Een nieuw Israëlisch wetsvoorstel beoogt de financiële ondermijning van kritische maatschappelijke organisaties. Met name ngo’s die zich inzetten voor mensenrechten en vrede worden in hun bestaan bedreigd. Nederland is ‘bezorgd’.
Op 21 mei diende de Likud-partij van minister-president Benjamin Netanyahu een wetsvoorstel in dat een zware klap inhoudt voor Israëlische organisaties die subsidie ontvangen van buitenlandse staten of internationale organen als de Verenigde Naties en de Europese Unie. Hen wordt de nonprofit-status ontnomen, waardoor zij over de buitenlandse subsidies belasting moeten gaan betalen, en niet zo’n beetje ook: liefst 65 procent. Het voorstel staat voor aanstaande zondag op de agenda van Netanyahu’s kabinet. Dat meldt het Israëlische dagblad Haaretz.
Het voorstel richt zich op organisaties die zich bezighouden met ‘openbare pleitbezorging’. Daaronder vallen onder meer het aanspreken van overheden, het verlenen van juridische bijstand en het gebruik van betaalde reclame om aandacht te vragen voor een bepaalde kwestie. In de toelichting op het voorstel worden deze activiteiten omschreven als ‘inmenging in Israëls juridische zaken, politiek, overheidsbeleid en publieke opinie’. De subsidies zouden neerkomen op ‘buitenlandse inmenging in de Israëlische democratie’, die door middel van belastingheffing moet worden beteugeld.
In de praktijk worden organisaties getroffen die opkomen voor onder meer vrouwen, minderheden, klimaat en goed bestuur. Hard geraakt worden mensenrechtenorganisaties als B’Tselem, Breaking the Silence, Yesh Din en het New Israel Fund. Hun activiteiten – met name hun oppositie tegen Israëls regime van illegale bezetting, kolonisering en apartheid – vallen bij uitstek binnen het bereik van het wetsvoorstel. En juist zij leunen sterk op subsidies van buitenlandse regeringen en internationale organen.
Het nauwelijks verhulde doel van het voorstel is het afrekenen met deze ‘linkse’ organisaties. Opvallend is namelijk dat het voorstel niet van toepassing is op organisaties die giften ontvangen van buitenlandse bedrijven, instellingen en personen. Op zulke – veelal Amerikaanse – private donaties drijven veel rechts-religieuze organisaties.
Juist liberale en pro-democratische organisaties als B’Tselem komen in aanmerking voor subsidies van staten als Nederland en organen als de EU en VN. De vele Israëlische organisaties die zich inzetten voor verdere kolonisering en ‘verjoodsing’ van bezet gebied komen dat niet. Zo worden de beruchte pro-kolonisering-organisaties Ir David (Elad), Ateret Cohanim en het Kohalet Policy Forum gefinancierd door anonieme private geldschieters. Aan die geldstromen worden in het wetsvoorstel geen beperkingen gesteld.
Het wetsvoorstel is de climax van een lang proces van ondermijning van het kritische maatschappelijk middenveld. Organisaties die zich inzetten voor democratische waarden en mensenrechten en zich uitspreken tegen de bezetting worden in Israël al jaren tegengewerkt en zwartgemaakt als ‘verraders’ en ‘buitenlandse agenten’. Onder het in december aangetreden zesde kabinet-Netanyahu bereikt dat proces nu de fase waarin zij financieel worden ondermijnd en hun buitenlandse subsidiegevers van het speelveld worden verwijderd.
Haaretz spreekt in zijn Commentaar van McCarthyisme, daarmee doelend op het beruchte McCarthy-tijdperk uit de vorige eeuw. In die periode werden Amerikaanse ambtenaren gedwongen te verklaren dat ze geen lid waren van de communistische partij of andere ‘subversieve groeperingen’. Wie dat wel was, verloor zijn baan. Ook trekt de krant een vergelijking met de anti-democratische ontwikkelingen in Rusland, Hongarije en Polen.
Het wetsvoorstel is opgesteld door Likud-parlementariër Ariël Kallner. Diezelfde Kallner kondigde twee maanden geleden een campagne aan om zeventig ‘linkse en extreemlinkse’ Israëlische ngo’s aan te pakken die ‘volgens de internationale IHRA-definitie antisemitisch zijn’. Daarmee onderstreepte hij ten overvloede het destructieve karakter van die definitie. Als voorbeeld van een ‘antisemitische organisatie’ noemde hij Breaking the Silence, de bekende organisatie van ex-militairen die zich scherp tegen de bezetting uitspreekt.
Het voorstel maakt deel uit van het door premier Netanyahu gesloten coalitieakkoord met de extreemrechtse partij Otzma Yehudit (Joodse Kracht) van Itamar Ben-Gvir, de huidige minister van Nationale Veiligheid die eerder werd veroordeeld voor steun aan een terroristische organisatie. Het voorstel moet nog door het kabinet en parlement worden behandeld, maar weinigen betwijfelen dat het in beide kan rekenen op een meerderheid.
Pikant is dat het daarna ongetwijfeld ter beoordeling belandt bij het Hooggerechtshof, dat het met goed fatsoen niet kan goedkeuren. Grote vraag is echter of het hof tegen die tijd die bevoegdheid nog heeft. Inperking van de rechterlijke macht door middel van een grootscheepse ‘juridische hervorming’ is een hoofddoel van de Israëlische regering. Ondermijning van de rechtsstaat en het uitschakelen van kritische maatschappelijke oppositie gaan hand in hand.
Relevant is nog een andere ontwikkeling waaraan door de Israëlische regering wordt gewerkt: de de jure annexatie van de bezette Palestijnse gebieden. Zou de Israëlische wetgeving van toepassing worden verklaard op de bezette gebieden, dan zou de nieuwe wet ook van toepassing zijn op Palestijnse maatschappelijke organisaties die buitenlandse financiering ontvangen, waarschuwt de Israëlische mensenrechtenadvocaat Itay Epshtain.
Israël tracht al jaren om het Palestijnse maatschappelijk middenveld uit te schakelen. In oktober 2021 werden zeven Palestijnse ngo’s tot ‘terroristische organisatie’ bestempeld. Hoewel voor die beschuldiging geen snipper bewijs bestond werden hun kantoren in augustus 2022 door het Israëlische leger overhoop gehaald en gesloten. Het Nederlandse kabinet liet zich dermate onder druk zetten dat het zijn subsidie voor de Palestijnse landbouworganisatie UAWC op dubieuze gronden beëindigde.
In navolging van de Verenigde Staten en diverse Europese regeringen sprak Nederland bij monde van de ambassadeur in Tel Aviv, Hans Docter, ‘diepe bezorgdheid’ uit over het Israëlische wetsvoorstel. Dat zou niet passen in een ‘liberale democratie’, schreef de ambassadeur op Twitter. Dat is een waarheid als een koe, maar de onderliggende suggestie dat Israël zonder het kwalijke voorstel wél een liberale democratie zou zijn getuigt van wereldvreemdheid, of waarschijnlijker: van onwil om de feiten onder ogen te zien. Een staat die wettelijk heeft vastgelegd dat alleen haar Joodse inwoners volwaardige burgers zijn, en die bovendien al 56 jaar een wreed bezettingsregime uitoefent, is geen liberale democratie.
De bij iedere gelegenheid uitgesproken Nederlandse ‘bezorgdheid’ heeft nog nooit effect gehad. Sterker, de mantra van ‘bezorgdheid’ fungeert in de praktijk als een façade om de Israëlische politiek van bezetting, onderdrukking en apartheid ongemoeid te laten. En zelfs te belonen, zoals recent gebeurde met de verdieping van de militaire samenwerking met Israël. Juist die strategie is reden voor diepe bezorgdheid. Om die reden voert The Rights Forum er campagne tegen.
Toch is niet helemaal uitgesloten dat het wetsvoorstel averij oploopt. Dat komt dan niet door de Nederlandse bezorgdheid, maar door de ongemeen harde kritiek van Duitsland en met name de regering-Biden. Die heeft een bedrag van 250 miljoen dollar gereserveerd voor organisaties die een Israëlisch-Palestijnse dialoog en Palestijnse economische ontwikkeling bevorderen. Het grootste deel van dat bedrag zou in de Israëlische staatskas verdwijnen als het wetsvoorstel wordt aangenomen.
De scherpe Duitse en Amerikaanse kritiek heeft Netanyahu aan het twijfelen gebracht, meldden Israëlische media vrijdag. Of dat betekent dat hij bereid is het voorstel tot nader order te bevriezen is onduidelijk. Zeker is dat hem dat op een keiharde aanvaring met zijn coalitiegenoten zou komen te staan.
