Booking.com en twee andere Nederlandse bedrijven staan op de bijgewerkte ‘zwarte’ VN-lijst van ondernemingen die actief zijn in Israëls illegale nederzettingen. Ook het Israëlische busbedrijf Egged, onder de naam EBS in Nederland actief, staat op de lijst.
Booking.com heeft de kans om van een ‘zwarte’ VN-lijst af te komen aan zich voorbij laten gaan. De in Amsterdam gevestigde accommodatiebemiddelaar is een van de bekendste namen op een onlangs met veel vertraging gepubliceerde update van de lijst, die is opgesteld door de Hoge VN-Commissaris voor de Mensenrechten.
Op de bijgewerkte lijst staan 97 bedrijven die actief bijdragen aan Israëls kolonisering van bezet Palestijns gebied. Dat project – de vestiging van Israëlische kolonisten in ‘nederzettingen’ – steunt op de al 56 jaar durende gewelddadige onderdrukking van miljoenen Palestijnen en is zowel door de VN als door Brussel en Den Haag veelvuldig als illegaal veroordeeld. Onder het Statuut van Rome, het oprichtingsverdrag van het Internationaal Strafhof, geldt het als een oorlogsmisdaad.
Booking bemiddelt in vakantieaccommodaties van Israëlische kolonisten. Het draagt zo concreet bij aan de levensvatbaarheid en het welvaren van de kolonies, en profiteert op zijn beurt economisch van hun illegale bestaan. Het bedrijf wordt al jaren opgeroepen die bemiddeling te staken, en herinnerd aan zijn verantwoordelijkheid de mensenrechten te respecteren en de United Nations Guiding Principles on Business and Human Rights (UNGP’s) na te leven. De UNGP’s zijn de internationale standaard voor bedrijven op het gebied van mensenrechten. Ze maken integraal deel uit van het Nederlandse mensenrechtenbeleid.
Booking heeft er maling aan. Het heeft er zelfs geen moeite mee – het zou een grap kunnen zijn – de accommodaties van het label ‘Duurzaam reizen’ te voorzien. Het vindt het al heel wat dat het tegenwoordig vermeldt dat de accommodaties in de ‘Palestijnse gebieden, Israëlische nederzetting’ liggen, in plaats van ‘in Israël’, zoals het langdurig deed.
Naast Booking staan er twee minder bekende Nederlandse bedrijven nog altijd op de lijst: Kardan en moederbedrijf Tahal Group International zijn actief op het gebied van watervoorziening en riolering in de nederzettingen. Een vierde Nederlandse onderneming die oorspronkelijk op de lijst stond, telecombedrijf Altice Europe, is inmiddels onder de naam Altice International in Luxemburg gevestigd en staat nu onder die vlag op de lijst.
Weet met wie je in zee gaat als je een accommodatie boekt bij Booking of zakendoet met een ander bedrijf op de lijst. Die waarschuwing is de belangrijkste functie van de lijst. Hij waarschuwt overheden, bedrijfsleven en consumenten dat de vermelde bedrijven medeverantwoordelijk zijn voor ernstige rechtenschendingen. Wie zakendoet met zulke bedrijven negeert niet alleen zijn verantwoordelijkheid die rechten te beschermen, maar raakt zelf betrokken bij de schendingen. Soortgelijke ‘zwarte’ lijsten zijn eerder opgesteld met betrekking tot Myanmar en de Democratische Republiek Congo.
De oorspronkelijke lijst verscheen in februari 2020 met een vertraging van drie jaar, veroorzaakt door forse tegenwerking van Israël en de Verenigde Staten. Er stonden 112 bedrijven op, waaronder 94 Israëlische. De bedoeling was dat de lijst een jaarlijkse update zou krijgen en verder zou worden aangevuld – de oorspronkelijke lijst was nog verre van volledig. De Hoge VN-Commissaris voor de Mensenrechten schrijft in de nu verschenen update niet aan die opdracht te kunnen voldoen vanwege ‘het ontbreken van budget’. Onder meer Human Rights Watch reageert kritisch op de gang van zaken.
De Hoge Commissaris heeft zich beperkt tot het nagaan of de bedrijven op de oorspronkelijke lijst tekenen van beterschap vertoonden. Daartoe is onder andere contact opgenomen met de ondernemingen. Dat heeft ertoe geleid dat 15 bedrijven van de lijst zijn afgevoerd. Onder de 97 overgebleven bedrijven zijn 81 Israëlische.
Onder de niet-Israëlische ondernemingen zijn bekende namen als Airbnb, Expedia en TripAdvisor, alle Amerikaans en net als Booking actief in de reisbranche. Bekende Israëlische ondernemingen op de lijst zijn waterbedrijf Mekorot en een flink aantal banken. Onderzoek van PAX, BankTrack en The Rights Forum bracht een relatie aan het licht met Nederlandse financiële instellingen, die fors hebben geïnvesteerd in deze banken en andere bedrijven die actief zijn in de illegale nederzettingen. Voorbeelden zijn ABP, PFZW, Pensioenfonds Rail & Vervoer, ING, Rabobank en ABN AMRO.
Er is nog een Nederlandse relatie met de lijst, namelijk via busbedrijf EBS (Egged Bus Systems), de Nederlandse vestiging van het Israëlische bedrijf Egged. Dat belandde op de lijst vanwege zijn busverbindingen tussen Israël en de nederzettingen. Al in het rapport van een door de VN ingestelde onafhankelijke onderzoekscommissie dat in 2013 de opmaat vormde tot het opstellen van de lijst werd de transportvoorziening aangemerkt als een essentiële schakel in ‘de instandhouding en het bestaan van nederzettingen’. Egged is veelvuldig opgeroepen zijn gewraakte activiteiten te staken, maar blijft die stug voortzetten en staat derhalve nog altijd op de lijst.
Krachtens het Nederlandse mensenrechtenbeleid zou EBS pas op de Nederlandse wegen actief mogen zijn als het zich losmaakt van Egged. Nederlandse overheden trekken zich echter weinig aan van hun verantwoordelijkheid de mensenrechten te respecteren en beschermen, en hebben EBS bij herhaling toegelaten tot aanbestedingen en het bedrijf zelfs het busvervoer in grote regio’s laten verzorgen.
Het vooralsnog laatste voorbeeld hiervan is de provincie Zuid-Holland, die EBS toeliet tot de aanbesteding van het busvervoer in de regio Zuid-Holland Noord. Vragen die The Rights Forum de provincie daarover op 20 juni stelde zijn tot op heden onbeantwoord gebleven. Intussen werd bekend dat de aanbesteding is gewonnen door busbedrijf Qbuzz.
De volgende toetssteen voor het respecteren van de mensenrechten door onze overheden is de provincie Utrecht. Die opent deze maand de aanbesteding van het openbaar vervoer (bus en tram) voor de periode 2025-2035. The Rights Forum zal de provincie nadrukkelijk op haar verantwoordelijkheden op het gebied van de mensenrechten wijzen.
