisemitisch wordt genoemd en de gemeente een boycot van BDS-betrokkenen aankondigt. In die verklaring heet het dat:
[…] organisaties, verenigingen en personen die […] oproepen tot anti-joodse of anti-Israëlische boycots, zulke boycots steunen of overeenkomstige propaganda verspreiden (bijvoorbeeld de BDS-campagne), of die anderszins antisemitisch ageren, geen accommodaties en terreinen ter beschikking wordt gesteld. Dienovereenkomstig wordt samenwerking met groepen en personen die aan deze criteria voldoen afgewezen.
Op 11 september meldt Ruhrbarone in een tweede artikel dat voormalig Groenen-parlementariër Volker Beck de burgemeester van Dortmund in een brief en persbericht oproept de ‘obscene’ toekenning van de prijs aan de ‘anti-israëlische schrijfster’ terug te draaien. Drie dagen later neemt de jury dat besluit en nog eens vier dagen later wordt het naar buiten gebracht.
Diezelfde Volker Beck deed in 2016, als lid van een Duits-Israëlische parlementaire commissie, een beroep op de burgemeester van Bayreuth om de toekenning van een stedelijke prijs aan de Amerikaanse, door vrouwen geleide vredesorganisatie CodePink terug te draaien. Ook in dit geval was solidariteit met BDS (dat volgens Beck ‘joodse Israëli’s boycot omdat zij joods zijn’) de steen des aanstoot. Becks oproep ging gepaard met een lastercampagne tegen CodePink in The Jerusalem Post en Duitse media.
In een lezenswaardig verslag van de gang van zaken lichtte CodePink, dat een sterk joods karakter heeft maar door Israël als persona non grata op een zwarte lijst is geplaatst, haar steun voor de BDS-beweging toe. In tegenstelling tot Dortmund bleef Bayreuth ondanks alle stemmingmakerij bij zijn besluit: de gemeenteraad stemde in met de toekenning van de prijs aan CodePink.
In een reactie op het intrekken van de prijs noemt Shamsie het ‘schandalig’ dat de BDS-beweging door de jury wordt afgeschilderd als ‘onbehoorlijk en onrechtvaardig’. Zij steunt de beweging omdat die op geweldloze wijze druk zet op de Israëlische regering vanwege diens ‘discriminerende en onmenselijke’ optreden tegen Palestijnen. Ze herinnert onder meer aan de recente aankondiging van (demissionair) premier Benjamin Netanyahu om een fors deel van de Palestijnse Westelijke Jordaanoever te annexeren.
Shamsie onderstreept dat haar politieke stellingname behoort tot het domein van ‘de vrijheid van geweten en de vrijheid van expressie’. Zij riep het stadsbestuur van Dortmund op haar reactie online te publiceren, maar daar werd geen gehoor aan gegeven. Om die reden namen de driehonderd schrijvers die zich tegen het besluit van Dortmund keerden haar reactie op in hun open brief.
Shamsie krijgt ook bijval van individuele collega’s, die het besluit van Dortmund hekelen en wijzen op de gevaren van censuur en het smoren van het debat over de kwestie-Palestina/Israël. De Pakistaans-Britse schrijver Aamer Hussein, lid van The Royal Society of Literature, onderstreept de ‘voorbeeldige integriteit en morele moed’ van Shamsie:
She has always been a writer and public intellectual of exemplary integrity, honesty and moral courage, and I am quite frankly amazed that any prize should be withdrawn from a writer for her defence of human rights.
Tegenover The Guardian wijst de Egyptisch-Britse schrijfster Ahdaf Soueif op het internationale offensief – ze spreekt van ‘a new McCarthyism’ – om debat over de politieke en mensenrechten van de Palestijnen de kop in te drukken. Dat offensief manifesteert zich met name in Duitsland, stelt ze, daarbij refererend aan de zogenoemde ‘Oorlog tegen BDS’ die door The Rights Forum veelvuldig onder de aandacht is gebracht. Dat offensief is gedoemd te mislukken, stelt Soueif, maar stelt schrijvers en anderen voor een principiële keuze:
So it really is up to each individual and each organisation to choose whether they’re on the side of freedom of conscience and expression or on the side of a reactionary political censorship. Attempting to shut down a conversation on the issue of Palestinian political and human rights – an issue which so many have taken to their hearts – is simply not going to work.
Soueif krijgt in dezelfde krant bijval van Jodie Ginsberg, directeur van Index on Censorship, een organisatie die zich wereldwijd inzet voor de bescherming van de vrijheid van meningsuiting. Maatregelen zoals die tegen Shamsie hebben een averechts effect, stelt ze; ze leiden niet tot meer begrip tussen mensen, maar beperken juist de mogelijkheden daarvoor:
An award meant to recognise a writer for ‘outstanding literary contributions to the promotion of understanding between peoples’ has been withdrawn because the writer personally supports a non-violent movement that is intended to focus attention on respect for universal human rights. […] The result will be the very opposite of what the prize organisers seek to achieve: a narrowing of voices and therefore fewer opportunities to promote understanding between people.
