In een toespraak tot de Veiligheidsraad deed president Abbas een ultieme poging het vredesproces nieuw leven in te blazen. Hij presenteerde een plan van aanpak dat tot de tweestatenoplossing en vrede moet leiden. Israël en de VS reageerden woedend. De bal ligt bij de internationale gemeenschap.
Naar de toespraak van president Mahmud Abbas van de Palestijnse Autoriteit (PA) tot de Veiligheidsraad van de Verenigde Naties (VN) was door velen uitgekeken. Vraag was vooral hoe hij dinsdag uiting zou geven aan de Palestijnse frustraties met betrekking tot de Amerikaanse president Trump, die zich ontpopt heeft tot steunpilaar van de Israëlische premier Benjamin Netanyahu.
Met de erkenning van Jeruzalem als Israëls hoofdstad en zijn aanval op de VN-organisatie voor Palestijnse vluchtelingen, maakte Trump duidelijk dat de Palestijnen het ergste te vrezen hebben van de ‘ultieme vredesdeal’ die hij al een jaar in het vooruitzicht stelt. Dat vredesplan zal, als het ooit materialiseert, zijn toegesneden op Israëlische wensen en voorbijgaan aan het recht van de Palestijnen op zelfbeschikking in een eigen staat. Trumps plan wordt in de wandelgangen al het ‘plan-Netanyahu’ genoemd.
Met zijn drieste besluiten heeft Trump niet alleen de Palestijnen, maar ook de internationale gemeenschap met de rug tegen de muur gezet. Hij trok zich niets aan van bindende VN-resoluties en brak met het ‘vredesproces’ dat in gang is gezet met de Oslo-akkoorden van 1993 en moet uitmonden in de beroemde tweestatenoplossing. Hand in hand werken Trump en Netanyahu aan de ontmanteling van de tweestatenformule, waaraan de VN, de Europese Unie (EU) en Den Haag zich de afgelopen tijd juist eens te meer committeerden.
Abbas stelde niet teleur. Hij veroordeelde het beleid van Trump in een kort en helder betoog als een breuk met staand Amerikaans en internationaal beleid en in strijd met bindende VN-resoluties en het internationaal recht. Zonder de Amerikanen uit te sluiten van een toekomstige bemiddelaarsrol stelde hij dat 25 jaar vredesproces had geleerd dat de oplossing van de kwestie-Palestina/Israël bemiddeling door meer dan één land vergt.
Abbas legde de Veiligheidraad een alternatief voor in de vorm van een vredesplan, waarin lering is getrokken uit eerdere mislukkingen. Daarmee doet hij een ultieme poging het comateuze vredesproces leven in te blazen en de Palestijnse staat – en daarmee het perspectief op een rechtvaardige en duurzame vrede – voor de poorten van de hel weg te slepen.
Centraal in het plan staat de klassieke tweestatenoplossing, gebaseerd op de grenzen van vóór de Zesdaagse Oorlog van 1967 en met Jeruzalem als gedeelde hoofdstad. Binnen dit kader en de Oslo-overeenkomsten wil Abbas met Israël tot overeenstemming komen over de zogeheten final status issues, de thema’s waarover nog concrete afspraken moeten worden gemaakt. Voorbeelden zijn de status van Jeruzalem, het exacte grensverloop, de ‘nederzettingen’ en de Palestijnse vluchtelingen. Abbas bevestigde de Palestijnse bereidheid tot ‘minimale landruil’ bij het definitief vaststellen van de grenzen.
Om het plan een solide kans van slagen te geven wil Abbas dat er harde afspraken worden gemaakt op een medio 2018 te houden internationale vredesconferentie. Die bijeenkomst zou in feite een vervolg zijn op de internationale conferentie van januari 2017 in Parijs, al ontbraken daar de Israëli’s en Palestijnen. Meer dan zeventig landen spraken toen hun steun uit voor de tweestatenoplossing en de vorming van een volwaardige Palestijnse staat. In Parijs werd de komst van Trump al met zorg tegemoet gezien. ‘Er is geen moment te verliezen’, sprak de Franse gastheer. Maar een vervolg op de conferentie is tot dusver uitgebleven.
Op de komende conferentie moeten in Abbas’ voorstel de volgende uitgangspunten worden gerealiseerd:
• erkenning van de staat Palestina als volwaardig VN-lid. Tot op heden is Israël dat wel, maar heeft Palestina de status van ‘non-member observer state’ – waarnemerstaat die (nog) geen volwaardig lid is. Die fundamentele onevenwichtigheid moet verdwijnen, stelt Abbas. Palestina wordt wel erkend door 138 afzonderlijke landen. Nederland hoort daar niet bij. Dat wil Palestina pas op een nader te bepalen ‘strategisch moment’ erkennen;
• wederzijdse erkenning van Israël en Palestina, op basis van de grenzen van voor juni 1967. Tot dusver is wederzijdse erkenning uitgebleven: de PA heeft Israël erkend, maar Israël weigert Palestina te erkennen en doet er alles aan de ontwikkeling van een Palestijnse staat te voorkomen;
• instelling van een internationaal bemiddelingsapparaat, dat leiding geeft aan de gesprekken tussen Israëli’s en Palestijnen over de final status issues en erop toeziet dat die gebaseerd zijn op de relevante VN-resoluties en het internationaal recht. Het onderhandelingsproces moet worden gebonden aan een concreet tijdpad, en garanties bieden voor de implementatie van overeenkomsten. Abbas wees er dinsdag op dat de Veiligheidsraad in de loop der decennia 86 resoluties had aangenomen waarin Palestijnse rechten werden bevestigd, en de Algemene Vergadering van de VN zelfs 705, maar dat geen enkele daarvan is geïmplementeerd.
In een herhaling van een belangrijke Oslo-voorwaarde wil Abbas verder dat alle partijen in de tussentijd afzien van eenzijdige stappen waarmee vooruitgelopen wordt op te sluiten overeenkomsten, een punt dat ook tijdens de conferentie in Parijs werd benadrukt. Dat betekent primair dat Israël de uitbreiding van zijn kolonies (‘nederzettingen’) op de bezette Westelijke Jordaanoever en in Oost-Jeruzalem staakt en dat Trump zijn erkenning van Jeruzalem terugdraait en zijn plan om de Amerikaanse ambassade van Tel Aviv naar Jeruzalem te verplaatsen bevriest. Op hun beurt zullen de Palestijnen voorlopig geen aansluiting zoeken bij internationale organisaties en verdragen, stelde Abbas.
Als kroon op een vredesovereenkomst, waarover het Palestijnse volk zich in een referendum zal uitspreken, pleit Abbas voor implementatie van het Arabisch Vredesinitiatief, het vredesvoorstel dat de Arabische wereld in 2002, 2007 en 2013 in Tel Aviv op tafel heeft gelegd. Het voorziet in normalisering van de betrekkingen tussen Israël en de Arabische wereld en een aantal andere islamitische landen. Het is gebaseerd op de tweestatenoplossing en geniet de steun van de internationale gemeenschap.
Abbas deed een dramatisch beroep op de Veiligheidsraad, als hoogste VN-orgaan, om de rechten van de Palestijnen te beschermen: ‘Als we hier geen rechtvaardigheid kunnen vinden, waar moeten we dan heen?’, zei hij. Maar hij beseft als geen ander dat de Veiligheidsraad aan de ketting ligt van de VS. De Amerikanen torpederen iedere resolutie die Israël niet zint met een veto. Afgelopen december gebeurde dat met een verder unaniem gesteunde kritische resolutie over Trumps Jeruzalem-besluit.
In hun krachtmeting met de Palestijnen en de internationale gemeenschap bedienen de Amerikanen zich van de bulldozer. Ook dinsdag, toen VN-ambassadeur Nikki Haley in een reactie op Abbas’ speech op de bok plaatsnam. De internationale gemeenschap moet af van ‘de valse notie dat Israël bewogen kan worden tot een deal die zijn vitale belangen ondermijnt’, zei ze; daarmee wordt alleen maar ‘het perspectief op vrede beschadigd’. Haley noemde de Trumpiaanse aanpak een vorm van ‘nieuw denken’, waarmee afscheid wordt genomen van ‘een benadering die nooit heeft gewerkt’.
In het Nieuwe Denken hebben de Palestijnen de keus uit twee smaken, zei Haley: of ze leggen zich neer bij de koers van Trump, die ze omschreef als ‘het pad van onderhandeling en compromis’. Of ze houden vast aan hun ‘pad van absolutistische eisen, van haat vervulde retoriek en het aanzetten tot geweld’. In het eerste geval kunnen ze rekenen op een deal ‘met grote potentie voor verbetering van het leven van het Palestijnse volk’, al bleef eens te meer onduidelijk op welke rooskleurige toekomst de Palestijnen zich dan concreet mogen verheugen. Het tweede pad brengt de Palestijnen niets anders dan nog meer lijden, stelde Haley. Ze besloot haar toespraak met: ‘De keus, mijnheer de president, is aan u.’
Israëls politieke establishment toonde zich in reactie op Abbas’ toespraak opnieuw een enthousiast aanhanger van het Nieuwe Denken. De Palestijnen mogen alleen op vrede hopen in ‘directe onderhandelingen met Israël’ en met bemiddeling van de VS, luidt het Israëlische recept. Voor Palestijnse rechten is daarin geen plaats. In het Israëlische commentaar heette het dan ook dat de man die net een vredesplan op tafel had gelegd ‘vrede tegenwerkt’ en ‘wegrent voor vrede’.
VN-ambassadeur Danny Danon, in zijn doen en laten de evenknie van Nikki Haley, voegde Abbas toe dat ‘u in woord en daad duidelijk maakt dat u niet langer onderdeel van de oplossing bent; u bent het probleem’. Diverse Israëlische ministers maakten Abbas uit voor fantast, leugenaar en stimulator van terrorisme. Ook kreeg hij te horen dat Israël het recht op terugkeer van de Palestijnse vluchtelingen nooit zal honoreren.
Wat is tegen de achtergrond van deze onbarmhartige realiteit de waarde van het Palestijnse initiatief? In elk geval dat het die realiteit nog eens vlijmscherp in beeld heeft gebracht. Israël werkt met steun van Trump toe naar wat Abbas dinsdag ‘de één-staat-realiteit’ noemde: een niet-democratische apartheidsstaat Israël. Aan VN-resoluties, internationale verdragen en de visie van de rest van de wereld hebben Israëli’s noch Amerikanen een boodschap.
De les voor die rest van de wereld is dat de krachtmeting met de Amerikaans-Israëlische voldongen-feit-politiek onherroepelijk verloren gaat, tenzij krachtig wordt ingegrepen. Willen de VN, de EU en ook Nederland de tweestatenformule overeind houden, dan dienen zij nu hun verantwoordelijkheid te nemen en met een concreet plan van aanpak te komen. Laten zij dat na, dan zetten zij niet alleen de Palestijnen opnieuw in de kou, maar dwingen zij hen ook hun strijd definitief te verleggen naar het realiseren van gelijke rechten in één Palestijns-Israëlische staat.
De urgente vraag die Den Haag te beantwoorden heeft is welke koers Nederland de komende maanden in dit krachtenveld gaat varen. Houdt het vast aan de tweestatenoplossing? Hoe denkt het die nog te realiseren? Hoe ziet die route er concreet uit en wat is daarbij de betekenis van Abbas’ voorstel en de rol van Den Haag, de ‘Internationale Hoofdstad van Vrede en Recht’? Of werpt Nederland definitief de handdoek en wordt het aan de Palestijnen overgelaten om met steun van mensenrechtenorganisaties en de internationale BDS-beweging voor gelijke rechten te strijden? Om de woorden van Nikki Haley te gebruiken: de keus is aan u. En de klok tikt.
