Voor de Israëlische premier Netanyahu is voortzetting van de strijd essentieel voor zijn politieke overleven. De Amerikanen hebben de middelen om hem in te tomen, maar doen dat niet. Waar kijken we eigenlijk naar? Een analyse.
Opnieuw zijn onderhandelingen over een staakt-het-vuren in Gaza mislukt. Na een week van optimistische Amerikaanse uitspraken zijn de onderhandelaars zonder akkoord teruggekeerd naar huis. Tegen alle logica in wordt de strijd in Gaza voortgezet, ondanks de ongekende humanitaire ramp, en ondanks het risico op escalatie. Hoe kan dat?
Direct na de aanslag van Hamas op 7 oktober 2023 kreeg Israël van zijn westerse bondgenoten, waaronder de VS en Nederland, de vrije hand voor zijn vernietigende offensief in de Gazastrook. Ruim tien maanden en 40 duizend doden verder willen ze de geest terug in de fles. Maar dat lukt niet meer: getrokken ‘rode lijnen’ zijn door Israël overschreden, en een door Israël op tafel gelegd plan voor een staakt-het-vuren werd door Israël zelf getorpedeerd.
Dat plan werd eind mei door de Amerikaanse president Joe Biden gepresenteerd als ‘Israëlisch voorstel’. Het werd op 10 juni door de VN-Veiligheidsraad aangenomen in resolutie 2735. Het omvat een permanent staakt-het-vuren als basis voor de gefaseerde uitruil van gegijzelden en gevangenen, volledige terugtrekking van Israël uit de Gazastrook, onbelemmerde toegang van humanitaire hulp en brandstof, en een begin van de wederopbouw. Hamas aanvaardde het, maar Israël wees het af.
Er was meer slecht nieuws. Eind juli liquideerde Israël Fuad Shukr, commandant van de aan Iran gelieerde militante organisatie Hezbollah, in de Libanese hoofdstad Beirut. Een dag later liquideerde het Ismail Haniyeh, Hamasleider en onderhandelaar, in de Iraanse hoofdstad Teheran. Daarop kondigden Iran en Hezbollah vergelding aan. Zij hebben verklaard hun reactie vooralsnog te beperken.
Zo is de inzet dramatisch verhoogd. Een akkoord moet niet alleen een einde maken aan het Israëlische geweld in Gaza, maar daarnaast een oorlog voorkomen tussen Israël en Iran, gesteund door zijn militante bondgenoten in de regio, waaronder Hezbollah. Bij zo’n oorlog zal ook de VS, als beschermheer van Israël, betrokken raken, met grote gevolgen voor de rest van de wereld.
Tegen die achtergrond bracht de Amerikaanse minister van Buitenlandse Zaken Antony Blinken begin vorige week zijn elfde bezoek aan Israël sinds 7 oktober 2023. Dit met het doel om het door Biden gepresenteerde ‘Israëlische plan’ alsnog aangenomen te krijgen. Althans, dat was de verwachting. Want na zijn aankomst lag ineens een ‘Amerikaans overbruggingsvoorstel’ op tafel, waarover afgelopen week tevergeefs is onderhandeld. Wat er precies in staat is onbekend.
Wel is bekend dat de Israëlische premier Netanyahu de Amerikanen vorige maand nieuwe, ‘niet onderhandelbare’ voorwaarden heeft gestuurd. Daaronder een blijvende militaire aanwezigheid van Israël langs de grens tussen Egypte en Gaza (de zogenoemde Philadelphi-corridor), en in Wadi Gaza, een strook land die de Gazastrook van oost naar west in tweeën splitst (de Netzarim-corridor).
Ook eist Netanyahu een door Biden getekende verklaring die Israël het ‘recht’ geeft de strijd voort te zetten totdat het zijn ‘oorlogsdoelen heeft bereikt’ – feitelijk een carte blanche om Gaza volledig te vernietigen. Afgelopen dagen doken meer voorwaarden op. Zo zou Israël de vrij te laten Palestijnse gevangenen niet laten terugkeren naar hun families in Gaza, de Westelijke Jordaanoever of Israël, maar willen deporteren.
Al deze voorwaarden staan mijlenver af van het door Hamas aanvaarde ‘Israëlische’ voorstel. Ze zijn evident bedoeld om de onderhandelingen te doen mislukken. Daarbij staat niet het belang van een staakt-het-vuren centraal, maar dat van Netanyahu en zijn extreemrechtse regering.
Voor Netanyahu is voortzetting van de strijd in Gaza existentieel. Een permanent staakt-het-vuren kost hem de kop, zowel politiek als persoonlijk. Op dat moment zal hij – de zelfverklaarde Mister Security – namelijk verantwoording moeten afleggen voor het falen van de Israëlische defensie bij de aanval van Hamas; en voor zijn strategie om Hamas te versterken, om zo de tweespalt met de Palestijnse Autoriteit aan te jagen.
De kans dat Netanyahu zich hieruit kan redden is zo goed als nul. Hij ziet zijn politieke onthoofding ongetwijfeld al voor zich. Daarom blokkeert hij al tien maanden de nationale roep om een onderzoek. Volgens hem heeft de oorlog prioriteit, en is hij daarbij als premier onmisbaar. First things first!
Hij weet bovendien dat het verlies van het premierschap hem zijn juridische immuniteit kost. Dat zal leiden tot voortzetting van de eerste van drie rechtszaken die tegen hem zijn aangespannen wegens onder meer fraude en omkoping. De kans dat hij achter de tralies belandt, is reëel. Daarom blokkeert hij ook de roep om nieuwe verkiezingen. De oorlog heeft nou eenmaal prioriteit.
Afgezien van deze dwingende redenen om de oorlog voort te zetten, heeft Netanyahu überhaupt geen andere keus. Zijn extreemrechtse ministers – met name Itamar Ben-Gvir en Bezalel Smotrich – laten hem dagelijks weten dat zij de regering ten val brengen als hij de oorlog niet op volle kracht voortzet. Valt zijn regering, dan wachten het genoemde onderzoek en nieuwe verkiezingen.
Het is om deze redenen dat Israël een staakt-het-vuren ondermijnt. En hoewel de schijnwerpers logischerwijs op Netanyahu zijn gericht, bepalen zijn messianistische ministers de agenda. Hun missie is het ‘opeisen’ van de Palestijnse gebieden ten behoeve van het ‘Joodse volk’. De aanval van Hamas van 7 oktober 2023 bood de aanleiding en omstandigheden om dat doel met grote stappen dichterbij te brengen.
Zo lekten al in oktober Israëlische plannen uit om de Palestijnse bevolking van Gaza integraal de Egyptische Sinaï-woestijn in te drijven. Egypte voorkwam dat. Sindsdien ligt de Israëlische focus op het onbewoonbaar maken van de Gazastrook, het maximaal laten lijden van de burgerbevolking, en het vernietigen van everything Palestinian, variërend van historische, religieuze en culturele centra en symbolen, tot archieven en registers.
Die politiek is ook zichtbaar op de door Israël bezette Westelijke Jordaanoever en in Oost-Jeruzalem. Ook daar heeft Israël zijn wurggreep sinds 7 oktober versterkt. Ter indicatie: in ruim tien maanden werden daar door Israëlische militairen en kolonisten ten minste 645 Palestijnen gedood, onder wie 147 kinderen – de aantallen lopen elke dag verder op. Het gerenommeerde, in New York gevestigde Lemkin Institute for Genocide Prevention gaf al in april een waarschuwing af voor genocide in alle door Israël bezette Palestijnse gebieden.
De gevolgen van deze politek zijn desastreus – voor de Palestijnen, de internationale gemeenschap, maar ook voor Israël zelf. Economisch maakt het land slagzij, militair kampt het met tekorten aan materieel en mankracht, volkenrechtelijk komt het steeds verder in de knel, en qua aanzien in de wereld is de pariastatus bereikt. Veel Israëli’s verlaten het land omdat ze er geen toekomst meer zien. Onder de achterblijvers loopt het aantal getraumatiseerden op tot recordhoogte. Tel uit je winst.
Intussen heeft Netanyahu ook de steun van het defensie- en inlichtingenapparaat verspeeld. Zijn doelstellingen – een ‘complete overwinning’ en de ‘totale vernietiging van Hamas’ – worden algemeen als onhaalbaar beschouwd, maar bovendien als onnodig. Dat laatste geldt ook voor Netanyahu’s voornaamste eis: Israëls aanwezigheid in de Philadelphi-corridor.
En dan zijn er de families van de Israëli’s die – in strijd met het internationaal recht – nog in Gaza worden vastgehouden. Tot hun ontzetting zien zij Netanyahu al ruim tien maanden, en nu opnieuw, de vrijlating van hun geliefden blokkeren. Hem wordt hardop verweten de gegijzelde Israëli’s op te offeren voor eigen gewin.
Dat verwijt is pijnlijk terecht. Het lot van de gegijzelden heeft voor zijn regering nooit een rol gespeeld. Al op 9 of 10 oktober bood Hamas de vrijlating van alle ontvoerde burgers aan in ruil voor die van Palestijnen uit Israëlische gevangenissen. Netanyahu weigerde. Voor hem en zijn regering dienen de gegijzelden om het oorlogsvuur brandend te houden, en om voortzetting van de strijd te legitimeren.
Wie twijfelt aan die kwade bedoelingen vindt houvast aan de cijfers. Van de 117 tot dusver vrijgekomen gegijzelden kwamen er 105 vrij tijdens een staakt-het-vuren, terwijl er vier door Hamas werden vrijgelaten als teken van goede wil. Na 327 dagen strijd zijn slechts acht gegijzelden door het Israëlische leger bevrijd – de achtste deze week. Naar schatting bevinden zich in Gaza nu nog 108 gegijzelden. Enkele tientallen daarvan zouden zijn omgekomen, onder meer bij Israëlische bombardementen.
Natuurlijk kennen ook de Amerikanen deze dynamiek. Naar verluidt heeft Biden meer dan eens zijn woede geuit over Netanyahu’s misbruik van de Amerikaanse inzet, zijn ondankbaarheid en onbetrouwbaarheid. Maar ingrijpen heeft de president nooit gedaan, ook al heeft hij alle kaarten in handen. Netanyahu’s oorlog is afhankelijk van Amerikaanse wapens, om maar wat te noemen. Met andere woorden: de VS zijn in staat om Israël in een handomdraai tot een definitief staakt-het-vuren te dwingen.
Daarvoor is geen bloederig politiek gevecht nodig, maar toepassing van de Amerikaanse wetgeving. De in 1997 aangenomen Leahy-wet verbiedt steun aan een regime waarover de minister van Buitenlandse Zaken ‘aannemelijke informatie’ heeft dat het zich schuldig maakt aan ernstige volkenrechtelijke misdaden. In de loop der jaren is de wet toegepast op talloze regimes, met één structurele uitzondering: Israël. In The Washington Post hield Patrick Leahy – voormalig senator en indiener van de naar hem genoemde wet – een vurig pleidooi om zijn wet op Israël toe te passen.
Zo ligt de oplossing primair in handen van de VS, dat zijn eigen belangen heeft. Het land kan niet alleen worden meegesleept in een oorlog die het niet wil, in de VS zelf heeft Bidens pro-Israëlpolitiek geleid tot serieuze oppositie, met name onder zijn eigen Democratische kiezers. In het slechtste scenario kost die de Democraten de winst bij de verkiezingen van 5 november. Nu de campagne losbarst is Biden en zijn kandidaat-opvolger Kamala Harris er daarom alles aan gelegen om met ‘een oplossing’ te komen die aanvaardbaar is voor hun kritische kiezers.
Die oplossing kwam in de vorm van het overbruggingsvoorstel waarmee Blinken tien dagen geleden in het Midden-Oosten landde. En waarvan hij op maandag 19 augustus na een drie uur durend gesprek beweerde dat het door Netanyahu werd gesteund. Dat zegt niets. Hetzelfde gebeurde met de bovengenoemde Veiligheidsraadsresolutie van 10 juni. Ook die zou door Israël zijn geaccepteerd, staat zelfs in de resolutietekst, en volgens Biden ging het nota bene om een ‘Israëlisch voorstel’. In werkelijkheid was het Israël dat het saboteerde. Dat is de Amerikanen nu opnieuw overkomen.
Wie de positie van de Amerikanen wil begrijpen, zal moeten uitzoomen. De VS is al decennia de belangrijkste facilitator van Israëls koloniale expansie. Onder bescherming van de VS heeft Israël alle denkbare grenzen mogen overschrijden. Er is geen indicatie dat die positie is veranderd. Het enige nieuws is dat zelfs 40 duizend doden en complete destructie voor de VS geen aanleiding zijn om die te herzien.
Zo kan het (Amerikaanse) bommen blijven regenen op Gaza. En zo kan ook de Israëlische terreur op de Westoever zich blijven verdiepen. Analisten stellen dat Israël bewust aanstuurt op escalatie om in het tumult verdere onomkeerbare stappen te zetten – zowel op de Westoever als tegen Hezbollah en Iran. In de nieuwe talkshow Bar Laat omschreef journalist Thomas Erdbrink het Israëlische gedrag als ‘uitdagen, uitdagen, uitdagen’.
Erdbrink heeft gelijk. Voor Netanyahu is escalatie de enige weg voorwaarts, en zijn extremistische navigators zien een kans die zij vermoedelijk nooit meer zullen krijgen. Zolang niemand hen tegenhoudt, gaat dit gezelschap gewoon zijn gang. Dit in de geruststellende wetenschap dat de VS te hulp schieten als het écht misgaat.
