President Trump maakt later vandaag officieel bekend dat de VS Jeruzalem als Israëls hoofdstad erkent en de verplaatsing van de Amerikaanse ambassade naar de stad gaat voorbereiden. Met die beslissing steekt hij een lont in een kruitvat. De Israëlische regering was nauw betrokken bij het besluit, beweren Israëlische media.
De Amerikaanse president Trump zal om 18.00 uur Nederlandse tijd bekendmaken dat de Verenigde Staten Jeruzalem formeel erkennen als hoofdstad van Israël. Ook zal hij de opstelling van een plan voor de verhuizing van de Amerikaanse ambassade van Tel Aviv naar Jeruzalem aankondigen. Dat heeft het Witte Huis bekendgemaakt, schrijven Israëlische media.
Trump is de afgelopen dagen door de complete internationale gemeenschap gewaarschuwd voor de consequenties van deze stap, waarmee hij een streep zet door wezenlijke rechten van het Palestijnse volk en door de gangbare opvattingen over het ‘vredesproces’ en een rechtvaardige vrede tussen Israëli’s en Palestijnen. De Palestijnen hebben drie ‘dagen van woede’ aangekondigd. Nog ernstiger gevolgen worden gevreesd.
‘De Palestijnen hebben weinig van Trump te verwachten’, schreef The Rights Forum afgelopen mei. Uit het bezoek van de Amerikaanse president aan Israël en Palestina was ten overvloede gebleken wie op zijn volledige steun kon rekenen, en wie niet: ‘It’s gonna be Israel First, Palestine Last.’
De vraag was alleen hoe ver hij de regering-Netanyahu zou laten begaan. Hij gaf groen licht aan Israëls illegale koloniseringsproject in bezet Palestijns gebied en aan de voortgaande judaïsering van Oost-Jeruzalem. Onlangs dreigde hij de Palestijnse diplomatieke post in Washington te sluiten. En hij trekt samen met Netanyahu verbeten op tegen de Verenigde Naties.
De schade die hij alleen al daarmee aan de rechten van de Palestijnen, het recht in het algemeen en de uitgangspunten van het internationale ‘vredesproces’ toebracht is immens. Met zijn besluit Jeruzalem als Israëls hoofdstad te erkennen heeft hij het zwartste scenario bewaarheid en de deur opengezet voor gewelddadige escalatie, mogelijk tot buiten de grenzen van beide staten.
Tijdens zijn verkiezingscampagne beloofde Trump de Amerikaanse ambassade van Tel Aviv naar Jeruzalem te zullen overbrengen als hij president werd. Aan die belofte is hij door de Israëlische regering en de zogeheten internationale ‘Israël-lobby’ voortdurend herinnerd. Het hoeft geen verbazing te wekken dat de regering-Netanyahu nauw bij de beslissing was betrokken. Het Team Trump en het Team Netanyahu werkten samen naar het besluit toe, meldde het Israëlische Hadashot TV dinsdagavond. De Palestijnen wisten van niets. Trump en Netanyahu staan beiden bekend als onberekenbaar, roekeloos en onbehouwen. Samen vormen ze een dodelijke cocktail.
Dat Trumps besluit zo ingrijpend is heeft te maken met de bijzondere status die Jeruzalem sinds 1947 heeft. Die gaat verder dan de religieuze en symbolische betekenis van de stad.
In het beroemde Verdelingsplan dat de Algemene Vergadering van de Verenigde Naties (VN) eind november 1947 goedkeurde was voor Jeruzalem de status van ‘corpus separatum’ voorzien. De stad zou tot geen van de twee voorziene staten (de ‘Joodse’ en de ‘Arabische’) gaan behoren, maar gedemilitariseerd worden en onder internationaal toezicht komen – om te beginnen tien jaar onder de vleugels van de ‘United Nations Trusteeship Council’.
De Israëlische bezetting van West-Jeruzalem in 1948 en de daaropvolgende Israëlische aanspraak op soevereiniteit over het stadsdeel zijn daarom nooit erkend, noch door de VN, noch door de Europese Unie (EU), noch door Nederland. Ook het tot hoofdstad uitroepen van West-Jeruzalem door Israël is niet erkend. Op dezelfde grond werd de gelijktijdige annexatie van Oost-Jeruzalem door Jordanië niet erkend.
De Israëlische verovering en bezetting van Oost-Jeruzalem in juni 1967 bracht daar geen verandering in. De Veiligheidsraad en de Algemene Vergadering van de VN beschouwen dat stadsdeel sindsdien als deel van ‘the Palestinian territory occupied since 1967’ – het door Israël sinds 1967 bezette gebied. Dat betekent onder meer dat de Vierde Conventie van Genève op Oost-Jeruzalem van toepassing is, er een strikt verbod op kolonisering geldt en Israël verantwoordelijk is voor de basisbehoeften van de onder bezetting levende Palestijnse bevolking.
De Veiligheidsraad en de Algemene Vergadering hebben Israël consequent te verstaan gegeven dat de veranderingen die het politiek en fysiek in Jeruzalem doorvoert in strijd zijn met het recht, niet worden erkend en gestaakt dienen te worden. Toen Israël het oostelijke stadsdeel in 1980 formeel annexeerde en heel Jeruzalem tot hoofdstad uitriep, gebood de Veiligheidsraad de landen die nog ambassades in de stad hadden (waaronder Nederland) die naar Tel Aviv te verhuizen. Daarmee onderstreepte de wereldgemeenschap dat eenzijdige claims op Jeruzalem niet worden geaccepteerd. Uitgangspunt is dat Israëli’s en Palestijnen met goedkeuring van de VN overeenstemming over Jeruzalem moeten bereiken in het kader van een alomvattend vredesakkoord.
Met het concept van de tweestatenoplossing en de Oslo-akkoorden kondigde zich in de jaren negentig zo’n breed gesteund akkoord aan: een staat Israël ‘binnen de grenzen van vóór juni 1967’ en een staat Palestina in de rest van het voormalige Britse mandaatgebied Palestina. Jeruzalem is in deze formule een gedeelde hoofdstad. De tweestatenformule betekent in de praktijk een ongekende concessie van de Palestijnen: zij dragen daarmee 78 procent van Palestina, inclusief de helft van Jeruzalem, over aan het gezag van Israël.
Niettemin heeft die oplossing nooit op Israëlisch enthousiasme kunnen rekenen. Onder het huidige kabinet-Netanyahu IV heeft Israël zich er steeds scherper tegen afgezet, en met de voortdurende uitbreiding van zijn kolonies (‘nederzettingen’) in Palestijns gebied heeft het een levensvatbare Palestijnse staat feitelijk onmogelijk gemaakt. Toch is de internationale gemeenschap hardnekkig blijven vasthouden aan de formule. De VN, de EU en ook Nederland roepen tot op de dag van vandaag op tot ‘directe onderhandelingen tussen de partijen’ die in de tweestatenoplossing en vrede moeten uitmonden.
Dit is het kruitvat waarin Trump de lont steekt. Met zijn erkenning van Israëls eenzijdige claim op Jeruzalem doorkruist hij de lang bestaande internationale consensus over beëindiging van het Israëlisch-Palestijnse conflict. Bovenal is zijn besluit een klap in het gezicht van de Palestijnen. De Palestijnse Autoriteit maakte bekend haar vertrouwen in de VS als bemiddelaar in het vredesproces te zullen opzeggen. Majdi Khalidi, naaste adviseur van president Abbas, verwoordde het Palestijnse standpunt als volgt: ‘This would mean they decided, on their own, to distance themselves from efforts to make peace.’
De Israëlische regering riep de wereld daarentegen op Trumps voorbeeld te volgen. Ondanks het Amerikaanse verzoek aan Israëlische ministers om niet publiekelijk te reageren op Trumps aangekondigde toespraak, spraken vier Israëlische ministers zich vandaag op jubeltoon uit.
Trump, die bij zijn aantreden aankondigde uit te zijn op een ultimate deal tussen Israëli’s en Palestijnen, lijkt de definitieve teloorgang van het ‘vredesproces’ te hebben bewerkstelligd. Op de korte termijn, zo is de algemene vrees, leidt zijn besluit tot ongekende protesten en geweld. Palestijnse fracties hebben drie ‘dagen van woede’ aangekondigd, waarbij met angst en beven wordt uitgekeken naar het vrijdaggebed in Oost-Jeruzalem. Afgelopen zomer was dat stadsdeel al het centrum van protesten nadat Israël de opgang naar de Al-Aqsa-moskee trachtte te voorzien van detectiepoorten en camera’s.
Het ligt voor de hand dat de protesten niet beperkt zullen blijven tot Jeruzalem, noch tot Palestina en Israël. Ook in Arabische en andere islamitische landen – en zelfs daarbuiten – bestaat de kans op geweld, dat zich zowel tegen Israël als de VS kan keren. De ultimate deal die Trump voor ogen had om de kwestie-Palestina/Israël op te lossen, kan heel wel eindigen in ultimate chaos.
Zonder rechtvaardigheid is er in het vredesproces geen vooruitgang mogelijk.
Tineke Lodders Politica
