Jasper Schaaf is filosoof. Dit artikel verscheen eerder op zijn blog ‘Filosofie en politiek’.
18 April 2019 Lees meer overDe Volkskrant publiceerde een tendentieus artikel over de presentatie van Dries van Agts nieuwe boek, ‘Palestina in doodsnood’. De presentatie zou symbolisch zijn voor ‘de teloorgang van de Palestijnse zaak’. Over inhoud en betekenis van het boek geen woord. Filosoof Jasper Schaaf reageert.
Cynisme is een vijand. Cynisme verheft zich op een valse manier boven sociale betrokkenheid. Het is dikdoen en verhullen. Verhullen dat men zelf niet meer durft. Cynisme betekent afhaken. Een cynische houding demobiliseert. Het roept natuurlijk niet meer op, maar het is veel erger, het roept vooral op niets meer te doen. Wegkijken met een uitroepteken.
Het is vluchtgedrag, het lijkt soms stoer maar is een vervreemding. Bijvoorbeeld een angst om de rechtse hoofdstroom te verlaten, tegen die stroom op te gaan roeien. De cynicus weet misschien nog dat hij ooit tegen de stroom in wilde gaan. Daar had hij argumenten voor, die hij nu wegstopt achter zijn of haar cynisme.
Het is ook een drogreden, het wijst met geringschatting in woord en houding op de ander die nog wel durft, maar het gaat vooral om de eigen capitulatie. Cynisme, het is onvrij. Cynisme voert weg van de inhoud, ver van de zaken waar het echt om gaat.
In mijn boek Actief socialisme en vrijheid (1) stel ik dat er in de politiek ‘twee fatale C’s’ aan de orde kunnen zijn, die alles kunnen verknoeien: cynisme en corruptie (pp. 123-124). Deze twee horen vaak bij elkaar. Kort gezegd: wanneer men de eigen politiek zelf niet meer gelooft treedt vaak antisolidaire zelfverrijking op en een cynische houding en machtspolitiek die dat goedpraten en toedekken.
Het gaat dan om cynisme ten aanzien van menselijk leven, waarden en alle cultuur. Vaak samen met corruptie, het vermeende eigenbelang extreem laten gelden, want ‘Iedereen doet dat toch immers?’ Hoeveel is er in landen waar socialistische veranderingen of sociale revoluties plaatsvonden niet ten onder gegaan door corruptie en cynisme?
Maar niet alleen daar. In onze huidige kapitalistische samenleving bestaat deze houding ook en is dat in de politiek, de journalistiek en de (sociale) media een drama. Het ontneemt (onder meer) heel veel vertrouwen in de mogelijkheden zelf wat te betekenen. Als cynisme wordt uitgedragen, waar moet de burger dan nog in geloven?
Soms staan er van die halfcynische stukjes in de kranten. Zijn ze misschien ook nog leuk bedoeld? Ze kunnen net zo erg zijn als de openlijk cynische, zo los van elke engagement en nog betweterig ook. Bijvoorbeeld als een soort oproep vooral niet meer de oude strijd te voeren, ook al is die feitelijk nog volop gaande.
Vrijdag 12 april jl. schreef Arnout Brouwers in de Volkskrant over het nieuwe boek van Dries van Agt, Palestina in doodsnood. De journalist beschrijft de sfeer van de presentatie en zijn beeld is duidelijk: nog wat heel oude mensen voeren een achterhoedegevecht. Terwijl de mislukking allang vaststaat: ‘Een handvol gepensioneerde zwaargewichten uit de vaderlandse politiek zit gebroederlijk naast een handvol linkse activisten – tastbaarder dan zo kan de teloorgang van de Palestijnse zaak niet worden.’
Enzovoort. Terwijl het artikel zwijgt over de betekenis van de inhoud die Van Agts boek heeft, eigenlijk wordt alleen de sfeer van de presentatie op tendentieuze wijze belicht.
Cynisch bedoeld of niet, het hele artikel voert wég van de inhoud, weg van de betrokkenheid, weg van de solidariteit en zelfs weg van de kritische vragen die daarbij ook kunnen worden gesteld.
Wég van Van Agts sterke oproep solidair te blijven, dat niet op te geven. Palestina, natuurlijk is er veel vertwijfeling. In het boek laat Van Agt dat goed zien, feitelijk, overzichtelijk, thematisch, genuanceerd en kritisch over fouten die ook Palestijnen begaan hebben. Dat laatste is belangrijk, juist de waarheid moet onder ogen worden gezien. Maar dat is toch geen reden om elke solidariteit met het Palestijnse volk op te geven?
Van Agt is genuanceerd en zelfs bijna mild over het feit dat er vaak zo weinig aandacht over is voor de Palestijnse zaak. Hij meent dat door oorlogen en noden elders ‘de aandacht voor de kwestie Israël-Palestina (is) verschrompeld’ (p. 6).
Het boek toont zo naar diverse kanten begrip, maar laat wel steeds de feiten tellen. Bijvoorbeeld over de kwalijke passieve of in wezen zelfs illegale handelspolitiek van de Europese Unie: ‘Heel wrang is het dat de EU aanzienlijk meer producten importeert uit de (illegale) Israëlische nederzettingen in Palestina, dan producten van Palestijnse makelij’ (p. 50). De Europese Unie blijkt dus als heler van gestolen goederen op te treden.
Hoe moeilijk ook, er zijn wegen te bewandelen, zoals de BDS-beweging doet. Deze richt zich op economische boycot, vergelijkbaar met de acties destijds tegen het Zuid-Afrikaanse apartheidsregiem. Die boycot droeg bij aan het verzwakken van de apartheidspolitiek. Zijn er betere wegen? Denk erover na, dat is de oproep die Van Agt uitdraagt.
Het boek is dun, maar heel feitelijk en helder, inclusief de aandacht voor discussiepunten die het moeilijke politieke onderwerp zal oproepen. Zo’n oproep is gewoon heel belangrijk. Voor de hele wereld. Volkeren opgeven? Ze in hun eigen sop laten gaarkoken?
De inhoud en de oproep tellen. Cynisme is een droevige houding. Anti-engagement. Respectloos voor de inhoud van het vraagstuk. Hoe lang kan iemand zich vrolijk maken over het feit dat ‘gepensioneerde zwaargewichten’ nog wel actief zijn, waar anderen de moed opgeven? Of over het feit dat blijkt dat heel uiteenlopende politieke richtingen elkaar wél kunnen vinden als het om de menselijke waardigheid gaat?
Lees dus liever Dries van Agt, Palestina in doodsnood.
1 Jasper Schaaf, Actief socialisme en vrijheid, Pleidooi voor hechtere linkse samenwerking, Doorbreek de vanzelfsprekendheid, Uitgeverij Damon, Eindhoven 2018.
Dit artikel verscheen eerder op zijn blog ‘Filosofie en politiek’.
Ik koester een diepgewortelde hoop op vrede in het midden-oosten met gerechtigheid als basis.
Doekle Terpstra
Bestuurder
