Als Benjamin Netanyahu na de verkiezingen van 17 september opnieuw premier van Israël wordt zal hij de tweestatenoplossing definitief de nek omdraaien door direct de Jordaanvallei te annexeren. Nederland zal de relatie met de komende regering juist afhankelijk maken van Israëls inzet voor de tweestatenoplossing.
Wie nog stille hoop mocht koesteren op realisering van de beroemde tweestatenoplossing werd deze week ruw uit die droom gewekt door de Israëlische premier Benjamin Netanyahu. Tijdens een verkiezingsbijeenkomst kondigde hij aan de Jordaanvallei plus een ruim 37 kilometer lange strook land langs de Dode Zee te zullen annexeren als hij na de komende verkiezingen opnieuw premier wordt. Daarmee zou zelfs voor de grootste optimist het perspectief op een levensvatbare Palestijnse staat ter ziele zijn.
Netanyahu’s toespraak was door zijn Likud-partij met bazuingeschal geadverteerd als een ‘dramatische aankondiging’. Dat bleek ditmaal niet overdreven. Een premier die voor het oog van de wereld op een grote landkaart aanwijst hoe hij gaat voorkomen dat een naastgelegen staat tot ontwikkeling komt mag uitzonderlijk heten.
De Israëlische organisatie Peace Now, kenner bij uitstek van de situatie in de bezette gebieden, waarschuwt dat Netanyahu op het punt staat de Palestijnse staat van de kaart te vegen:
Anyone familiar with the conflict, the geography of the region, and the minimum conditions for establishing a Palestinian state in the Occupied Territories knows that an independent and viable Palestinian state cannot be established with such a large swath of land along the Jordan River taken away.
Peace Now schrijft dat de annexatie niet alleen het einde van de tweestatenoplossing zou betekenen, maar ook uitermate gevaarlijk is voor Israël. Het zou met die roekeloze stap de eigen veiligheid ernstig in gevaar brengen, allerlei overeenkomsten en verdragen waaraan het zich gebonden heeft verbreken, grote problemen met Egypte en Jordanië veroorzaken en in de internationale arena opnieuw krediet verspelen.
Mocht Netanyahu’s annexatieplan werkelijkheid worden, dan zijn Nederlandse sancties onvermijdelijk, zo valt op te maken uit een Kamerbrief waarmee minister Stef Blok van Buitenlandse Zaken op het voornemen reageerde. Blok stelt de relatie met Israël afhankelijk van de inzet van de komende Israëlische regering voor vrede en de tweestatenoplossing:
Nederland volgt de Israëlische verkiezingen en de formatie nauwgezet en zal de nieuwe regering beoordelen op diens beleid. De ontwikkeling van de relatie met Israël zal ook na de formatie afhankelijk zijn van diens inzet voor een vredesakkoord gebaseerd op de twee-statenoplossing, conform de motie Servaes c.s.
In de genoemde motie van voormalig Pvda-Kamerlid Michiel Servaes uit 2016 worden Israël en de Palestijnen sancties in het vooruitzicht gesteld als zij ‘ondermijnend beleid blijven voeren’:
De Kamer roept de regering tevens op, wanneer partijen afzien van constructieve deelname aan vredesbesprekingen en ondermijnend beleid blijven voeren, om concrete maatregelen te nemen, bijvoorbeeld door opschorting van bilaterale of Europese samenwerkingsovereenkomsten.
In zijn Kamerbrief schrijft minister Blok verder dat Nederland en de EU ‘geen aanpassingen accepteren van de grenzen van 1967, inclusief Jeruzalem, anders dan wanneer door beide partijen in onderhandelingen overeengekomen’. Zowel annexatie als het Israëlische nederzettingenbeleid zijn volgens Nederland in strijd met het internationaal recht.
Het gebied dat Netanyahu in het vizier heeft omvat volgens Peace Now 22,3 procent van de door Israël bezette Westelijke Jordaanoever. Bijna 90 procent ervan behoort tot Area C, het deel van de Westelijke Jordaanoever dat krachtens de Oslo-akkoorden van 1993-1995 onder tijdelijk Israëlisch bestuur kwam en in de navolgende vijf jaar aan de Palestijnen zou worden overgedragen. Van die overdracht is niets terechtgekomen en inmiddels hebben zich in de Jordaanvallei zo’n 13 duizend Israëlische kolonisten gevestigd in dertig illegale kolonies (‘nederzettingen’). Daarnaast telt de vallei 18 door kolonisten gestichte ‘buitenposten’ (outposts) – nederzettingen die zelfs onder Israëlisch recht illegaal zijn.
De overige 10 procent van het gebied behoort tot de zogeheten Areas A en B, waar de Palestijnen krachtens de Oslo-akkoorden vormen van zelfbestuur hebben. Het gaat hierbij om 15 Palestijnse stadjes en dorpen met gezamenlijk ruim 44 duizend inwoners, die als eilandjes in het door Israël gecontroleerde Area C liggen. De bekendste Palestijnse stad in het gebied is Ariha/Jericho.
In zijn toespraak benadrukte Netanyahu dat deze Palestijnse plaatsen niet zullen worden geannexeerd. Zij zullen enclaves in door Israël gecontroleerd gebied blijven, onderling verbonden door wegen die onder Israëlische controle staan.
Netanyahu’s plan is verre van nauwkeurig. Op zijn landkaart ontbreken twee Palestijnse plaatsen en liggen negen van de dertig Israëlische nederzettingen op een verkeerde plek. Erger is volgens Peace Now dat 20 procent van het te annexeren gebied particulier Palestijns eigendom is. En dat Netanyahu zo’n negenduizend Palestijnen over het hoofd ziet, die verspreid over het gebied leven.
Deze Palestijnen zijn voornamelijk herders en wonen in 48 dorpen die door de Israëlische autoriteiten niet worden erkend. Zij krijgen geen toestemming om hun dorpen op de waterleiding of het elektriciteitsnet aan te sluiten, verharde wegen aan te leggen of een woning, schuur of waterreservoir te bouwen. De daarvoor noodzakelijke vergunningen van de bezettingsautoriteiten worden hen consequent geweigerd. Brengen zij zonder vergunning vernieuwingen aan, dan worden die op last van de Israëlische autoriteiten gesloopt.
Net als op andere plaatsen op de Westoever – met name de South Hebron Hills en ‘East One’, het ‘E1’-gebied rond het dorp Khan al-Ahmar – is de Israëlische politiek in de Jordaanvallei erop gericht de negenduizend Palestijnen het bestaan onmogelijk te maken en van hun land te verdrijven, en iedere mogelijkheid voor Palestijnse economische ontwikkeling in de vallei de kop in te drukken.
Een factsheet van Peace Now maakt die praktijk inzichtelijk. De Israëlische mensenrechtenorganisatie B’Tselem beschrijft de onmenselijke politiek in detail. De organisatie concludeert dat Israël zich schuldig maakt aan oorlogsmisdrijven, waarvoor de Israëlische premier, de minister van Defensie, de hoogste betrokken militair en de rechters die er goedkeuring aan verleenden persoonlijk aansprakelijk zijn.
Eerder dit jaar kondigde Netanyahu al aan alle illegale Israëlische nederzettingen en buitenposten op de Westelijke Jordaanoever te zullen gaan annexeren. Nu verklaarde hij die stap te zullen zetten in ‘maximale afstemming’ met de Amerikaanse president Donald Trump, zodra diens vredesplan – de ‘Deal of the Century’ – is gepresenteerd. Naar verwachting gebeurt dat komende maand.
Voor annexatie van de Jordaanvallei is echter geen Amerikaanse instemming nodig, meent Netanyahu. Gezien de welwillendheid van Trump en zijn vredesteam, en het ontbreken van ieder concreet internationaal initiatief om Israël iets in de weg te leggen, is ‘de tijd rijp om Israëls oostgrens vast te leggen en de Jordaanvallei te annexeren’, aldus de premier. Hij sprak zelfs van een kans die zich ‘sinds de Zesdaagse Oorlog van 1967’ (toen Israël de Westoever bezette) niet heeft voorgedaan en die zich ‘wellicht ook de komende vijftig jaar niet zal voordoen’. De vallei vormt volgens Netanyahu een veiligheidsgarantie, ‘het oostelijke schild dat Israël van strategische diepte verzekert’.
Woensdag verklaarde Netanyahu dat hij zijn plan al een week geleden aan het parlement had willen voorleggen, maar daarvan was weerhouden door procureur-generaal Avichai Mandelblit. Die had hem te verstaan gegeven dat zulke ingrijpende besluiten niet kunnen worden genomen door een demissionaire regering. Netanyahu zal moeten wachten tot hij een nieuwe regering heeft gevormd, als de kiezers hem daar op 17 september de kans voor geven.
Om de kiezers van zijn intentie te overtuigen kondigde Netanyahu woensdag aan alvast een illegale buitenpost in de Jordaanvallei te zullen ‘legaliseren’. Het gaat om de door driehonderd extreem religieus-nationalistische Israëli’s bevolkte buitenpost Mevo’ot Yeriho in de omgeving van Jericho. Aanstaande zondag zal het Israëlische kabinet naar verwachting groen licht voor de zogenaamde ‘legalisering’ geven.
Netanyahu herhaalde nog eens dat er wat hem betreft nooit een Palestijnse staat zal komen. Zo’n staat vormt volgens hem ‘een bedreiging voor het bestaan van Israël’. In de praktijk is, zo blijkt, precies het omgekeerde het geval.
Op zijn officiële Facebook-pagina ging Netanyahu nog een forse stap verder. Daar kregen bezoekers een pop-up te zien met de tekst ‘De Arabieren willen ons allen – vrouwen, kinderen en mannen – uitroeien’. Bezoekers werden opgeroepen op 17 september op Likud te stemmen: ‘Israël mag geen seculiere, zwakke linkse regering krijgen die vertrouwt op Arabieren die ons allen willen vernietigen.’
Door de krant Haaretz (€) met de tekst geconfronteerd liet de Likud-partij weten dat de tekst ‘een vergissing van een campagnemedewerker’ was en dat Netanyahu er niet in was gekend. Ayman Odeh, leider van de Verenigde Lijst, een coalitie van vier Palestijnse politieke partijen, deed een beroep op Facebook om ‘de racistische en gevaarlijke ophitsing tegen de Arabische bevolking van Israël’ te verwijderen.
Donderdag greep Facebook in. De pop-up (een chatbot) werd voor 24 uur uit de lucht gehaald vanwege schending van het verbod op haatzaaien. Mocht Netanyahu de pop-up opnieuw activeren, dan treft Facebook aanvullende maatregelen, liet het platform weten.
De Israëlische kolonistenbeweging juichte Netanyahu’s annexatieplan toe. Een kolonistenleider vertelde The Times of Israel dat hij van louter opwinding niet had kunnen slapen.
De Israëlische pers speculeert dat het plan een verkiezingsstunt is, bedoeld om de kolonisten aan Likud te binden. Daarmee wordt wel heel gemakkelijk voorbijgegaan aan het feit dat Likud een uitgesproken voorstander van kolonisering en annexatie is, zoals blijkt uit de verrichtingen van opeenvolgende kabinetten-Netanyahu. Op 31 december 2017 riep het Centraal Comité – het voornaamste orgaan van de partij – in een resolutie de Likud-parlementariërs expliciet op zich voluit in te zetten voor ongebreidelde kolonisering en annexatie van gekoloniseerd gebied.
Van Palestijnse zijde waren de reacties op het plan vernietigend. President Mahmud Abbas van de Palestijnse Autoriteit (PA) stelde vast dat annexatie het einde van alle overeenkomsten tussen de PA en Israël zou betekenen. En dat de Palestijnen het volste recht hebben hun rechten met alle middelen te verdedigen en na te streven.
Volgens Saeb Erekat, secretaris-generaal van het uitvoerend comité van de Palestijnse Bevrijdingsorganisatie (PLO), begraaft Netanyahu de kans op vrede voor honderd jaar. Hij roept op tot algemene erkenning van de staat Palestina en tot een boycot van producten uit de nederzettingen. Bovenal dienen de internationale gemeenschap en de Israëli’s ‘deze idiotie te stoppen’:
If he succeeds, he will have buried any chance for peace for the next 100 years. Israelis and the international community must stop this insanity. Annexation is a crime. It means reinforcing apartheid, violence, extremism and the spilling of blood.
Niet alleen Nederland, maar tal van landen reageerden kritisch op de aankondiging van Netanyahu. Jordanië sprak van ‘een gevaarlijke escalatie, bedoeld om het fundament onder het vredesproces op te blazen’. Andere Arabische landen en de Arabische Liga uitten zich in vergelijkbare termen. Scherp was ook de veroordeling van Saudi-Arabië, dat naar algemeen wordt aangenomen in stilte een redelijke relatie met Israël heeft opgebouwd. De 57 landen tellende Organisatie voor Islamitische Samenwerking (OIC) komt zondag bijeen om het annexatieplan te bespreken.
Secretaris-generaal António Guterres van de VN waarschuwde dat annexatie een grove schending van het internationaal recht zou inhouden, door geen enkel land zal worden erkend en ieder perspectief op onderhandelingen en vrede verwoest. De Europese Unie kwam met een vergelijkbare verklaring:
The policy of settlement construction and expansion, including in East Jerusalem, is illegal under international law and its continuation, and actions taken in this context, undermine the viability of the two-state solution and the prospects for a lasting peace.
Donderdagavond deden vijf Europese landen – Duitsland, Frankrijk, het Verenigd Koninkrijk, Spanje en Italië – een gezamenlijke verklaring uitgaan met dezelfde boodschap.
Ongenadig hard is de kritiek van joodse organisaties die in de tweestatenoplossing de enige kans op vrede zien. Het Amerikaanse J Street stelt luid en duidelijk dat Netanyahu streeft naar permanente bezetting en onderdrukking, en bovendien de Israëlische democratie verwoest:
Prime Minister Netanyahu made absolutely clear today that, if re-elected next week, he plans to annex large portions of the West Bank, make the occupation permanent and condemn millions of Palestinians to a future of living under unending Israeli rule, without basic civil rights or self-determination. These actions would destroy Israeli democracy and constitute a flagrant violation of international law.
Het Israëlische Peace Now plakt een duidelijk etiket op de door J Street beschreven situatie: apartheid. Volgens de organisatie doen de autonomie en toegangswegen die Netanyahu voor de Palestijnse enclaves in de Jordaanvallei in gedachten heeft sterk denken aan de ‘Bantoestan-formule’ uit het Zuid-Afrika van de apartheid:
The vision presented by the Prime Minister is, in fact, a vision of apartheid, of one country in which one group of civilians has full rights (Israeli) and another (Palestinians) does not. The autonomy and access roads Netanyahu guarantees to the Palestinians in the Valley are alarmingly similar to the Bantustan formula in former Apartheid South Africa. […] One must say loud and clear to Netanyahu: No!
