Maandag zou het eindelijk gebeuren. Na een jaar van uitstel en gekonkel, leek het erop dat de Europese Unie niet anders meer kon dan het EU-Israël Associatieverdrag opschorten. Maar ondanks de erkenning dat Israël de voorwaarden van het verdrag heeft geschonden, bleven sancties opnieuw uit.
Deze gang van zaken is kenmerkend voor de wijze waarop de EU al meer dan anderhalf jaar toekijkt bij Israëls genocide in Gaza, terwijl ze verplicht is – en de macht heeft – om die te voorkomen of te beëindigen. Die houding van de EU zal niet veranderen, blijkt uit onze analyse. En dat heeft gevolgen voor Nederland.
Politieke onwil
Op 20 juni publiceerde NRC een interview met Sigrid Kaag, de voormalige VN-coördinator voor hulp en wederopbouw voor Gaza. Kaag wijst daarin op de politieke onwil om de genocide in Gaza te stoppen en de internationale rechtsorde te beschermen.
‘We bevinden ons in een kritische fase, waarbij het internationaal oorlogsrecht in feite begraven is met de duizenden gedode kinderen in Gaza’, aldus Kaag. ‘Als de dood een verlossing wordt, zijn we heel erg van het pad af’, zei ze over de gevolgen voor de Palestijnen.
Tegen deze achtergrond kwamen de ministers van Buitenlandse Zaken van de EU-lidstaten op maandag 23 juni bijeen in Brussel. Op tafel van deze Raad Buitenlandse Zaken lag een EU-rapport met bewijzen dat Israël mensenrechten schendt – en daarmee de voorwaarden van het EU-Israël Associatieverdrag.
Dankzij dat verdrag geniet Israël substantiële handelsvoordelen. Dat maakt opschorting ervan een effectieve sanctie om Israël tot tot orde te roepen, ook omdat de EU Israëls belangrijkste handelspartner is. Maar de bijeenkomst werd illustratief voor de door Kaag bekritiseerde politieke onwil om maatregelen te nemen tegen Israël.
Scherpe tegenstelling
Voor aanvang drong de Spaanse minister van Buitenlandse Zaken José Manuel Albares aan op directe opschorting van het verdrag. ‘De tijd van woorden en verklaringen is voorbij’, zei de minister. ‘De Palestijnen in Gaza hebben geen tijd meer te verliezen.’
Albares kreeg steun van zijn Ierse collega Simon Harris, die stelde dat de EU direct in actie moet komen om de ‘gruwelijke genocide in Gaza’ te stoppen, en om te voorkomen dat de EU zelf schade oploopt. ‘Die mensenrechtenverplichtingen in het verdrag zijn niet louter leuk om te hebben. Ze betekenen iets, de geloofwaardigheid van de EU staat op het spel.’
Maar de hoop dat de bijeenkomst tot sancties tegen Israël zou leiden, werd door de Duitse minister Johann Wadephul op voorhand de kop ingedrukt. Die verklaarde dat Duitsland de opschorting van het Associatieverdrag zal blokkeren.
Tijdens de bijeenkomst sloten Italië, Oostenrijk, Hongarije en Griekenland zich bij Duitsland aan. ‘Ook minister Caspar Veldkamp hield de boot af’, schrijft de Volkskrant. Opmerkelijk, aangezien juist Veldkamp de initiator was van het voorliggende rapport. Volgens hem was nodig dat de EU een eigen onderzoek zou instellen naar de vraag of Israël de mensenrechten schendt. Dat onderzoek is dus klaar en het antwoord luidt ‘ja’.
Dat Veldkamp nu alsnog niet voor de opschorting van het Associatieverdrag is, suggereert dat het onderzoek slechts bedoeld was om tijd te rekken.
Daarvoor bestaan intussen meer indicaties. In juli en november 2024 blijken namelijk al vergelijkbare, diepgaandere EU-onderzoeken te hebben plaatsgevonden. Net als het nieuwe onderzoek kregen ze geen vervolg. Sterker, ze werden in de doofpot gestopt.
Hoe EU-onderzoek in de doofpot belandde
De Europese Unie, inclusief minister van Buitenlandse Zaken Caspar Veldkamp (NSC), is al sinds 11 november 2024 op de hoogte van het feit dat Israël mensenrechten schendt en oorlogsmisdaden begaat in Palestina.
Het rapport waaruit dat blijkt, werd uitgelekt naar EU Observer, die het deze maand integraal publiceerde. Het rapport legt de situatie in Palestina (de Westelijke Jordaanoever inclusief Oost-Jeruzalem, en Gaza), Libanon en Israël langs de meetlat van het internationaal recht. Het baseert zich volledig op de recente oordelen van onder meer de VN, het Internationaal Strafhof en het Internationaal Gerechtshof.
Dwarsligger Veldkamp
Het rapport werd op verzoek van de toenmalige EU-buitenlandchef Josep Borrell samengesteld door Olof Skoog, de speciale EU-vertegenwoordiger voor de mensenrechten. Het was bedoeld voor een bijeenkomst van de EU-ministers van Buitenlandse Zaken (de Raad Buitenlandse Zaken) op 18 november vorig jaar, waar besloten moest worden over opzegging van de ‘politieke dialoog’ met Israël (een onderdeel van het EU-Israël Associatieverdrag).
Maar die maatregel, waarvoor naar verluidt unanimiteit vereist was, werd geblokkeerd. In het verslag van de Duitse omroep Deutsche Welle wordt als dwarsligger specifiek minister Veldkamp genoemd. Dat nieuws ging aan Nederland voorbij en het rapport bleef ook elders vrijwel onopgemerkt. De reden daarvan is dat de Europese Commissie, naar verluidt voorzitter Ursula von der Leyen zelf, besloot het rapport van Skoog als ‘intern memo’ geheim te houden, zelfs voor het Europees Parlement.
Europarlementariërs reageerden woedend nadat zij deze maand kennisnamen van het rapport. Dat is terecht, maar toont ook aan hoe het met hun informatievoorziening is gesteld. Al in december publiceerde The Intercept namelijk uitvoerig over het ook toen al uitgelekte rapport. In die publicatie wordt ook gewezen op de aanbeveling van Skoog om een wapenembargo tegen Israël in te stellen, om zo een eind te maken aan de medeplichtigheid van landen als Duitsland, Frankrijk en Nederland. Op 18 november bleek dat echter onbespreekbaar.
Twee verzwegen rapporten
In mei werd het rapport door NRC terloops genoemd. Dit naar aanleiding van het voorstel van minister Veldkamp voor een Europees onderzoek. ‘Dat is al gedaan’, schreven we in reactie daarop. Inmiddels weten we dat ook het rapport van Skoog werd voorafgegaan door een eerdere versie, die al op 22 juli 2024 verscheen. Hoewel Veldkamp van beide rapporten op de hoogte was, verzweeg hij ze tegenover de Tweede Kamer.
Voor Veldkamp en zijn Europese collega-ministers kan dit gevolgen krijgen, schrijft The Intercept. Het feit dat zij op de hoogte waren van door de EU zélf onderzochte feiten, maar hebben nagelaten te handelen, maakt hen aanspreekbaar op medeplichtigheid.
Lees verder
Lees minder
EU-pad loopt dood
EU-buitenlandchef Kaja Kallas, onder wiens verantwoordelijkheid het recente rapport werd opgesteld, erkent de conclusies ervan, evenals het feit dat Israël de voorwaarden van het Associatieverdrag schendt. Maar de grote verschillen tussen de lidstaten – ze noemde de bijeenkomst ‘intens’ – bemoeilijken haar missie. Ze zei te willen afwachten wat de Europese regeringsleiders over de Israëlische genocide te zeggen hebben. Die komen deze donderdag in Brussel bijeen.
Aansluitend zal zij de Israëlische regering-Netanyahu onder druk proberen te zetten om het genocidale geweld in Gaza te staken en ongelimiteerde hulp toe te laten. Leidt dat tot niets, dan zal zij voor de volgende Raad Buitenlandse Zaken, op 15 juli, voorstellen doen voor opschorting van (delen van) het EU-Israël Associatieverdrag.
Maar om die voorstellen aangenomen te krijgen, is – afhankelijk van de zwaarte van de voorgestelde sancties – een ‘significante meerderheid’ of zelfs unanimiteit van de Europese ministers vereist. In sommige gevallen moet het initiatief voor sancties genomen worden door Ursula von der Leyen, voorzitter van de Europese Commissie, baas van Kallas en fanatiek supporter van Israël.
De conclusie is dat de EU tot 15 juli – en waarschijnlijk ook daarna – niets zal ondernemen om de Israëlische genocide te beëindigen. Als al ergens een ‘significante meerderheid’ voor te vinden is, zal het gaan om symbolische maatregelen en zeker niet om opschorting van het verdrag.
Nederlandse sancties
Dat heeft gevolgen voor Nederland. Het op het bord van de EU schuiven van de Nederlandse verplichting tot ingrijpen (‘samen staan we sterker’) leidt tot niets. Het spreekt boekdelen dat Veldkamp maandag niet samen met Spanje en Ierland voor sancties pleitte. Zo ziet de door Sigrid Kaag benoemde ‘politieke onwil’ er dus uit.
Die strategie mag niet worden gehonoreerd. Dat betekent dat Nederland op eigen gezag zijn plicht moet nakomen, zoals Nederlanders eisten tijdens de massaal bezochte Rode Lijn-manifestaties van 18 mei en 15 juni. Sancties tegen Israël kunnen niet langer uitblijven, al dan niet samen met landen als Spanje en Ierland. Dat blijft de inzet van The Rights Forum, en gelukkig die van vele anderen.
