Met de buitengerechtelijke executie van Ismail Haniyeh in Teheran vergroot Israël het risico op een regionale oorlog, en verkleint het de kans dat de Israëlische gijzelaars nog vrijkomen. Aan het internationaal recht heeft het geen boodschap
De moord op Haniyeh (62) is nog niet opgeëist, maar niemand twijfelt eraan dat Israël er verantwoordelijk voor is. De politiek leider van Hamas vond afgelopen nacht om twee uur plaatselijke tijd de dood in de Iraanse hoofdstad Teheran. Volgens Iraanse media werd het pand waar hij verbleef getroffen door een raket die van buiten Iran was afgevuurd.
De Hamasleider was in Teheran voor de beëdiging van de Iraanse president Masoud Pezeshkian, gisteren. Hij verbleef in een accommodatie voor hoge gasten van het regime. Daar logeerde ook de leider van de Palestijnse Islamitische Jihad (PIJ), de organisatie die net als Hamas betrokken was bij de aanval van 7 oktober 2023 die 782 Israëlische burgers het leven kostte. De laatste bleef ongedeerd. Een dag eerder doodde Israël in de Libanese hoofdstad Beirut met een luchtaanval de hoogste militaire commandant van de beweging Hezbollah, Fuad Shakr.
Met de aanslagen pleegt Israël extreem hoog spel. Het lijkt het Iraanse regime en zijn bondgenoten, Hezbollah voorop, uit te dagen tot een grootschalige gewapende krachtmeting, met alle risico’s van een regionale oorlog van dien. Tot dusver waren Iran noch Hezbollah uit op een grootschalig gewapend conflict.
Hezbollah liet meer dan eens weten zijn beschietingen op Noord-Israël te zullen staken zodra Israël zijn offensief in Gaza staakte. Ook de Huthi’s in Jemen, die ook nauwe betrekkingen met Teheran hebben, zouden naar eigen zeggen dan hun aanvallen op schepen in de Rode Zee staken.
Op 1 april jl. voerde Israël een bombardement uit op het Iraanse consulaat in de Syrische hoofdstad Damascus waarbij 16 personen omkwamen, onder wie enkele hoge Iraanse militairen. Iran antwoordde met het afschieten van 320 drones, kruisraketten en ballistische raketten op Israël. Die werden vrijwel allemaal onderschept, de overgrote meerderheid door de Amerikanen, Britten, Fransen en Jordaniërs nog voor ze Israël konden bereiken
Iran maakte duidelijk het daarbij te willen laten. De kans dat het nu in reactie op de liquidatie van Haniyeh, nota bene op Iraans grondgebied, zal volstaan met een symbolische reactie lijkt echter klein. Hetzelfde geldt voor Hezbollah, dat met zijn grote wapenarsenaal Tel Aviv en alle andere steden in Israël kan bereiken. Israël, dat half juli ook probeerde in Gaza de militaire Hamas-leider Muhammad al-Masri, alias Muhammad Deif, te doden, houdt de lont gevaarlijk dicht bij het regionale kruitvat.
De ervaring heeft bovendien geleerd dat het vermoorden van belangrijke kopstukken – denk aan de liquidatie in 2004 van de blinde sheikh Ahmad Yassin, oprichter van Hamas – nooit heeft geleid tot verzwakking van het verzet tegen de Israëlische bezetting van Palestijns gebied. Ook in dit opzicht zijn de aanslagen op Haniyeh en Shakr alleen een symbolische overwinning, die niet opweegt tegen de contraproductieve gevolgen.
Te vrezen valt dat de moord op Haniyeh ook het einde betekent van de onderhandelingen over een staakt-het-vuren in Gaza en de vrijlating van de circa 125 Israëlische gegijzelden die nog in Gaza gevangen zitten. Aangenomen wordt dat de grote meerderheid van hen nog in leven is.
Haniyeh was een sleutelfiguur bij die onderhandelingen. Die leken meermalen dicht bij een doorbraak, maar hadden de laatste tijd steeds weer te lijden van nieuwe eisen van Israëlische kant. De Israëlische premier Benjamin Netanyahu, voor wie voortzetting van het geweld in Gaza van persoonlijk belang is, speelde daarin een negatieve hoofdrol. Veel Israëli’s nemen hem al maanden kwalijk dat hij de gegijzelden opoffert aan zijn eigen belangen.
Haniyeh gold als een relatief gematigd en bovenal pragmatisch leider, met wie te praten viel. Dat neemt niet weg dat hij verantwoordelijk was voor tal van ernstige misdaden. Om die reden verzocht de hoofdaanklager van het Internationaal Strafhof, Karim Khan, de rechters van het hof op 20 mei jl. om een arrestatiebevel tegen hem uit te vaardigen. Ook twee andere kopstukken van Hamas – Yahya Sinwar en Muhammad Deif – en de Israëlische premier Netanyahu en minister van Defensie Yoav Gallant dienden wat Khan betreft te worden opgepakt.
Op aandringen van Israël tekenden meerdere bondgenoten echter bezwaar aan, waardoor een mogelijke arrestatie ernstig is vertraagd. Het is een oud liedje: dreigen Israëlische kopstukken verantwoordelijk te worden gehouden voor vermeende misdaden, dan steekt een storm van protest op waardoor mogelijke maatregelen op de lange baan worden geschoven en ook misdadigers aan Palestijnse kant hun gang kunnen blijven gaan. Israël heeft, zo blijkt eens te meer met de moord op Haniyeh, volstrekte minachting voor het recht.
Ismail Haniyeh werd geboren in een vluchtelingenkamp in Gaza, als kind van Palestijnse ouders die eind 1948 tijdens de Nakba met geweld waren verdreven uit wat de staat Israël zou worden. Hij was betrokken bij de oprichting van Hamas in 1987, en was al vroeg voorstander van de ontwikkeling van de organisatie tot politieke partij. Bij de verkiezingen van 2006 behaalde Hamas onder zijn partijleiderschap een klinkende overwinning.
De door de VS geïnspireerde, maar voortijdig uitgelekte couppoging van de seculiere rivaal Fatah resulteerde kort daarop in het schisma dat tot de dag van vandaag bestaat: Hamas zwaait met harde hand de scepter in Gaza, en de Palestijnse Autoriteit, met Fatah als belangrijkste component, in een klein deel van de Westelijke Jordaanoever. Israël vaart wel bij de tweespalt.
Sinds 2017 leefde Haniyeh in ballingschap in Qatar. In zijn jongere jaren probeerde Israël hem al meermalen uit te schakelen. Eind jaren tachtig en begin jaren negentig zat hij in een Israëlische cel en werd hij gedeporteerd naar Libanon. In 2003 en 2014 overleefde hij in Gaza Israëlische aanslagen met een raket, die sterk leken op de aanslag die hem vanochtend fataal werd.
In oktober en november 2023 doodde Israël in Gaza met meerdere luchtaanvallen een groot aantal familieleden van Haniyeh, onder wie een broer, een neef en een aantal kleinkinderen. Op 10 april jl. verloren drie zoons en vier kleinkinderen het leven bij een gerichte Israëlische raketaanval, en op 25 juni een zus en een tiental andere familieleden.
