Aanstaande donderdag debatteert de Tweede Kamer over Gaza. De aanleiding: een serie sancties tegen Israël die demissionair minister van Buitenlandse Zaken Caspar Veldkamp vorige week aankondigde.
In zijn brief omschrijft Veldkamp de situatie in Gaza als een ‘humanitaire noodsituatie’ die ‘ondraaglijk en onverdedigbaar’ is. Dit als gevolg van de ‘Israëlische humanitaire blokkade’; het woord ‘genocide’ komt in de brief niet voor.
Vooropgesteld: de Israëlische genocide duurt inmiddels 22 maanden. Uitsluitend afgaand op de geregistreerde aantallen is 10 procent van de inwoners van Gaza gewond of gedood. In werkelijkheid is dat percentage veel hoger. Desondanks heeft Nederland niets gedaan om Israël te dwingen zijn geweld te staken.
Onder maatschappelijke druk worden nu enkele ministapjes door het kabinet gezet, waarover wij vorige week al hard oordeelden. In deze analyse nemen we de kabinetsmaatregelen nader onder de loep en laten we zien waarom ze bij lange na niet voldoende zijn.
1. Humanitaire hulp
Demissionair minister Veldkamp schrijft dat het kabinet ‘bekijkt’ hoe Nederland kan bijdragen aan het leveren van humanitaire hulp over land of vanuit de lucht. Hoewel Veldkamp opmerkt dat dit laatste ‘duur en riskant’ is, werd afgelopen vrijdag bekend dat Nederland vanaf 8 augustus airdrops gaat doen.
Om de landroute via Jordanië operationeel te houden, draagt het kabinet 1,5 miljoen euro bij aan het verantwoordelijke VN-bureau (UNOPS). Daarnaast krijgt het Nederlandse Rode Kruis een extra bijdrage van 3 miljoen euro om het ‘essentiële werk’ van zusterorganisatie Palestijnse Rode Halve Maan in Gaza voort te kunnen zetten.
Onze reactie
De uithongering in Gaza is geen natuurramp, maar man made. Minister Veldkamp negeert de honderden vrachtwagens met hulpgoederen die al maanden langs de grens klaarstaan, maar door Israël worden tegengehouden.
Maandag rapporteerde het Integrated Food Security Phase Classification (IPC) dat sprake is van het slechtst denkbare scenario van hongersnood. De uitgehongerde Palestijnen hebben nu direct ongelimiteerde hulp nodig, en met name voor kinderen is specialistisch voedsel en intensieve begeleiding nodig. Het kabinet faalt om deze gruwelijke realiteit te adresseren, ook al heeft het die verplichting.
Daar komt bij dat de vrijgemaakte 4,5 miljoen euro voor het Rode Kruis en UNOPS een druppel op een gloeiende plaat is, die vloekt met de koppositie van Nederland als investeerder in Israël, en met de circa 2 miljard euro aan Israëlische wapens en technologie die Nederland de afgelopen jaren heeft aangeschaft.
In december 2024 liep Nederland bovendien voorop in de ontmanteling van de VN-organisatie voor Palestijnse vluchtelingen UNRWA. Financiële steun aan de voor Palestijnen onmisbare organisatie wordt volledig afgebouwd; in de VN liet Nederland na om UNRWA te steunen. Zo werd gepoogd om tijdens de Israëlische genocide een levensader van de Palestijnen door te snijden.
Een meerderheid van de Tweede Kamer heeft bijgedragen aan de huidige situatie in Gaza. Het eerste dieptepunt werd eind oktober 2023 bereikt. Toen werd een motie verworpen die de Nederlandse regering opriep Israël te houden aan resolutie 2417 van de VN-Veiligheidsraad, waarin het verbod op uithongering als oorlogswapen is vastgelegd. De VVD, PVV, CDA, ChristenUnie, BBB, SGP, Groep Van Haga, JA21 en Omtzigt moesten daar niets van weten. Dezelfde partijen torpedeerden tal van andere moties die toepassing van het internationaal recht bepleitten. Veldkamps brief doet niets om die schande te corrigeren.
Eind juli weigerde de meerderheid van de Tweede Kamer bijeen te komen om over Gaza te debatteren. De PVV, NSC, BBB en SGP stemden tegen het debat, terwijl VVD, CDA, ChristenUnie en JA21 niet eens de moeite namen om te reageren. VVD-leider Dilan Yesilgöz had andere zaken aan haar hoofd, liet ze op Instagram zien, waaronder ‘bijslapen’ en ‘veel eten’. Na maatschappelijke ophef over de uithongering in Gaza, komt de Kamer komende donderdag alsnog bijeen.
The Rights Forum bepleit de directe en onbelemmerde toegang van onbeperkte humanitaire hulp in Gaza, net als die van VN- en andere hulporganisaties en humanitaire waarnemers. Als Israël dat belemmert, moeten Nederland en de EU de zwaarst mogelijke sancties opleggen.
2. Medische evacuatie
In de Gazastrook wachten ten minste 10.000 zwaargewonde of doodzieke Palestijnen op acute medische behandeling. Nederland behoort tot de paar West-Europese landen die geen enkele patiënt uit Gaza heeft toegelaten voor behandeling. Dat lijkt het kabinet ook niet van plan. Nederland ‘onderzoekt’ de mogelijkheid tot financiële en praktische steun aan ‘medische evacuaties’, maar prefereert behandeling ‘in de regio’, schrijft Veldkamp.
Onze reactie
In de brief van Veldkamp ontbreekt wederom de urgentie. Om het verschil te maken, is een luchtbrug naar gespecialiseerde Europese ziekenhuizen nodig. Onder andere Duitsland en het Verenigd Koninkrijk nemen gewonde Palestijnen op voor behandeling, maar dat is niet genoeg.
Waar urgent behoefte aan bestaat – en wat in feite al had moeten functioneren – is een gecoördineerd programma om op korte termijn duizenden gewonde Palestijnen naar EU-landen te brengen, in combinatie met hospitaalschepen ter plaatse.
The Rights Forum bepleit onmiddellijke toegang van Palestijnse gewonden tot Europese medische instellingen, met voorrang voor kinderen. Nederland moet het voorbeeld geven door hen ruimhartig op te vangen, en daarnaast het voortouw nemen voor een Europese aanpak.
3. Israëlische ministers persona non grata
Nederland zal twee ‘extremistische Israëlische ministers’ – Bezalel Smotrich en Itamar Ben-Gvir – tot persona non grata verklaren. Dit nadat daar op 15 juli tijdens de Raad Buitenlandse Zaken geen unanieme Europese steun voor bestond. Het kabinet streeft ernaar om de twee ministers ook de toegang tot het Schengengebied te ontzeggen.
Onze reactie
Smotrich en Ben-Gvir vormen het topje van de ijsberg. De Israëlische premier Benjamin Netanyahu en ministers als Gideon Sa’ar en Israel Katz doen amper voor hen onder. Sancties moeten gericht zijn tegen het voltallige kabinet-Netanyahu.
Overigens heeft het Internationaal Strafhof vorig jaar al arrestatiebevelen uitgevaardigd tegen Netanyahu en de voormalige minister van Defensie Yoav Gallant, wegens oorlogsmisdaden en misdaden tegen de menselijkheid.
The Rights Forum bepleit dat het kabinet de toegang tot Nederland ontzegt aan alle Israëlische bestuurders en politici die oproepen tot genocide en etnische zuivering, of daar uitvoering aan geven. Die sanctie dient ook te worden opgelegd aan de Israëlische president Yitzhak Herzog.
4. Sancties tegen kolonisten
Het kabinet zet zich volgens Veldkamp in voor EU-sancties tegen ‘gewelddadige kolonisten en kolonistenorganisaties’.
Onze reactie
Vorige week werd Awdah Hathalin doodgeschoten door een Israëlische kolonist. De leraar en activist werd bekend door zijn bijdrage aan de film No Other Land, waarin de etnische zuivering van de landstreek Masafir Yatta op de Westelijke Jordaanoever wordt gedocumenteerd.
Het geweld door kolonisten op de Westoever heeft bizarre proporties aangenomen, blijkt uit VN-cijfers. Bij dagelijkse pogroms – tussen januari en juli 2025 vonden er 757 plaats – worden Palestijnen gedood of verwond, eigendommen vernield en landbouwgewassen vernietigd.
Circa 800.000 Israëlische kolonisten leven illegaal in bezet Palestijns gebied – op land dat de Palestijnen toekomt en waarvan zij met geweld zijn verdreven. De VN heeft Israël opgedragen zich voor 18 september volledig terug te trekken uit bezet Palestijns gebied. Israël negeert die opdracht volledig en zet zijn kolonisatie met bruut geweld door.
Wil het Nederlandse kabinet dat proces stoppen, en zo de VN een steun in de rug geven, dan schiet de focus op individuele kolonisten zwaar tekort. Simpeler en effectiever is het ongewenst verklaren van alle Israëlische kolonisten totdat die de bezette gebieden hebben verlaten. Zij moeten zich realiseren dat hun onrechtmatige gedrag consequenties krijgt.
The Rights Forum bepleit Nederlandse sancties tegen alle Israëlische kolonisten die zich illegaal in bezet Palestijns gebied hebben gevestigd, en tegen personen en organisaties die de illegale kolonisatie promoten.
5. Sancties tegen kolonisatie
Het kabinet verzet zich tegen het Israëlische plan voor kolonisatie van het zogenoemde gebied E1 (East One). Dat plan beoogt de opsplitsing van de Westelijke Jordaanoever en het isoleren van Oost-Jeruzalem van de Westoever. Zo wordt de Palestijnse bevolking ingrijpend gefragmenteerd. Bovendien betekent het de definitieve nekslag voor de tweestatenoplossing. Voor zover die nog betekenis heeft, maakt kolonisatie van E1 haar definitief onuitvoerbaar.
Onze reactie
Al in 2018 trachtte Israël de inwoners van E1, met name die van het bedoeïenendorp Khan al-Ahmar, te deporteren. Dat werd onder zware internationale druk op het nippertje voorkomen. Nu is in Israël een rabiate regering aan de macht, die elders op de Westoever hele stadswijken sloopt en ontvolkt. In vergelijking daarbij is het ontvolken van E1 een relatieve peulenschil. Onder die omstandigheden is het aankondigen van stevige sancties om dat te voorkomen wel het allerminste.
Het Nederlandse kabinet moet ook stappen ondernemen tegen de kolonisatie in het algemeen. Op 18 september 2024 droeg de VN Israël op zich binnen een jaar volledig terug te trekken uit de bezette Palestijnse gebieden. Israël heeft nog zeven weken om daaraan te voldoen. Laat het dat na, dan dienen zware sancties te volgen.
De verwoesting en kolonisatie van Palestijnse grond gebeurt in zo’n moordend tempo, dat de erkenning van de staat Palestina nu extra urgent is. Om die reden zal een aantal landen, waaronder Frankrijk, het VK, Canada en Australië die stap zetten. Nederland moet zich bij dit rijtje voegen.
The Rights Forum bepleit sancties tegen Israël om de ongeremde kolonisatie van Palestijns land te stoppen. Daarnaast moet Nederland de Palestijnse staat erkennen.
6. Wapenexport
Veldkamp schrijft dat het ‘vrijwel uitgesloten’ is dat er nu nog een vergunning wordt verleend voor de Nederlandse wapenexport naar Israël. Sinds 7 oktober 2023 werden elf aanvragen geweigerd.
Wel werden twee vergunningen verleend voor de levering van onderdelen voor het Israëlische luchtafweersysteem Iron Dome, dat volgens het kabinet valt onder Israëls ‘recht op zelfverdediging’. Veldkamp adresseert de import van Israëlische wapens en de militaire samenwerking met Israël niet in zijn brief.
Onze reactie
Het is naar alle maatstaven ondenkbaar dat nu nog wapens aan Israël geleverd worden. Toch was een rechtszaak tegen de Nederlandse staat nodig om de levering te stoppen van onderdelen voor F-35-gevechtsvliegtuigen die Gaza bombarderen. De staat ging in cassatie bij de Hoge Raad om het verbod aan te vechten: Nederland wil de bombardementen op Gaza ten koste van alles blijven faciliteren. Op het oordeel van de Raad wordt nog gewacht.
Maar aan de samenwerking met het Israëlische defensie-apparaat wordt niet getornd. Sterker, Nederland is nog steeds van plan de militaire samenwerking met Israël te intensiveren. Het verdrag dat dit moet regelen werd in april 2023 door de Tweede Kamer aangenomen, maar door de Eerste Kamer wordt de behandeling vooruitgeschoven.
Een petitie van onder meer The Rights Forum die de Eerste Kamer oproept het verdrag niet te bekrachtigen is tot dusver ruim 44.000 keer getekend. Eerlijk gezegd zou voor dat besluit geen petitie nodig hoeven zijn: samenwerking met een leger dat zich structureel schuldig maakt aan (oorlogs)misdaden is naar alle maatstaven taboe.
Dat laatste geldt uiteraard ook voor de wapenhandel. Toch bleek uit onderzoek van NRC dat Nederland in vijf jaar tijd voor bijna twee miljard euro aan Israëlische wapens kocht. De helft daarvan werd aangeschaft sinds 7 oktober 2023 – het begin van de genocide in Gaza. De wapens werden (en worden) geleverd door de bedrijven Elbit Systems, Rafael en IAI – pijlers onder het Israëlische regime van bezetting, verdrijving, kolonisatie, apartheid en nu genocide. Hun nieuwste snufjes worden in Gaza getest op Palestijnse burgers.
The Rights Forum bepleit een einde aan elke vorm van militaire samenwerking en wapenhandel met Israël, zolang Israël niet voldoet aan zijn verplichtingen onder het internationaal recht.
7. Handelsbeperkingen
In EU-verband zal Nederland pleiten voor opschorting van het EU-Israël Associatieverdrag, waaronder Israël substantiële handelsvoordelen geniet. Ook zal Nederland zich inzetten voor een verbod op handel in producten afkomstig uit Israëls illegale nederzettingen in bezet gebied.
Ook de Europese Commissie zet op dit vlak een eerste stapje. Het gaat om een voorstel tot het ‘deels opschorten’ van Israëls deelname aan Horizon Europe, het ‘toonaangevende EU-initiatief voor onderzoek en ontwikkeling’. De EU liet Israël (geen lid van de EU) al in 1995 toe tot haar stimuleringsfondsen op het gebied van wetenschap en technologie. Sinds 2007 ontving Israël subsidies ter hoogte van 2,9 miljard euro, waarvan 238 miljoen sinds 7 oktober 2023, het begin van Israëls genocidale campagne in Gaza.
Het voorstel van de Europese Commissie beperkt zich tot het uitsluiten van Israëlische partners in de zogenoemde European Innovation Council Accelerator, waarbinnen start-ups en kleine bedrijven aanspraak kunnen maken op subsidies en investeringen. Om het voorstel aangenomen te krijgen, is een ‘gekwalificeerde meerderheid’ nodig: 55 procent van de lidstaten die samen 65 procent van alle EU-inwoners omvatten.
Onze reactie
De voorstellen getuigen van grote Nederlandse en Europese onwil. Toen Rusland Oekraïne binnenviel, werden de handelsrelaties direct verbroken en kreeg Rusland zware sancties opgelegd. In dat licht zijn de huidige voorstellen van Nederland en de EU gerommel in de marge.
Bovendien leiden ze nog steeds tot niets. Dinsdagavond bleek in de EU onvoldoende steun voor het voorstel. Nederland zou het voorstel steunen, schrijft Veldkamp in zijn brief, maar dat bleek onvoldoende. Gevolg is dat Israël ondanks de genocide in Gaza nog steeds profiteert van forse handelsvoordelen en participatie in Horizon Europe – een ongekende situatie.
Intussen is duidelijk dat Nederland ten onrechte op de EU blijft rekenen. Dit terwijl het in staat is om via nationale sancties tegen Israël vooruitgang te boeken.
The Rights Forum bepleit de Nederlandse terugtrekking uit het EU-Israël Associatieverdrag en uit Horizon Europe-samenwerkingsverbanden met omstreden Israëlische partners. Dit moet hand in hand gaan met een resoluut verbod op de handel met Israëls illegale nederzettingen.
8. Ontmoedigingsbeleid
Verder schrijft Veldkamp dat het kabinet het zogenoemde ‘ontmoedigingsbeleid’ actiever gaat uitdragen, zoals op de websites van de Rijksdienst voor Ondernemend Nederland en de ambassade in Tel Aviv. Het ontmoedigingsbeleid werd in 2006 opgetuigd om een verbod op de handel met (en investeringen in) Israëls illegale nederzettingen in bezet gebied te voorkomen. Het kabinet onderzoekt of het beleid kan worden uitgebreid naar bijvoorbeeld investeringen van pensioenfondsen.
Onze reactie
In januari 2023 vroegen The Rights Forum en SOMO onder de Wet open overheid (Woo, voorheen Wob) alle overheidsdocumenten over het ontmoedigingsbeleid op. Uit die documenten bleek dat het beleid handel met de illegale nederzettingen niet ‘ontmoedigt’, maar juist gedoogt en in aanwijsbare gevallen zelfs aanmoedigt. Daartoe werd het beleid gaandeweg volledig uitgekleed.
Bovendien bleek uit ons onderzoek dat de regering juridische adviezen heeft genegeerd. Die stellen onomwonden dat de handel met de nederzettingen verboden moet worden. Het toestaan ervan is in strijd met het internationaal recht en kan leiden tot Nederlandse aansprakelijkheid, schreven de adviseurs al in 2014.
Dat Veldkamp nu bereid zegt te zijn om de enorme investeringen van pensioenfondsen te ‘ontmoedigen’, is ronduit cynisch. Uit de door ons opgevraagde documenten blijkt dat ambtenaren in 2021 in opdracht van de Tweede Kamer met de fondsen in gesprek gingen, maar bewust nalieten die te ontmoedigen. Het beleid zou dat niet toestaan. Zo werden investeringen, zelfs in bedrijven die door de VN op een zwarte lijst zijn geplaatst, ontzien.
En er is nog iets anders: tweeënhalf jaar na ons Woo-verzoek hebben wij nog steeds niet alle opgevraagde documenten ontvangen. Hoewel de rechter het ministerie van Buitenlandse Zaken nadrukkelijk heeft bevolen die vrij te geven, is dat nog niet gebeurd. Duidelijk is dat er veel te verbergen valt.
The Rights Forum pleit voor een volledig verbod op handel met (en investeringen in) Israëls illegale nederzettingen, conform de Nederlandse verplichtingen onder het internationaal recht. Het feit dat Israël zélf geen onderscheid maakt tussen het Israël binnen de grenzen van 1967 en bezet gebied – en daar ook niet toe bereid is – zou moeten leiden tot een verbod op alle handel. Een ander argument daarvoor is de opmerking van een ambtenaar in de door ons opgevraagde documenten. Die stelde dat alle Israëlische bedrijven banden hebben met de illegale nederzettingen.
9. Ambassadeur op het matje
Tot slot kondigde Veldkamp aan de Israëlische ambassadeur op het matje te roepen. Eerder gebeurde dat in april, maar toen op ambtelijk niveau. Ditmaal werd de ambassadeur door minister Veldkamp zelf ontboden om hem te informeren over de voorgenomen Nederlandse maatregelen, en hem te herinneren aan de Israëlische verplichtingen onder het internationaal recht.
Onze reactie
Het diplomatieke protocol vereist dat deze stap wordt gezet, maar hij herinnert vooral aan de vele jaren waarin dit werd nagelaten. Bovendien wordt ten onrechte gesuggereerd dat er iets van te verwachten valt.
Wat dat betreft sprak de Israëlische reactie boekdelen. De ministapjes die Veldkamp in zijn brief aankondigt, leidden tot grote Israëlische woede. Nederland zou zijn vriendschap hebben ingeruild voor ‘openlijke vijandelijkheid’.
The Rights Forum bepleit effectief ingrijpen. Het gaat nu om het beëindigen van de genocide en het redden van levens. In de Haagse politieke bubbel geldt het ontbieden van de ambassadeur als ferme stap, maar daarbuiten vooral als symbolische actie – zeker als die in plaats komt van effectieve maatregelen.
