Het door studenten georganiseerde debat mag niet binnen de muren van de universiteit plaatsvinden. Het universiteitsbestuur claimt dat de moderator niet neutraal is. De grote vraag is echter of het bestuur dat wel is.
Praesidium Libertatis, ‘Bolwerk van de Vrijheid’, luidt het devies van de Universiteit Leiden. Dat imago liep de afgelopen dagen een forse deuk op. In een regelrechte soap werd een door studenten georganiseerde paneldiscussie over Israëlische apartheid door de universiteit geannuleerd, vervolgens toch toegestaan, maar uiteindelijk definitief gecanceld. Een valide reden daarvoor ontbreekt. De door de universiteit aangevoerde claim dat de moderator ‘niet neutraal is’ werd niet onderbouwd en lijkt bedoeld om een politiek besluit te maskeren.
De openbare paneldiscussie, met als thema Apartheid, Racism and Intersectionality, zou op maandag 21 maart plaatsvinden aan de Haagse vestiging van de universiteit. Het was georganiseerd door Students for Palestine in het kader van de Israeli Apartheid Week. De vijf panelleden, onder wie voormalig lid van de Raad van Advies van The Rights Forum Mouin Rabbani, staan garant voor een interessant programma. Daarin komt niet alleen apartheid in Israël/Palestina, maar ook het voormalige Zuid-Afrikaanse apartheidsregime en de dwarsverbanden tussen de Palestinabeweging en solidariteitsbewegingen als Black Lives Matter en LGBTQIA+ aan de orde.
Die moderator is de in Israël opgegroeide Dina Zbeidy, als antropologe afgestudeerd aan de Universiteit van Amsterdam en als senior onderzoekster en docente werkzaam aan de Hogeschool Leiden. Ze heeft een grote wetenschappelijke staat van dienst en ruime ervaring als moderator.
‘Harskamp zei niet waarom Zbeidy niet neutraal zou zijn. Hij gaf geen bewijs, geen uitleg, niets’, aldus de medewerkers, die betwijfelen of het Hoofd Veiligheidszaken wel bevoegd en gekwalificeerd is om de capaciteiten van een moderator te beoordelen. ‘De vraag is niet alleen wat “neutraal” inhoudt, maar ook waarom iemand die dat blijkbaar niet is niet in staat zou zijn op professionele wijze een discussie te leiden.’
Students for Palestine accepteerde het besluit van Harskamp niet. ‘De studenten noemden zijn beschuldiging aan het adres van Zbeidy oneerlijk’, laten de medewerkers weten. ‘Ze vonden zijn besluit discriminerend en kennelijk ingegeven door het feit dat Zbeidy een vrouw met Palestijnse roots is.’
Pogingen van de medewerkers om door bemiddeling van decanen het besluit te laten terugdraaien mislukten. Op 17 maart maakte de universiteit bekend dat het debat definitief gecanceld was, met als reden dat het niet voldeed aan de ‘huisregels’.
In reactie daarop zetten medewerkers van de Universiteit Leiden een petitie online waarin de annulering hard werd bekritiseerd. De universiteit heeft inderdaad een grote reputatie in het verdedigen van de academische vrijheid en het faciliteren van debat over gevoelige thema’s, maar maakt een uitzondering voor Palestina-gerelateerde onderwerpen, schrijven zij. Aan het trotse motto Praesidium Libertatis dient te worden toegevoegd Palestinium Exceptionalis – ‘Palestina Uitgezonderd’. De medewerkers eisten dat de paneldiscussie alsnog doorgang zou vinden en de universiteit Zbeidy en Students for Palestine excuses zou aanbieden.
De petitie werd binnen de kortste keren ondertekend door ruim 350 academici en studenten, en op vrijdag 18 maart werd bekend dat de decaan van de faculteit Geesteswetenschappen de annulering van de bijeenkomst had herroepen. De opluchting daarover was echter van korte duur. Nog diezelfde avond werd de decaan door het College van Bestuur overruled en diens herroeping herroepen. De universiteit bleef bij haar eis dat moderator Zbeidy zou worden vervangen.
Een dag later stookte rector magnificus Hester Bijl van de universiteit het vuur verder op door Zbeidy in een serie tweets te diskwalificeren. Zonder haar naam te noemen schrijft Bijl dat een moderator ‘de verschillende perspectieven in de zaal moet respecteren en ervoor moet zorgen dat iedereen aan het woord komt’, daarmee suggererend dat Zbeidy daartoe niet in staat is.
Hoewel de academische vrijheid volgens Bijl een kernwaarde van de universiteit is, dient die ‘gepaard te gaan met verantwoordelijkheid’, en door hun keuze voor Zbeidy zijn de studenten daarin tekortgeschoten. ‘Onze universiteit moet een plek zijn waar studenten en medewerkers met verschillende meningen en perspectieven vrij en veilig kunnen spreken’, stelt Bijl, daarmee Students for Palestine en opnieuw ook Zbeidy de maat nemend.
Ook Bijl onderbouwt haar beschuldigingen niet, en dat laat ook de woordvoerder van de universiteit na die tegenover de Kanttekening stelt dat de universiteit ‘veiligheid eist’ en het debat ‘goed gemodereerd’ moet worden, ‘door een autonome moderator het liefst, die beide geluiden een stem gunt’. Zbeidy kan dat niet, is ook zijn duidelijke boodschap, en erger nog, zij creëert een sfeer van onveiligheid.
Alles wijst erop dat de universiteit met het annuleren van de paneldiscussie een politiek besluit heeft genomen. De bestuurders doen er goed aan na te gaan of dat besluit op de juiste gronden is genomen, in hoeverre druk van buitenaf daarop van invloed is geweest en wat de rol was van de genoemde betrokkenen.
Dit te meer daar het Hoofd Veiligheidszaken naar verluidt ook een hoofdrol speelde in het annuleren van een mede door The Rights Forum georganiseerd debat aan de Leidse universiteit in 2018. Na druk van onder meer het Centrum Informatie en Documentatie Israël (CIDI) en het Nieuw Israëlietisch Weekblad (NIW) werd dat in eerste instantie ‘om veiligheidsredenen’ afgelast, zoals wij destijds schreven. Toenmalig rector Carel Stolker moest er persoonlijk aan te pas komen om het alsnog doorgang te doen vinden.
De huidige kwestie leidt intussen tot buiten de universiteitsmuren tot rumoer. De Kanttekening wijdde er meerdere artikelen aan en het ligt voor de hand dat het daar niet bij blijft. Op Twitter kreeg rector Bijl scherp weerwoord van de Joods-Israëlische student Itaï van de Wal, die ook de controversiële banden tussen de Universiteit Leiden en de Hebreeuwse Universiteit van Jeruzalem en IBM Israël aan de orde stelt.
De kwestie kreeg zondag nog een extra dimensie doordat Google de petitie van de universiteitsmedewerkers offline haalde. De petitie zou hate speech bevatten. Een licht aangepaste versie staat inmiddels weer op Google, terwijl de lijst van ondertekenaars (1.430 and counting) hier te vinden is.
Het belangrijkste nieuws op dit moment is dat de paneldiscussie vanmiddag doorgaat op een alternatieve locatie: het cultureel centrum In het Koorenhuis aan de Prinsegracht 27 in Den Haag. De aanvang is om 15.00 uur. Voorafgaand daaraan vindt van 12.30 tot 14.30 uur een demonstratie voor academische vrijheid plaats bij de oorspronkelijke locatie, de Campus Wijnhaven van de Universiteit Leiden in Den Haag.
