De tweestatenoplossing is dood. Wat resteert is een éénstaat-realiteit. Onafwendbaar zal in 2019 de roep om gelijke rechten voor Palestijnen en Israëli’s binnen die ene staat toenemen.
In 1993 leek zich een wonder te voltrekken. De Palestijnen verklaarden zich akkoord met een staat in slechts 22 procent van hun historische land. Die Palestijnse staat zou bestaan uit de Westelijke Jordaanoever, Oost-Jeruzalem en de Gazastrook. De overige 78 procent viel toe aan de door de Palestijnen erkende staat Israël.
Het beslechten van de kwestie-Palestina/Israël door middel van deze tweestatenoplossing vormde de gedachte achter de Oslo-akkoorden tussen Israël en de Palestijnse Bevrijdingsorganisatie PLO. De akkoorden voorzagen in een transitieperiode tot eind jaren negentig, waarbinnen de zogenoemde final status issues in onderhandelingen dienden te worden opgelost. Het proces zou gepaard gaan met stapsgewijze overdracht van de sinds 1967 door Israël bezet gehouden Palestijnse gebieden.
De Palestijnse steun voor Oslo was in eigen kring niet onomstreden. Niet alleen moesten de Palestijnen afstand doen van ruim driekwart van historisch Palestina, ook werd de (gewapende) strijd voor de bevrijding van dat grondgebied ingeruild voor een akkoord met de partijen – Israël en de internationale gemeenschap – aan wie zij dat verlies te danken hadden. Hoop op een eind aan onderdrukking en bezetting ging hand in hand met wantrouwen.
Vijfentwintig jaar later moet worden erkend dat het Palestijnse wantrouwen terecht was. In de praktijk zijn de Oslo-akkoorden een façade gebleken waarachter Israël de kolonisering van bezet gebied intensiveerde. Inmiddels leven zo’n 750 duizend Israëlische kolonisten in meer dan tweehonderd illegale kolonies (‘nederzettingen’ en ‘buitenposten’) op de Palestijnse Westoever en in Oost-Jeruzalem.
Het gevolg: in plaats van in een soeverein Palestina leven circa drie miljoen Palestijnen op de Westoever en in Oost-Jeruzalem nog altijd onder Israëlische bezetting, worden in Gaza twee miljoen Palestijnen onder erbarmelijke omstandigheden door Israël opgesloten gehouden in wat ‘s werelds grootste gevangenis wordt genoemd, en is terugkeer en/of compensatie voor de Palestijnse vluchtelingen geen stap dichterbij gekomen. Ziedaar wat ‘Oslo’ de Palestijnen heeft gebracht. De tweestatenformule is in de praktijk een middel gebleken om een Palestijnse staat juist onmogelijk te maken.
Wat de Palestijnen nog te wachten staat is het ‘vredesplan’ van Donald Trump, dat naar diens eigen zeggen voor het eind van de maand zal worden gepresenteerd. Naar verwachting zal dat de resultaten van 51 jaar illegale Israëlische kolonisering in beton gieten. Voor de Palestijnen op de Westoever resteert dan een toekomst in ‘thuislanden’, zonder soevereiniteit, vrijheid of gelijkheid.
Van Trump wordt door de Palestijnen geen enkele zinvolle bijdrage meer verwacht. Zijn erkenning van Jeruzalem als hoofdstad van Israël, de verplaatsing van de Amerikaanse ambassade van Tel Aviv naar Jeruzalem, zijn aanval op VN-organisaties als UNESCO en de Mensenrechtenraad (UNHRC), en met name het stopzetten van de Amerikaanse bijdrage aan de VN-organisatie voor Palestijnse vluchtelingen UNRWA, hebben het laatste Palestijnse geloof in een onafhankelijke Amerikaanse bemiddelaarsrol verwoest. De Palestijnse Autoriteit verbrak het contact met de Amerikanen en wees hun vredesplan bij voorbaat af.
Trump zal de geschiedenis ingaan als de man die de tweestatenoplossing definitief ter aarde bestelde. De Europese Unie, de enige entiteit die de rol van vredesstichter van de VS had kunnen overnemen – en daartoe ook een historische verantwoordelijkheid draagt –, heeft geen enkel initiatief getoond. De Europeanen volharden in rituele afkeuring van de Israëlische kolonisering en al even rituele pleidooien voor de tweestatenoplossing.
Nu de geografische verdeling van het land is mislukt, resteert de feitelijke realiteit van één gemeenschappelijke staat Palestina/Israël, waarbinnen miljoenen Palestijnen nog altijd zo goed als rechteloos zijn. Dat is naar alle maatstaven een onacceptabele situatie, die niet langer gedoogd mag blijven worden onder verwijzing naar de lege dop die tweestatenoplossing heet. Wie nu nog meent, zoals de Nederlandse regering, dat de inspanningen op die oplossing gericht moeten blijven, zal de levensvatbaarheid daarvan moeten aantonen: hoe wil men die alsnog uit het vuur slepen, en wanneer?
Buiten de officiële kringen van regeringen en internationale lichamen is al enkele jaren een duidelijke verschuiving zichtbaar van het tweestatenvisioen naar erkenning van de realiteit. Te verwachten valt dat die beweging zich in 2019 versneld zal doorzetten en gepaard zal gaan met toenemende druk op de Israëlische regering om de Palestijnen gelijke rechten toe te kennen.
Mochten Israëli’s en Palestijnen later alsnog besluiten tot verdeling van het land, is daarbij de redenering, dan is dat aan hen. Maar die optie mag niet langer het excuus zijn voor het laten voortduren van een extreem onrechtvaardige situatie.
