Rita Baroud is een Palestijnse journalist en Safe Haven Fellow aan het NIAS. Ze komt uit Gaza en leeft momenteel in ballingschap in Amsterdam. In essays voor The Rights Forum reflecteert ze op hoe Europa omgaat met de genocide, en met haar als overlevende.
Ik schrijf deze tekst niet in een comfortabele universiteitsbibliotheek of een elegant Parijs café. Ik schrijf omdat ik getuige ben geweest van iets gewelddadigers dan moord: van hoe de waarheid relatief wordt zodra het slachtoffer Palestijns is.
Twee jaar lang heb ik een live uitgezonden genocide gevolgd. Twee lange jaren van bloed, van kinderen gevangen in een niet-bestaan , van lichamen verdwenen onder puin, zonder naam, zonder graf, zonder archief dat hun herinnering bewaart. Twee jaar lang draaiden de camera’s, deden ooggetuigen overal verslag van hun belevenissen, werden de misdaden in detail geregistreerd en kon de wereld vrij beschikken over al het bewijsmateriaal.
De wereld keek met ons mee – niet in het donker maar op klaarlichte dag. VN-experts spraken openlijk van genocide. Het Internationaal Strafhof stelde een formeel onderzoek in en vaardigde arrestatiebevelen uit tegen Israëlische functionarissen. Het internationaal recht stelt ondubbelzinnige normen.
Aan bewijsmateriaal geen gebrek. Niets was onduidelijk. En toch… veranderde er niets. Diplomatieke relaties liepen door. Wapendeals liepen door. Politieke allianties bleven ongewijzigd. Ik realiseerde me uiteindelijk dat gebrek aan informatie nooit het probleem is geweest.
Het ontbreekt het Westen niet aan feiten. Het ontbreekt het Westen aan wil. Die wil bestaat niet als het bloed dat vloeit Palestijns is.
In Europa heb ik geleerd dat pijn wordt afgemeten aan geografie. In Parijs, in Amsterdam, in Brussel, in Berlijn hoor ik dezelfde verhaallijn, anders ingekleed: ‘We leven mee met de slachtoffers… maar de situatie is gecompliceerd.’
In Oekraïne was de situatie niet gecompliceerd. In Rwanda was de situatie niet gecompliceerd. Toen al die mensen op één avond werden vermoord in een Frans café was de situatie niet gecompliceerd. Het wordt pas gecompliceerd nu het slachtoffer Palestijns is.
Vrijheid is in het Westen geen universeel principe. Vrijheid is een privilege – de vraag is steeds: voor wie?
In het Westen wordt de journalist die het verhaal van Israël in twijfel trekt bestraft of ontslagen. De academicus die het woord ‘genocide’ gebruikt, ziet zijn carrière ten onder gaan in een disciplinair dossier. De activist die op straat komt met de foto van een kind onder het puin wordt een bedreiging van de ‘openbare orde’.
Je mag wel iets zeggen, maar alleen als je taal esthetisch verantwoord blijft… zacht… apolitiek… geschikt voor gevoelige oren… niet storend voor de witte ethische architectuur waarop de Westerse identiteit is gebouwd.
Het Westen is niet bang voor het bloed van Gaza. Het Westen is doodsbang om toe te geven dat het dat bloed heeft gezien – en heeft gezwegen. Een vrouw van zestig vroeg me een paar weken geleden vriendelijk bij een lezing in Europa: ‘Hoe kun je nog spreken? Waar haal je die kracht vandaan?’
Ik wist niet hoe ik haar kon zeggen dat spreken voor ons geen teken van kracht is. Spreken is het laatste tere membraan tussen ons en de totale ineenstorting. Een kind in Deir al-Balah zei eens tegen me: ‘Mijn moeder weet niet wat elektriciteit betekent… maar ik weet wat een bombardement betekent.’
Dat ene zinnetje had genoeg moeten zijn om het ethisch besef van hele continenten aan het wankelen te brengen. Maar dat deed het niet. En de ballingschap maakte alles scherper.
Ik geloofde, voordat ik Gaza verliet, dat overleven een soort tijdelijke verlossing zou zijn. Ik had nooit gedacht dat overleven een volgend slagveld kon worden. In Amsterdam werd elk gesprek, elk gezelschap, elke terloopse politieke opmerking in een café, elke workshop over ‘internationaal recht’ op de universiteit een volgende kennismaking met hypocrisie. Mensen vroegen me om behoedzaam over de dood te spreken. Om de verschrikking te desinfecteren. Om genocide te beschrijven als in een literatuurseminar, niet als een misdaad.
De verwachting was telkens: spreek zo zacht dat we je kunnen consumeren zonder ongemak. Wees een poëzie producerende vluchteling die dankbaar is voor het leven – geen getuige wier verslag een aanklacht is.
Ballingschap is niet geografisch. Ballingschap is psychologisch. Ballingschap is wakker worden in een wereld die je laat leven… enkel om het besef tot zwijgen te brengen van waarom andere mensen zoals jij stierven.
Op de universiteit hier worden Palestijnse studies niet uit de syllabus gebannen. Ze worden geneutraliseerd. Tot theorie gemaakt. Gaza wordt tot een ‘case’ gemaakt voor academische modellen en academisch prestige. Men wil kennis opdoen uit onze wonden zonder de morele tol te betalen voor het luisteren. Studenten worden bestraft als ze spandoeken dragen. Docenten krijgen stille waarschuwingen.
Financiering van onderzoek is afhankelijk van taal die de waarheid verwatert. Panels spreken van ‘evenwichtig narratief’ terwijl de genocide in real time gaande is. En Europa gelooft graag dat dit vrijheid is. Academia werd een volgende grenscontrolepost.
En dan is er de cultuursector – het meest gewelddadige van alle maskers. Westerse instellingen willen Palestijns trauma als content. Festivals willen Palestijns lijden als filmmateriaal. Museums willen Palestijns lijden als politieke esthetiek. Uitgevers willen Palestijns lijden als literair product.
Ze willen onze catastrofe gebruiken als creatieve brandstof – maar ze willen geen verantwoordelijkheid dragen, geen aansprakelijkheid, geen confrontatie. Pijn wordt een exportproduct. Lijden wordt handelswaar. Genocide wordt een genre. Europa wil zich de tragedie toe-eigenen zonder zijn vingers te branden aan de politiek die haar heeft voortgebracht. Wij mogen sterven in schoonheid – maar zonder aanklacht.
De EU kan vandaag nog verdragen opschorten, militaire samenwerking bevriezen, wapenleveringen staken, surveillancetechnologie tegenhouden – maar waar ze voor kiest is gecoördineerde stilte. Elegante stilte. Er is altijd een technische rechtvaardiging, een juridische voetnoot, een procedurele vertraging.
Dit is geen onpartijdigheid. Dit is medewerking. En de Europese media – het rijk van selectieve empathie – zijn de coauteurs van dit morele verval. De redactie bepaalt wie compassie verdient en wie kruisverhoor. De redactie bepaalt wiens dood tragisch is en wiens dood statistiek. En plotseling wordt genocide een ‘debat’, een kwestie van interpretatie, een verschil van gezichtspunt. Zo wordt gerechtigheid een geografisch privilege.
Ik schrijf niet om te bewijzen dat we menselijk zijn. Ik bezwijk haast onder de last van het bewijzen dat we menselijk zijn. Ik schrijf omdat de taal teruggeëist moet worden. Omdat stilte de dood in een andere vorm is.
Het Westen wil een Palestijn die vriendelijk is, poëtisch, zacht, esthetisch dramatisch – maar onschadelijk voor de ethische orde. Het Westen heeft geen plaats voor de Palestijn die zonder omwegen wijst op de medeplichtigheid. Het wil verzet zonder verzet. Een lichaam zonder beschuldiging. Een verhaal zonder aanklacht.
De vraag nu is niet: ziet de wereld het? De vraag is: wil de wereld het zien? Is gerechtigheid een universele waarde? Of is het een geografisch privilege, gebaseerd op de keuze welk bloed kostbaar is en welk bloed overtollig?
De dubbele moraal is geen retorisch concept. Spreken van een dubbele moraal is geen intellectuele kritiek. De dubbele moraal is een systeem. Waar we nu getuige van zijn is niet het falen van het Westen. Waar we nu getuige van zijn is de ontmaskering van het Westen.
