Om de aankoop van Israëlische wapens te legitimeren baseerde het kabinet zich op het Nederlandse ‘landenbeleid’. The Rights Forum zocht uit wat dat inhoudt en stelt vast dat het geen basis biedt voor de aankoop. Integendeel.
Niet het mensenrechtenbeleid, niet de Grondwet, en ook niet het door Nederland erkende stelsel van internationale verdragen en VN-resoluties werden er door het kabinet bijgepakt toen het moest beoordelen of het met het Israëlische ministerie van Defensie in zee kon gaan voor de aanschaf van wapens van leverancier Elbit Systems.
Wat zou de uitkomst zijn als dat wél was gebeurd? Daarover bestaat geen twijfel. De betrokkenheid bij oorlogsmisdaden en mensenrechtenschendingen van beide Israëlische partners maakt elke vorm van samenwerking onmogelijk. Nederland zou reageren zoals het doet op de Russische invasie van Oekraïne, zich beroepend op dezelfde internationale verdragen: met een boycot en andere sancties.
Maar het kabinet toetste de samenwerking met Elbit aan een ander criterium: het zogenoemde Nederlandse ‘landenbeleid’. Dat ging zo: een ambtenaar op het ministerie van Defensie vroeg een collega op Buitenlandse Zaken of dat beleid ruimte laat voor de wapendeal met Elbit. Het antwoord was positief. Zo werd het onmogelijke mogelijk.
Deze gang van zaken roept vragen op. Hoe kan een ‘landenbeleid’ alle dwingende standaarden overrulen? Wat houdt het in? Bevat het een mensenrechtenparagraaf? En waar is het beschreven of gepubliceerd? Die laatste vraag legden we voor aan Kamerleden en het ministerie van Buitenlandse Zaken.
Kamerleden beschreven het landenbeleid als ‘beleidsvoornemens’ die niet officieel zijn vastgelegd. De Rijksoverheid stuurde na enig graafwerk een link naar het introductiedossier van het ministerie van Buitenlandse Zaken voor aantredende bewindslieden uit december 2021. Daarin worden de ministeriële organisatie en haar activiteiten beschreven aan de hand van het Nederlandse buitenlandbeleid-in-uitvoering. Het nuttige document omvat 85 pagina’s plus een aantal niet-openbare bijlagen.
Op pagina 79 wordt in twintig regels het beleid aangaande Israël/Palestina belicht. Tien daarvan gaan over de Israëlische repressie van Palestijnse ngo’s. Daarnaast wordt de inzet beschreven voor goede relaties, de tweestatenoplossing, een evenwichtige opstelling in het vredesproces, het welzijn van de Palestijnse bevolking in door Israël bezet gebied, en versterking van de Palestijnse Autoriteit.
Ziehier het ‘landenbeleid’ dat wordt geacht de militaire samenwerking met Israël en wapenfabrikant Elbit te schragen. Dat doet het niet. Integendeel, het document noemt nota bene het mensenrechtenbeleid als vitaal beleidsonderdeel, waarbinnen de strijd tegen straffeloosheid als speerpunt geldt. Met andere woorden: regimes die de rechtsorde schenden mogen daarvoor niet worden beloond met samenwerking of wapendeals.
Ook de in het document geformuleerde inzet voor het vredesproces, de tweestatenoplossing en het welzijn van de Palestijnen staat haaks op de gezochte samenwerking. Uitgerekend het Israëlische ministerie van Defensie is hoofdverantwoordelijk voor de destructie van de tweestatenoplossing en maakt het leven van de Palestijnen tot een dagelijkse hel.
Dat is waar we staan. Onder verwijzing naar het ‘landenbeleid’ zocht het kabinet een geitenpaadje om een deal te realiseren die het daglicht niet kan velen. In werkelijkheid laat dat beleid geen ruimte voor militaire samenwerking en een wapendeal met Israël, maar des te meer voor het vermijden ervan. Dat roept de vraag op wat de ambtenaar van Buitenlandse Zaken heeft bewogen om zijn collega van Defensie het tegendeel te melden. Hoe is dat gegaan?
Een andere vraag is wat de Tweede Kamer heeft bewogen om het kabinet niet over de aard van het landenbeleid te bevragen. Het wapencontract met Israël is intussen getekend, naar nu blijkt op grond van ondeugdelijke informatie. De urgente vraag is hoe dat heeft kunnen gebeuren.
Tekenend voor de politieke mentaliteit is dat het voor de wapendeal benodigde verdrag – dat de aanwezigheid van Israëlische militairen op Nederlands grondgebied regelt – na een ontluisterend Kamerdebat zelfs door de PvdA, GroenLinks en D66 werd geratificeerd. Potentiële samenwerking met een leger dat oorlogsmisdaden begaat vormt voor hen geen rode lijn zolang de dader Israël heet.
De partijen stellen dat Nederland toch ook met andere staten zo’n verdrag heeft gesloten. Waar het volgens hen om gaat is dat zij de militaire samenwerking die eruit voortkomt kritisch zullen beoordelen. Dat klinkt gerustellend, maar is het niet. Het is zelfs misleidend.
Het verdrag met Israël wijkt namelijk af van alle vergelijkbare verdragen die Nederland met andere staten sloot. Niet alleen wordt de samenwerking met het Israëlische leger jaarlijks opnieuw ingevuld, bovendien gebeurt dat zonder toezicht of instemming van de Tweede Kamer. De regie ligt bij de ambtelijke organisatie die zich eerder beriep op het landenbeleid om de wapenaankoop te legitimeren.
Inmiddels ligt het onderwerp in de Eerste Kamer; ook die moet het verdrag met Israël ratificeren. Zo ver is het nog niet. De SP en GroenLinks hebben over de gang van zaken uiterst kritische vragen gesteld. Ook willen zij openbaarmaking van een tot dusver geheim gehouden Memorandum of Understanding waarin beide landen hun voorgenomen militaire samenwerking hebben vastgelegd. Eerder weigerde het kabinet de Tweede Kamer inzage in dat document.
The Rights Forum voert campagne tegen militaire samenwerking met Israël en de schimmige wijze waarop die tot stand wordt gebracht. Onze visie is dat alleen een krachtige interventie vanuit de samenleving dit proces tot staan kan brengen. Inmiddels tekenden bijna negenduizend burgers onze petitie. Wij roepen alle overige Nederlanders op dat voorbeeld te volgen en de petitie te helpen verspreiden.
