Het demissionaire kabinet moet zelf beoordelen of de export van F-35-onderdelen naar Israël hervat kan worden, aldus de Hoge Raad. Een verrassende uitspraak, maar de eisende partijen, waaronder The Rights Forum, zijn toch voorzichtig positief.
De Hoge Raad heeft vanochtend besloten dat de minister van Buitenlandse Handel de exportvergunning voor F-35-onderdelen naar Israël opnieuw moet beoordelen. Daarbij is de minister verplicht het criterium toe te passen of met het verlenen van een vergunning een risico op ernstige schendingen van het internationaal humanitair recht bestaat.
Advocaat Liesbeth Zegveld, die de eisende partijen – waaronder The Rights Forum – vertegenwoordigt, is positief over de uitspraak: ‘De minister kan niet anders dan besluiten de vergunning niet te verlenen.’
Bij bestudering van het vonnis, stellen Zegveld en haar collega’s vast dat de Hoge Raad de vordering van de eisende partijen The Rights Forum, Pax en Oxfam Novib indirect heeft toegewezen. De Hoge Raad schrijft: ‘De Hoge Raad zal de zaak zelf afdoen door (…) de vordering van Oxfam Novib c.s. in die zin toe te wijzen dat de Staat (hier: de minister) wordt gelast om binnen zes weken na deze uitspraak de herbeoordeling opnieuw uit te voeren met inachtneming van hetgeen in deze uitspraak is overwogen.’
Met dat laatste wordt dus het kader van het internationaal recht bedoeld, waarin wapenhandel niet is toegestaan als er ernstige mensenrechtenschendingen mee worden gepleegd. Gerard Jonkman, directeur van The Rights Forum: ‘Hoe preciezer we het vonnis lezen, hoe positiever we erover worden.’
Tot het moment dat de minister de exportvergunning opnieuw beoordeelt, mogen de leveranties van F-35-onderdelen niet worden hervat.
In februari 2024 oordeelde het Gerechtshof Den Haag dat de export van F-35-onderdelen naar Israël opgeschort moest worden. De Nederlandse staat ging daartegen in cassatie. Dat betekent dat de Hoge Raad moest beoordelen of het Gerechtshof de wet juist heeft toegepast en of de procedureregels goed zijn gevolgd.
Het publiek in de zittingszaal van de Hoge Raad keek vanochtend in ontzetting rond toen duidelijk werd dat de Hoge Raad de beslissing van het Gerechtshof van tafel veegde.
The Rights Forum-directeur Gerard Jonkman
Maar Jonkman beoordeelde de uitspraak meteen positief: ‘De hete aardappel wordt doorgeschoven naar een demissionair kabinet in verkiezingstijd, maar de minister kan er niet omheen de vergunning te toetsen op basis van de situatie in Gaza zoals die nu is.’
Ook Michiel Servaes, directeur van Oxfam Novib, is niet somber gestemd, ook al is de uitspraak anders dan verwacht: ‘De minister moet binnen zes weken herbeslissen, en hij kan eigenlijk niet anders dan de export stoppen. Want de rechter draagt hem op het risico op ernstige mensenrechtenschendingen mee te nemen in de beslissing.’
Jonkman wijst er ook op dat de Hoge Raad nadrukkelijk heeft gesteld dat de maatschappelijke organisaties die de gerechtelijke procedure begonnen, het recht hadden dat te doen. Jonkman: ‘Dat is belangrijk voor de toekomst.’
Daarmee doelt hij ook op de (minieme) mogelijkheid dat de minister tóch besluit de export van F-35-onderdelen te hervatten. In dat geval kunnen The Rights Forum, Pax en Oxfam Novib meteen een kort geding aanspannen, bevestigt advocaat Zegveld.
De Hoge Raad gaat in de onderbouwing van het vonnis mee met een argument dat de advocaten van de Staat inbrachten, namelijk dat de beslissing over de exportvergunning niet bij de rechter ligt maar bij de politiek. Maar de rechtspraak kan de minister wél opdragen de herbeoordeling van de vergunning opnieuw te maken. Door dat te doen en duidelijk te zeggen dat mogelijke mensenrechtenschendingen een criterium moeten zijn, heeft de Hoge Raad eigenlijk de balans gevonden tussen enerzijds de politiek de ruimte geven en anderzijds de minister op het hart te drukken dat het internationaal recht daarbij niet opzij geschoven kan worden.
In gesprekken tussen vertegenwoordigers van The Rights Forum, Pax en Oxfam Novib en de advocaten die hen bijstaan, waaronder Liesbeth Zegveld, achteraf buiten de zittingszaal, bleek ook dat de Hoge Raad met deze uitspraak waarschijnlijk geen precedent heeft willen scheppen.
Met andere woorden: de situatie in Gaza is zó uitzonderlijk, dat een uitspraak van de hoogste Nederlandse rechter dat wapenleveranties gestaakt moeten worden bij mensenrechtenschendingen, te veel gevolgen zou hebben voor leveranties aan andere landen in andere situaties.
Stel bijvoorbeeld dat Oekraïne burgerdoden zou veroorzaken in Rusland, dan zou een harde uitspraak van de Hoge Raad over leveranties aan Israël ook gevolgen kunnen hebben voor leveranties aan Oekraïne. Dat zou tot lange juridische procedures kunnen leiden en de politiek te veel buiten spel zetten.
