De Gaza-oorlog noopt tot aandacht voor de context en de fundamentele vragen die daaruit voortvloeien. Israël bevindt zich op een doodlopende weg.
De afschuw over het doden van zeker 1.300 Israëli’s in de dorpen rond de Gazastrook door Hamasstrijders is groot. In grote delen van de wereld geldt dat nog sterker voor de aanvallen van het Israëlische leger op het dichtbevolkte Gaza. De Amerikaanse en Europese leiders reizen af en aan naar Israël en zij klinken standvastig: ‘Wij staan achter Israël!’ Maar er hangt een waas van onzekerheid over hun optreden.
Heeft Israël een plan? Luistert het land nog naar zijn vrienden in het Westen? Wie heeft het in Israël op dit moment voor het zeggen? Kan de politieke chaos daar leiden tot irrationele beslissingen? Tot een regionale oorlog die ook de belangen van de ‘vrienden van Israël’ ernstig zal schaden? De vraag die zo langzamerhand in deze maalstroom van geweld, wraak en onzekerheid gesteld moet worden: heeft de exclusief Joodse staat toekomst?
Om bij die kernvraag te komen moeten wij ons een weg zoeken langs de dagelijkse framing, de eenzijdige voorstelling van zaken van dit conflict. Bijvoorbeeld: 1. Sprekend over terrorisme gaat het uitsluitend over Hamas. Hamas is simpelweg ‘het Kwaad’, context en voorgeschiedenis doen er niet toe. 2. Israël heeft het recht zich te beschermen, dus het Israëlische leger (Israel Defense Force, IDF) mag/moet Hamas vernietigen. 3. Joods Israël deelt onze waarden, dus de vervolgacties door het IDF zijn bij voorbaat begrijpelijk en moeten slechts op hun effectiviteit worden beoordeeld en niet op grond van ethische normen.
Onder westerse politici wordt het onderwerp vermeden: de bevolking van Gaza wordt al jaren onder de duim gehouden met een militaire strategie die vrijwel geen onderscheid maakt tussen strijders en ‘niet-combattanten’ ofwel burgers. Terwijl dat in het internationaal humanitair recht een essentieel onderscheid is.
Hamas is één uitingsvorm van de wil tot verzet. Verzet is er ook op de Westelijke Jordaanoever (WJO) en in Oost-Jeruzalem. Daar vallen kolonistenbendes, gesteund door het IDF, burgers in Palestijnse dorpen aan. Er is dit jaar een recordaantal doden bij gevallen. Honderdduizenden veelal messianistische Joden voor wie dit heilige grond is staan daar tegenover drie miljoen Palestijnen.
In alle drie deze gebieden lukt het niet om de opstand van de Palestijnen de kop in te drukken. Hamas is deel van een veel groter historisch gebeuren waarin de bovenliggende partij koos voor geweld en tegen het zoeken naar een modus vivendi.
Context is dus noodzakelijk. Dat vindt bijvoorbeeld ook The Economist: ‘To understand this war, consider the territory’s past.’
De kleine Gazastrook, waar ruim twee miljoen mensen boven op elkaar moeten leven, maakt deel uit van het gebied – van de Middellandse Zee tot de Jordaan – waar de Israëlische staat en zijn leger het volledig voor het zeggen hebben. De bevolking van Gaza werd regelmatig gebombardeerd. Rond de jaarwisseling van 2008-2009 vielen er tweeduizend doden, onder wie vijfhonderd kinderen, en daarnaast elfduizend gewonden.
De meeste Gazaanse families zijn tijdens de Nakba van 1947-1949 door Joodse milities daarheen verjaagd. Nu leven zij opeengepakt in een openluchtgevangenis en lijden al decennia onder legergeweld, rantsoenering en totale uitzichtloosheid. De framing probeert deze context onder het tapijt te vegen.
Op het moment van schrijven zijn ongeveer 9.500 Gazanen, onder wie 3.900 kinderen, omgekomen, ruim 24 duizend gewond geraakt en 2.100 vermist, onder wie 1.250 kinderen – vermoedelijk liggen zij onder het puin van gebombardeerde gebouwen. Zij zijn het slachtoffer van twee legeronderdelen, de luchtmacht en de marine, die dood en verwoesting konden zaaien zonder ooit een Palestijn-op-de-grond tegen te komen.
Met de ‘vernietiging van Hamas’ door de landmacht is pas onlangs begonnen. Westerse regeringen pleitten voorzichtig voor uitstel, Israëls regering – een gelegenheidscoalitie van gezworen vijanden – is nog altijd grotendeels een black box. Weten de leiders in de VS en Europa die ‘achter Israël staan’ welk einddoel Israël nastreeft? Is er überhaupt een plan? De overlevenden vastzetten op een stuk grond in het zuiden van de strook, wachten tot Egypte onder de druk bezwijkt en dan ruim twee miljoen voor het merendeel jonge mensen de Sinaïwoestijn injagen? Die mensen komen terug en dat duurt geen tweeduizend jaar.
Israël had zijn landmacht tot nu toe hard nodig op de bezette WJO. De steden daar zijn inmiddels levensgevaarlijk voor de dienstplichtigen. Omdat ook de dorpen hardnekkig weerstand bieden tegen confiscaties van grond en andere eigendommen is het leger steeds meer gaan leunen op (deels gewapende) kolonisten. Dat laatste lijkt ertoe te leiden dat het leger op de WJO steeds minder zelf de regie heeft. Nu een deel van de landmacht richting Gaza gestuurd is krijgen de kolonisten nog meer de vrije hand en zij kregen inmiddels ook meer wapens. Die leveren zij niet meer in. Ook hier: Hamas is een onderdeel van een groter verhaal.
De Israëlische publicist Ron Segal klaagt over de financiële middelen die Israël al jaren verschuift van het gebied rond de Gazastrook naar de ‘beveiliging’ van de nederzettingen op de WJO. De seculiere Deborah Feldman wijst erop dat het gebrek aan militaire eenheden rond de Gazastrook (waar vooral seculiere Joodse immigranten wonen) het gevolg was van een keuze binnen de nationalistisch-religieuze Israëlische regering.
Hoe dit ook zij, de strategische betekenis hiervan is dat Israëls veiligheidsapparaat geen kans meer ziet om alles en iedereen in de gaten en onder druk te houden. Joods Israël is te klein voor een landmacht die miljoenen Palestijnen eronder kan houden. En zeker te klein om er daarnaast nog een luchtmacht op na te houden die Iran kan aanvallen, Libanon ‘terug het Stenen Tijdperk in kan bombarderen’ en wekelijks in Syrië bombardeert, en een marine die een vloot kernonderzeeërs tot in de Perzische Golf paraat houdt.
De regering van Israël heeft het gezag over een gebied – Israël plus bezette gebieden – met ruim veertien miljoen mensen, evenveel Joden als Palestijnen. De suprematie van het Joodse volksdeel is wettelijk vastgelegd. Dat is gewend geraakt om ‘de Palestijn’ als de vijand te zien. Het woordgebruik is navenant. Premier Netanyahu na de eerste bombardementen op woonwijken in Gaza: ‘Dit is pas het begin, wij zullen de vijand met wortel en tak uitroeien.’ De minister van Defensie: ‘Het zijn dieren in mensengedaante (human animals) en wij zullen ze ook zo behandelen.’
In elk geval voor Europa geldt dat het verhaal van de waardengemeenschap met Israël een dun verhaal is. De politieke leiders van Israël opereren binnen een glazen stolp met daaronder geradicaliseerde Joodse burgers. Europa en Israël hebben zich sinds het midden van de vorige eeuw in verschillende richtingen ontwikkeld. Bovendien is de Joods-Israëlische bevolking qua afkomst heel divers. De meest met Europa verwante Israëliërs, de Ashkenazim, verliezen steeds meer hun invloed op de ontwikkelingen in hun land.
Het offensief tegen Hamas drukt ons met de neus op de feiten:
1 De hoop dat de oplossing van deze strijd – Joodse versus Palestijnse bevolking – zal lopen via overleg en wederzijdse concessies is achterhaald. Daarmee ook de tweestatenoplossing.
2 Niet alleen in en rond Gaza, maar ook op de Westelijke Jordaanoever, begint het verzet van de Palestijnse bevolking de trekken van een burgeroorlog te krijgen.
3 De onderdrukking van deze potentiële burgeroorlog in Gaza (met circa 2,3 miljoen Palestijnen) en op de Westelijke Jordaanoever (ruim drie miljoen Palestijnen), plus de spanningen in Israël zelf (twee miljoen Palestijnen), in combinatie met spanningen aan de grens met Libanon en met Iran, gaan de mogelijkheden van de Israëlische veiligheidssector te boven.
Bovendien:
4 Als ook de jarenlange economische groei met Tel Aviv als centrum gaat haperen, dan valt een motief weg dat veel seculiere, goed opgeleide, westers georiënteerde Joden in Israël houdt. Dat versnelt de ontwikkeling in de richting van een Joodse theocratie met Jeruzalem als centrum.
De huidige exclusief Joodse staat wordt dan een doodlopende weg. Coalities van religieus geïnspireerde nationalistische en (ultra-)orthodoxe partijen hebben zich in het Israëlische politieke centrum gevestigd. Dat en de verwevenheid met de kolonistenbeweging vormen de motor van een fatale ontwikkeling. Die doodlopende weg eindigt niet snel.
De Amerikaanse hoogleraar John Mearsheimer, die het einde van de Joodse staat en nog veel ellende voor de Palestijnen voorziet, is daar pessimistisch over en sprak jaren geleden over 2050. Veel zal ervan afhangen hoelang het Westen deze Israëlische politiek blijft steunen. Wanneer komt de Amerikaanse Democratische Partij tot dit onvermijdelijke inzicht? En wanneer zal Duitsland, het meest invloedrijke land in Europa, de Tweede Wereldoorlog op een meer volwassen wijze gaan verwerken? Dat wil zeggen, niet meer over de rug van een ander volk.
